༄༅། ། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་ཞིབ་འཇུག

                   

                      _    བོད་ལྗོངས་གཞིས་རྩེ་ས་གནས་རྣམ་གླིང་རྫོང་དཔེ་གཞིའི་ཚུལ་དུ།


【ནང་དོན་གནད་བསྡུས།】   དཔྱད་རྩོམ་ཐུང་ངུ་འདིའི་ནང་སྤྱི་ཚོགས་རིག་པ་དང་། རིག་གནས་མིའི་རིགས་རིག་པ། མར་ཁེ་སི་ རིག་པའི་གཞུང་ལུགས། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་བཅའ་ཁྲིམས། མི་རིགས་ཁྲིམས་ལུགས་སོགས་ཀྱི་མིག་དབང་ཐོག་ནས་བོད་ཀྱི་ དམངས་སྲོལ་གྱི་ཁོངས་གཏོགས་སུ་གྱུར་བའི་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་སྐོར་ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས་བྱས་པ་དང་ སྦྲགས། གཉེན་སྲོལ་དེའི་ད་ལྟའི་གནས་བབ་དང་གྲུབ་རྐྱེན། དགེ་སྐྱོན།  ཁྱད་ཆོས། མ་འོངས་འཕེལ་ཕྱོགས། དེ་བཞིན་དེ་དང་ཁྱོ་ གཅིག་ཤུག་མང་གཉེན་སྒྲིག་ལམ་ལུགས་ཀྱི་བར་ཐག་སོགས་ལ་རང་བློས་ལྕོགས་ཚོད་ཀྱིས་ཅུང་ཟད་གླེང་ཁུལ་བྱས་ཡོད།
【བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།】    གཙང་ཁུལ།   ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག   གྲུབ་རྐྱེན།   དགེ་སྐྱོན།   ཁྱད་ཆོས།  མ་འོངས་འཕེལ་ཕྱོགས།  
                                             གླེང་གཞི།
 སྲིད་པའི་ཕུན་ཚོགས་མཁོ་རྒུ་བསྐོང་ཐབས་སོགས། ། འཇིག་རྟེན་གཉེན་སྐྱོང་བྱ་བར་རགས་ལས་པས། ། འཁོར་བའི་གཏིང་ རྡོ་ལེན་པའི་ཐབས་ཀྱི་མཆོག ། ཁྱིམ་འཛུགས་རིག་གནས་མིན་ཞེས་སུ་ཞིག་སྨྲ། ། དེ་ཕྱིར་བོད་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་སྤྱི་བམ་ལས། ། གཙང་ཁུལ་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གུད་ཕྱུངས་ཏེ། །ལྕེ་བརྒྱ་སྤྲུལ་ནས་ཁྱད་མཚར་དམངས་སྲོལ་དག ། དཔྱོད་ལྡན་མཁས་པའི་གྲལ་དུ་གཟིགས་མོར་བཤམས། །ཞེས་པའི་ཚིགས་བཅད་ཀྱི་སྔོན་བསུས་ཏེ་འདིར་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་ མདོ་ཙམ་གླེང་བར་བྱ་བ་ལ། དེ་ཡང་གཉེན་སྒྲིག་གི་བྱ་བ་དེ་ནི་འཇིག་རྟེན་འདིར་འཚོ་ཞིང་གནས་པའི་སྐྱེས་ཕོ་མོ་ཟུང་ལ་ཆ་ མཚོན་ནས་བཤད་ན། མི་ཚེ་ཧྲིལ་པོའི་དོན་ཆེན་གྱི་གནད་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་འཁུམས་ཤིང་། སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་གྲུབ་ཆ་གལ་ཆེན་ ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད། སྤྱི་ཚོགས་དཔལ་འབྱོར་དབྱར་མཚོ་རྒྱས་པ་བཞིན་གོང་འཕེལ་འགྲོ་བ་དང་བསྟུན་ནས་ཡུལ་གྲུ་སོ་སོར་རང་ རང་གི་ཐོན་སྐྱེད་ངལ་རྩོལ་དང་འབྲེལ་བའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཆོ་ག་དང་གཉེན་སྲོལ་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་འབྱུང་བཞིན་ཡོད་ལ། རང་རང་གི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་དང་དོ་མཉམ་པའི་འཇིག་རྟེན་ལྟ་ཚུལ་དང་། མི་ཚེའི་ལྟ་ཚུལ། རིན་ཐང་ལྟ་ཚུལ་སོགས་ རྣམ་པ་མི་འདྲ་བའི་རིག་གནས་སྣ་མང་ཅན་ཞིག་གྲུབ་ཡོད།
  <<བོད་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་རགས་གླེང>>ལས། “ཕོ་མོ་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་ནས་ཁྱིམ་འཛུགས་བྱེད་པ་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་མུ་མཐུད་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བའི་སྲོག་རྩ་ཡིན”ཅེས་པ་ལྟར། གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་སྲོལ་ནི་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ ཀྱི་འགྲོ་འདུག་སྤྱོད་གསུམ་དང་།ཐོན་སྐྱེད་ངལ་རྩོལ། ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་ལྟ་བ་སོགས་དང་དམ་དུ་འབྲེལ་བའི་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་གོམས་ སྲོལ་ཁྱད་པར་ཅན་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་དུ་མར་འབྲེལ་བ་ཟབ་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྣམ་པ་རྨ་མེད་པ་ཞིག་ རེད། ཡུལ་གྲུ་སོ་སོར་རང་རང་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་གཉེན་སྲོལ་གྱི་ཆོ་ག་རེ་ཡོད་ངེས་ལ། རང་རང་གི་མི་རིགས་དང་ས་ གནས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་མངའ་བའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པའང་གང་མང་ཞིག་འབྱུང་བཞིན་ཡོད།སྤྱི་ཚོགས་རིམ་བཞིན་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བ་དང་བསྟུན་ནས་མི་རིགས་སོ་སོ་དང་ཡུལ་བྱེ་བྲག་པ་སོ་སོར་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཆོ་ག་སྣ་མང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་ཡོད་ཀྱང་། གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་གཙོ་བོ་ཁག་བཞི་ཙམ་ཡོད་དེ། ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལམ་ལུགས་དང་།  ཁྱོ་མང་ ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་རྣམ་པ།  ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་མང་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ། ཚོགས་གཉེན་ལམ་ལུགས་(群婚制)བཅས་སོ། དེ་དག་ལས་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལམ་ལུགས་ནི་འཛམ་གླིང་སྤྱིའི་གཙོ་རྒྱུགས་རིག་གནས་(主流文化)ལྟ་བུར་ གྱུར་ཡོད་ཅིང་། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་དང་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་མང་གཉིས་ལ་སྤྱི་ཚོགས་རིག་པའི་ནང་ཟླ་བོ་མང་བའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ ཁྱིམ་ཚང་(多偶制家庭)རྣམ་པར་འབོད་ཀྱི་ཡོད་ལ། དེ་གཉིས་པོ་ནི་ཡུལ་བྱེ་བྲག་པ་ལ་ལར་དར་བའི་གཉེན་སྲོལ་གྱི་རྣམ་པ་ ཞིག་ཡིན་པས་ཡན་གྱུར་རིག་གནས་(亚文化)ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད། ཡུལ་གྲུ་རང་ག་བའི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་གཉེན་སྲོལ་ སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ན། ཡུལ་དེ་གའི་མི་རྣམས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་ངལ་རྩོལ་བྱེད་སྟངས་དང་། བསམ་པའི་འཁྱེར་སོ། ཡུལ་སྲོལ་ གོམས་གཤིས་སོགས་ལ་རྒྱུས་ལོན་དང་ཤེས་རྟོགས་བྱ་རྒྱུར་གལ་འགངས་ཆེ་བའི་ཕན་ནུས་ལྡན་ཡོད་པ་ཡིན་ལ། མི་རིགས་ཕན་ ཚུན་དང་ཡུལ་གྲུ་སོ་སོའི་རིག་གནས་ཀྱི་འབྲེལ་འདྲིས་ཐད་ལའང་དོན་སྙིང་ཆེན་པོ་མངའ་བ་ཡིན། དེས་མ་ཟད་རིག་གནས་ དང་གོམས་སྲོལ་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་པར་གྱིས་བཟོས་པའི་རྙོག་དྲ་མང་པོ་མེད་པ་བཟོ་བར་ཕན་པ་ཡོད་པས། དེས་སྤྱི་ཚོགས་ བརྟན་བརླིང་དང་། མི་རིགས་མཐུན་སྒྲིལ་གྱི་བྱ་བཞག་ཐད་ལའང་གལ་ཆེའི་ཕན་ནུས་ཐོན་ཡོད། གཤམ་ལ་ཁོ་བོས་བོད་ཀྱི་ ཡུལ་གྲུ་བྱེ་བྲག་པ་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་སྐོར་ལ་རང་བློས་ལྕོགས་ཚོད་ཀྱིས་ཅུང་ཟད་གླེང་བར་བྱ་སྟེ།
           དང་པོ།      གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་ ངོ་སྤྲོད་དང་དེའི་གནས་བབ།
  ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ཅེས་པ་ནི་ཆུང་མ་གཅིག་ལ་ཁྱོ་གའམ་སྐྱེས་པ་མང་བའི་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་སྲོལ་གྱི་རྣམ་པ་ཞིག་ལ་བྱ་ཞིང་། གཉེན་སྲོལ་དེ་ལའང་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་ཡོད་དེ། བུ་སྤུན་ཆུང་མ་མཉམ་ལེན་གྱི་གཉེན་སྲོལ་དང་། ཕ་བུ་ཆུང་ མ་མཉམ་ལེན་གྱི་གཉེན་སྲོལ་རྣམ་པ། གྲོགས་པོ་ཕན་ཚུན་བར་ལ་ཆུང་མ་མཉམ་ལེན་བྱེད་པ་སོགས་ཡོད། འོན་ཀྱང་། གཙང་ ཁུལ་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་གྱི་རྣམ་པ་གཙོ་བོ་ནི་བུ་སྤུན་ཆུང་མ་མཉམ་ལེན་(兄弟共妻)བྱེད་པའི་སྲོལ་དེ་ཆེས་མང་བ་ཡིན། དེ་ཡང་“འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ཁྲོད་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་ལ་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ན། ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་ལག་བསྟར་བྱེད་མཁན་75﹪ཟིན་པ་དང་། ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་མང་གི་གཉེན་སྒྲིག་ རྣམ་པ་ལག་བསྟར་བྱེད་མཁན24﹪ཟིན་གྱི་ཡོད་ལ། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་མཁན་གྱིས་1﹪ལས་ཟིན་གྱི་མེད”  ཅེས་འཁོད་ཡོད། དེ་ལས། འཛམ་གླིང་ཁྱོན་དུ་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་ལག་བསྟར་བྱེད་མཁན་ ཆེས་ཉུང་བ་གསལ་བཤད་བྱེད་ཐུབ། འབྲེལ་ཡོད་ཡིག་ཆར་བལྟས་ན། རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་དུ་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་ སྤྱོད་མྱོང་བའི་རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་ལ་རྒྱ་གར་དང་། འབྲུག་ཡུལ།(不丹)འབྲས་ལྗོངས། (锡金)བལ་ཡུལ།(尼泊尔)སོགས་དང་། རྒྱལ་ནང་དུ་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ན། མོན་པ་རིགས་(门巴族)དང་། གློ་པ་རིགས། (珞巴族)དང་ ཤར་པ་ཁུལ་དུ་ཉུང་ཤས་ཤིག་ཡོད་ལ། བོད་ཁུལ་དུ་ཆབ་མདོ་ཁུལ་དང་། ཡུན་ནན་གྱི་ས་ཆ་འགའ། ལྷོ་ཁ་ཁུལ་སོགས་མདོར་ན་ བོད་ཡུལ་དུ་ཨ་མདོ་ཕུད་པའི་ས་ཆ་ཕལ་ཆེ་བར་མང་ཉུང་ལ་མི་བལྟོས་པར་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་སྤྱོད་བཞིན་ཡོད། ཨ་མེ་རི་ཁའི་གྲགས་ཅན་མིའི་རིགས་རིག་པ་བ་མོ་ཏ་ཁེ་(默多克)ཡིས་ལྟ་ཚུལ་ལྟར་ན། “འཛམ་གླིང་མི་རིགས་ཁག་གི་སྣ་ མང་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་བྱང་གི་འཕྲེད་ཐིག་(北纬)  7°ནས་21°བར་དང་།  ཤར་གྱི་གཞུང་ཐིག་(东经)78° ནས་82°བར་གྱི་ས་ཁོངས་དང་།  དེ་བཞིན་བྱང་གི་འཕྲེད་ཐིག་27°~33°དང་། ཤར་གྱི་གཞུང་ཐིག་ 75°~95° བར་གྱི་བསྣོལ་མཚམས་དེ་ནི་དེང་གི་ཆར་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་རྣམ་པ་ལག་བསྟར་བྱེད་བཞིན་པའི་ཁྱིམ་ཚང་མང་ཤོས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཡིན”ཞེས་གསུངས་ཡོད། དེ་ལས་ང་ཚོས་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་པ་ནི་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་རྒྱུད་ཁུལ་དུ་ཆགས་པའི་ རྒྱལ་ཁབ་དང་ས་གནས་ཁག་ནི་དེང་གི་སྤྱི་ཚོགས་ཐོག་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཁྱིམ་ཚང་ ཆེས་མང་ཤོས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ།  
  དེང་གི་ཆར། རྒྱལ་ཕྱི་རྒྱལ་ནང་གི་མཁས་པ་དང་ཞིབ་འཇུག་པ་མང་པོས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་སྣང་ཚུལ་དེའི་རིགས་ལ་ ཞིབ་འཇུག་གནང་མཁན་མི་ཉུང་བ་ཞིག་འདུག་ཀྱང་། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཡུལ་བྱེ་བྲག་པ་ཞིག་གནད་དུ་བཟུང་ནས་དེའི་སྐོར་ལ་ ཞིབ་འཇུག་དང་དཔྱད་པ་གཏོང་མཁན་ཉུང་ཞིང་།སྒོས་སུ་བོད་མི་རང་གིས་གནད་དོན་དེའི་སྐོར་ལ་གཙིགས་ཆེན་གྱིས་དཔྱད་པ་གཏོང་མཁན་ཧ་ཅང་དཀོན་པ་དང་། དེའི་སྐོར་གྱི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་ཉུང་ཉུང་ཞིག་ལས་མེད། དེ་ནི་རིག་པའི་གད་ རྒྱངས་ཕྱོགས་བཅུར་སྒྲོག་པའི་བོད་ཀྱི་མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་མཆོག་གིས་གསུངས་པ་ཇི་བཞིན།  “སྔོན་དུས་ ལུགས་སྲོལ་སོགས་ཇི་འདྲ་ཡིན་བསམ་པའི་ཚེ། རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་གཞན་གྱི་ཡི་གེ་བྲིས་པའི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་ལ་བལྟ་བ་ཙམ་ ལས་རང་གི་མིས་རང་ཡུལ་གྱི་སྲོལ་ལུགས་འདི་འདྲའོ་ཞེས་ཞིབ་ཏུ་བྲིས་པ་ཤིན་ཏུ་རྙེད་དཀའ” ཞེས་གསུངས་པ་དེའང་ གནས་ལུགས་རྫོགས་པའི་ལེགས་བཤད་ཅིག་ཏུ་མཐོང་ངོ་། གནད་དོན་དེའི་དབང་གིས་ཁོ་བོས་རང་གི་ཕ་ཡུལ་དཔེ་གཞིའི་ ཚུལ་དུ་དྲངས་ཏེ་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་སྐོར་ལ་ཅུང་ཟད་དཔྱད་པ་བགྱི་ཁུལ་བྱ་བའོ།
 དེ་ཡང་གཙང་ཁུལ་ནི་བོད་ལྗོངས་ཁུལ་གྱི་ས་ཁུལ་ཁག་ནས་མི་གྲངས་མང་ཞིང་ས་རྒྱ་ཆེ་བའི་ཡུལ་གྲུ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་།“བོད་ལྗོངས་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཆེ་གྲས་གཉིས་པ”ཞེས་པའི་མཚན་སྙན་ཐོགས་པའི་གཞིས་རྩེ་གྲོང་ཁྱེར་ཡང་གནས་དེར་ཆགས་ཡོད། ཡུལ་
གྲུ་དེར་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་གཙང་ཁུལ་མི་རྣམས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་རྣམ་པ་གཙོ་བོ་ནི་ཞིང་ལས་གཉེར་བ་དང་། འབྲོག་ལས་ གཉེར་བ་སོགས་མདོར་ན་ཞིང་ལས་ལྟེ་བར་འཛིན་ཞིང་འབྲོག་ལས་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་ངལ་རྩོལ་གྱི་རྣམ་པ་གཙོ་བོར་ཆགས་ཡོད། ཁོ་ཚོས་རྣམ་དཔྱོད་ཀྱི་རྩལ་དང་བློ་གྲོས་ཀྱི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་རང་གི་ཐོན་སྐྱེད་ངལ་རྩོལ་གྱི་དགོས་མཁོ་དང་འབྲེལ་བའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་ཁྱད་པར་བ་ཞིག་དོན་དུ་གཉེར་ནས་རང་རང་གི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་དགོས་མཁོ་དང་། བསམ་པའི་དགོས་མཁོ་སོགས་སྐོང་བཞིན་ཡོད་པས། དེང་གི་ཆར། གཙང་ཁུལ་གྱི་རོང་འབྲོག་ཁུལ་དུ་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་ གཉེན་སྲོལ་སྤྱོད་བཞིན་པའི་ཁྱིམ་ཚང་འབོར་ཆེན་ཞིག་ཡོད་ཅེས་བརྗོད་ཆོག་སྟེ། ཕྲན་གྱིས་ཉིས་སྟོང་བཅུ་གཉིས་ལོའི་ཟླ་བ་ བདུན་པར་གཞིས་རྩེ་རྣམ་གླིང་རྫོང་ནུབ་མ་ཤང་རབ་ལེགས་གྲོང་ཚོའི་ཡུལ་དངོས་ལ་བསྐྱོད་ནས་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་ལྟར་ན། གྲོང་ཚོ་དེར་ཁྱོན་བསྡོམས་ཐེམ་གྲངས་༦༥ལྷག་ཙམ་ཡོད་པའི་ནང་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་བཀོལ་བཞིན་པའི་ཁྱིམ་ཚང་གི་ཐེམ་གྲངས་༤༠ཙམ་ཞིག་ཟིན་གྱི་འདུག་ལ། ཤང་དེའི་གྲོང་ཚོ་གཞན་པའང་ཕལ་ཆེར་དེ་དང་ཆ་མཉམ་གྱི་འདུག དེ་ མིན་རྩོམ་པ་པོ་རྒྱང་འཁོར་ཚེ་ཕུན་ལགས་ཀྱིས་སྤྱི་ལོ་༡༩༨༨ལོའི་ཟླ་བ་བརྒྱད་པར་གཞིས་རྩེ་པ་སྣམ་རྫོང་བཀྲ་ཤར་ཤང་གི་གྲོང་ཚོ་དང་པོར་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་ལྟར་ན། “གྲོང་ཚོ་དེའི་ནང་བསྡོམས་བཟའ་ཚོ་༣༩ཡོད་པའི་ནང་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ཡིན་པ་ བཟའ་ཚོ་༢༥ཟིན་གྱི་འདུག” ཅེས་འཁོད་འདུག   དེ་ལས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་དེ་སྔར་བཞིན་ཁོ་ཚོའི་གཉེན་ སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྲུབ་ཅིང་། གཉེན་སྲོལ་དེས་ཁོ་ཚོའི་རྒྱུན་གཏན་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་ཁྲོད་གོ་གནས་དང་ གནས་བབ་གལ་ཆེན་ཟིན་གྱི་ཡོད་པ་རྟོགས་ནུས་པ་ཡིན། དེ་མིན་གཉེན་སྲོལ་དེ་དང་འབྲེལ་བའི་རང་རང་གི་འཇིག་རྟེན་ལྟ་ ཚུལ་དང་། མི་ཚེའི་ལྟ་ཚུལ། ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་ལྟ་བ་སོགས་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྣམ་པ་ཞིག་གྲུབ་ཡོད་ལ། སྣ་མང་ ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཆོ་ག་དང་། དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་རིག་གནས་རྣམ་པ་ཞིག་གྲུབ་ཡོད།
  དེང་གི་རིག་གནས་སྨྲ་བ་བོ་མང་པོས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་གྱི་སྣང་ཚུལ་དེ་རིགས་ནི་གདོད་མའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཤུལ་ལྷག་དང་། རྗེས་ལུས་མི་རིགས་ཀྱི་མཚོན་དོན། ཡང་ན་ཤེས་རྨོངས་དང་རྙིང་ཞེན་གྱི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་རེད་ཅེས་
མཁྲེགས་འཛིན་གྱི་ལྟ་ཚུལ་བཟུང་ནས་སྣང་ཚུལ་དེའི་རིགས་ལ་དགག་རྒྱག་དང་སུན་འབྱིན་བྱེད་མཁན་མང་དག་ཅིག་འདུག་ཀྱང་། ང་ཚོས་རྟག་མཐའ་དང་ཆད་མཐའ་སོགས་ཕྱོགས་ལྷུང་གི་དབང་དུ་མ་སོང་བར་གཟུར་གནས་དབུ་མའི་ལམ་ནས་གནད
་དོན་དེ་རིགས་ལ་དབྱེ་ཞིབ་ཅིག་བྱས་ན། གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དེ་རིགས་ནི་དུས་སྐབས་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་ཁོར་ཡུག་དང་། རིག་གནས་རྒྱབ་ལྗོངས་འོག་འཚོ་གནས་ལ་རོལ་བའི་མི་རྣམས་ཀྱི་བློ་གྲོས་ཀྱི་རྩལ་ལ་བརྟེན་ནས་གསར་གཏོད་དང་དར་འཕེལ་
བྱས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྣམ་པ་ཞིག་ཏུ་གྲུབ་ཅིང་། ཡུལ་གྲུ་དེ་གར་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་མི་རྣམས་ལ་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ན། དེ་ནི་རྒྱུན་གཏན་གྱི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་དང་། ཀུན་གྱིས་མཁས་ལེན་བྱེད་པའི་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་གོམས་སྲོལ་ཞིག་ཏུ་མཐོང་ལ། རང་ གི་མི་རྒྱུད་སྤེལ་བ་སོགས་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་དགོས་མཁོ་ངེས་ཅན་སྐོང་བཞིན་ཡོད་པས། ང་ཚོས་རིག་གནས་བལྟོས་བཅས་ རིང་ལུགས་(文化相对主义)ཀྱི་ལངས་ཕྱོགས་ཐོག་ནས་གནད་དོན་ལ་བལྟ་དགོས་རྒྱུ་ནི་གལ་འགངས་ཆེ་བར་མཐོང་ངོ་།   
དེ་ནི་རྒྱལ་ནང་གི་སྤྱི་ཚོགས་རིག་པ་མཁས་ཅན་དང་མིའི་རིགས་རིག་པ་མཁས་ཅན་ཧྥེ་ཞའོ་ཐུང་(费孝通)གིས་གསུངས་པ་ ཇི་བཞིན་“རང་གཞན་ཀུན་གྱི་ཁྱད་ཡོན་ལ། མྱོང་རོལ་དཔལ་གྱིས་མཛེས་པ་བྱུང་། མཛེས་ཉམས་ལོངས་སུ་སྤྱོད་པ་ལས། འཛམ་གླིང་ཞི་བདེ་ཅན་དུ་གྱུར” ཅེས་གཉེན་སྲོལ་ནས་གཙོས་པའི་རིག་གནས་གང་འདྲ་ཞིག་ཡིན་རུང་དེ་སོ་སོར་རང་རང་གི་ མཛེས་པ་དང་མྱོང་རོལ་དཔལ་གྱི་ཡོན་ཏན་གྱིས་ཕྱུག་ཡོད་པས། ང་མཆོག་ཁྱོད་ངན་གྱི་མིག་དབང་ཐོག་ནས་རིག་གནས་ལ་ འཛིན་པའི་རྣམ་འགྱུར་དོར་ཏེ་རིག་གནས་མཉམ་གནས་མཉམ་འཕེལ་གྱི་སྣ་མང་རིག་གནས་རིང་ལུགས་(多元文化主义)ཀྱི་རྣམ་པ་ཞིག་ཆགས་པ་བྱ་རྒྱུར་འབད་དགོས་སོ།
         གཉིས་པ།   གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་དེའི་གྲུབ་རྐྱེན།
   སྤྱིར་དམངས་སྲོལ་ནས་གཙོས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྣམ་པ་གང་འདྲ་ཞིག་ཡིན་རུང་། དེ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཆུ་རྒྱུན་རིང་མོའི་ ཁྲོད། རང་རང་གི་འཚོ་གནས་བྱེད་སའི་ཁོར་ཡུག་གི་དགོས་མཁོ་དང་། ཐོན་སྐྱེད་ནུས་ཤུགས་དང་ཐོན་སྐྱེད་འབྲེལ་བའི་ཆ་ རྐྱེན་ངེས་ཅན་འོག་རྒྱུ་དང་རྟེན་འབྲེལ་དུ་མ་ཚོགས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་སྨོས་མི་དགོས།ཐོན་སྐྱེད་བྱེད་སྟངས་དང་འཚོ་གནས་བྱ་ཡུལ་གྱི་ཁོར་ཡུག་མི་འདྲ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་དེ་དང་འབྲེལ་བའི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་དང་། འཚོ་བའི་ ལམ་ལུགས་མི་འདྲ་བ་འབྱུང་བཞིན་ཡོད་ལ། དེ་དག་རིམ་བཞིན་རྒྱུན་འབྱམས་དང་། འཕེལ་རྒྱས། འཐུས་ཚང་དུ་སོང་བ་ལ་ བརྟེན་ནས་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་གོམས་སྲོལ་ཁྱད་པར་ཅན་སྣ་མང་འབྱུང་བཞིན་ཡོད། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེའང་གཅིག་ཡིན་ཏེ། སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བ་དང་བསྟུན་ནས་རིམ་བཞིན་གནས་པ་དང་། འཐུས་ཚང་ ཅན་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། གཤམ་ལ་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གྲུབ་རྐྱེན་སྐོར་ལ་ཅུང་ཟད་གླེང་བར་བྱའོ།
  (༡)དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྒྱུ་རྐྱེན།  དེ་ཡང་“སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འཚོ་རྟེན་རྒྱུ་རྫས་ཡིན། རྒྱུ་ལོངས་སྤྱོད་སྤེལ་བའི་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་འབྲེལ་ བ་ནི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འབྲེལ་བའི་རྩ་བ་ཡིན། ཁྱིམ་ཚང་གི་ངོ་བོ་དང་ཁྱད་ཆོས་རྣམས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་གཞིར་བཟུང་བའི་
ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་འབྲེལ་བར་རགས་ལས་ཡོད” ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར། མི་དང་མིའི་བར་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འབྲེལ་བའི་རྩ་བ་ནི་རྒྱུ་ལོངས་སྤྱོད་དམ་དཔལ་འབྱོར་ལ་རགས་ལས་ཤིང་། ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་རྣམ་པ་དང་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་འབྲེལ་བ་མི་འདྲ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དང་ཁྱིམ་ཚང་གི་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བ་འབྱུང་གིན་ཡོད།  མར་ཁེ་སི་རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་དངོས་གཙོ་སྨྲ་བའི་ལྟ་ཚུལ་གྱི་ཐོག་ནས་བཤད་ཀྱང་། དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྨང་གཞིས་སྟེང་གི་བཀོད་པ་གཏན་འཁེལ་བྱེད་(经济基础决定上层建筑)ཀྱི་ཡོད་པས། དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྨང་གཞི་མི་འདྲ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་དེ་དང་འབྲེལ་བའི་སྟེང་གི་བཀོད་པ་མི་འདྲ་ བ་འབྱུང་བ་ཡིན། དེས་ན། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པའི་གྲུབ་རྐྱེན་ཡང་དེ་ལས་མ་འདས་སོ།
   ཧྥེ་ལན་གྱི་མིའི་རིགས་རིག་པ་མཁས་ཅན་ཨེ་ཏེ་ཧྭ་ཝི་སི་ཐི་མར་ཁེ་(爱德华·韦斯特马克)ཡིས་བརྩམས་གནང་བའི་<<མིའི་རིགས་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་ལོ་རྒྱུས>>ཞེས་པའི་ནང་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་འབྱུང་རྐྱེན་སྐོར་ལ་ནང་དོན་ཁག་བཞི་རུ་ཕྱེ་ནས་གསུངས་གནང་འདུག་སྟེ། “སྐྱེས་པ་མང་བའི་རྐྱེན་དང་། དཔལ་འབྱོར་དབུལ་བའི་རྐྱེན། ཁྱོ་ག་ལོ་མང་སྒོ་ཁར་བུད་པས་ཆུང་ མ་ཁེར་བུ་ཁྱིམ་ཚང་སྲུང་ནས་འདུག་དགོས་བྱུང་བས་གཞན་གྱི་གནོད་འཚེ་དང་ཉེན་ཁ་འབྱུང་བར་དོགས་པས་དང་། བྱིས་པ་
བཙའ་འདོད་ཆེ་བ” བཅས་སོ། ཁོང་གིས་གསུངས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཁག་བཞི་པོར་ང་ཚོས་རིག་པ་ཕྲ་མོས་དབྱེ་ཞིབ་ཅུང་ཟད་རེ་བྱས་ན། སྐྱེས་པ་མང་བའི་རྐྱེན་ཅེས་པ་ནི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་བཀོལ་བའི་སྤྱི་ཚོགས་སམ་མི་རྣམས་ འཚོ་གནས་བྱ་ཡུལ་གྱི་ཁོར་ཡུག་དེའི་ནང་བུ་དང་བུ་མོའི་བསྡུར་གྲངས་མི་སྙོམས་པ་སྟེ། བུ་མང་བ་དང་བུ་མོ་ཉུང་བས་སྐྱེས་པ་གཉིས་སམ་གཉིས་ཡན་ཆད་མཉམ་དུ་ཆུང་མ་གཅིག་ལོངས་སུ་སྤྱོད་པ་ལ་བྱ་བ་ཡིན། ཁོང་གིས་གསུངས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་དེ་གཙང་ཁུལ་དུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་པའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེའི་གྲུབ་རྐྱེན་དུ་དྲངས་ཚེ་གནས་ལུགས་རྫོགས་པའི་སྐད་ཆ་ཞིག་དང་རྒྱུ་འབྲས་གཏན་ཚིགས་ཅན་གྱི་རྟགས་སུ་ཅུང་ཟད་གྲུབ་དཀའ་སྙམ། རྒྱུ་མཚན་ནི་གཙང་ཁུལ་ནས་གཙོས་པའི་བོད་ཡུལ་གྱི་ས་ཆ་ཕལ་ཆེ་བར་ཕོ་མང་མོ་ཉུང་གི་སྣང་ཚུལ་ཐོན་པ་ཉུང་བ་ཡིན་ལ། ང་ཚོས་བརྟག་དཔྱད་དང་རྒྱུས་ལོན་བྱས་པ་ལྟར་ན། གཙང་ཁུལ་དུའང་དེ་འདྲའི་སྣང་ཚུལ་ཐོན་རྒྱུ་ལྟ་ཅི། དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་མོ་ མང་ཕོ་ཉུང་གི་སྣང་ཚུལ་ཅུང་ཟད་ཐོན་བཞིན་འདུག ཁོང་གིས་གསུངས་པའི་ཁྱོ་ག་མང་བའི་རྐྱེན་ཅེས་པ་དེ་གཙོ་བོ་རྒྱ་གར་གྱིས་ཆ་ལ་ལར་དར་བའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་ལ་བལྟོས་ཏེ་བཤད་པ་ཞིག་རེད་སྙམ། རྒྱུ་མཚན་ནི་“རྒྱ་ གར་གྱི་སྡེ་ཁུལ་ལ་ལར་བུ་མོ་ལོ་ཆུང་དམར་གསོད་བྱེད་པའི་གོམས་སྲོལ་ཡོད་པས།   གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་པའི་ལོ་ཚད་ལ་ཐོན་དུས་བུ་མང་མོ་ཉུང་གི་སྣང་ཚུལ་ཐོན་གྱིན་ཡོད་པས། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་ལག་བསྟར་བྱ་དགོས་བྱུང་བ་ རེད་” ཅེས་པ་ལས་རྟོགས་ནུས་སོ། དེ་མིན་ཁོང་གིས་གསུངས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གསུམ་པ་དང་བཞི་པ་ལ་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ ཀྱང་། དེ་འདྲའི་གནད་དོན་ཡོད་སྲིད་མོད། ཁོ་བོས་བལྟས་ན། ཁོང་གིས་གསུངས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཉིས་པ་སྟེ་དཔལ་འབྱོར་དབུལ་བའི་རྐྱེན་ནི་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་རྩ་བའི་གྲུབ་རྐྱེན་དུ་དྲངས་ན་འཚམས་པར་འདོད།  བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ ཁྱིམ་ཚང་གི་དབང་ཆ་གཙོ་བོ་སྐྱེས་པའི་ལག་ཏུ་ཡོད་པས། ཕ་དབང་གི་ཁྱིམ་ཚང་(父权家庭)དུ་གྲུབ་ཅིང་། ཕ་དབང་གི་ཁྱིམ་ ཚང་ནང་དུ་སྐྱེས་པ་ཅི་ཙམ་མང་པོ་ཡོད་ན་ཁྱིམ་ཚང་གི་སྟོབས་ཤུགས་དེ་ཙམ་གྱིས་ཆེ་བ་ཡོད། གལ་ཏེ་ཁྱིམ་ཚང་དེའི་ནང་གི་ སྐྱེས་པ་དག་ལ་ཆུང་མ་མཉམ་དུ་མ་བླངས་པར་སྐྱེས་པ་རེ་རེས་ཆུང་མ་རེ་བླངས་ན། ཁྱིམ་ཚང་ཧྲིལ་པོའི་རྒྱུ་ནོར་ཡོད་དོ་ཅོག་ བགོ་བཤའ་བྱ་དགོས་པས་ཁྱིམ་ཚང་ཁ་འཐོར་དགུ་འཐོར་དུ་འགྲོ་ངེས་ལ། ཁྱིམ་ཚང་གི་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཇེ་ཉུང་དུ་ཕྱིན་ ནས་དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་ཡོང་བར་འགོག་རྐྱེན་ཆེན་པོ་བཟོ་ངེས་པས་སོ། ལྷག་པར་དུ་གཙང་ཁུལ་དུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་ མི་རྣམས་ལ་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ན། ཁོ་ཚོའི་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་རྣམ་པ་གཙོ་བོ་ནི་ཞིང་ལས་གཉེར་བ་དེ་ཡིན་ཞིང་། ཡུལ་དེར་སྔ་མོ་ནས་“འབྲུ་རིགས་ཀྱི་བང་མཛོད་”ཅེས་པའི་མིང་ཡང་ཐོགས་ཡོད། གནས་དེའི་ས་བབ་མཐོ་ཞིང་གྲང་ངར་ཆེ་ལ། ལྷག་པར་དུ།ཞིང་ལས་གཉེར་རྒྱུ་ནི་ཧ་ཅང་གི་དཀའ་ཚེགས་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། ལུད་འདོན་པ་དང་། ཞིང་རྨོ་བ། ཆུ་གཏོང་བ། ཡུར་མ་ བྱེད་པ། གཡུལ་འདོན་པ་སོགས་ལས་ཀའི་རྣམ་གྲངས་མི་འདྲ་བ་དུ་མ་བརྒྱུད་དགོས་པས། ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཕུན་སུམ་ ཚོགས་པོ་མཁོ་བ་སྨོས་ཅི་དགོས། དེས་མ་ཟད། “རྨོ་འདེབས་བྱེད་ཆོག་པའི་ས་ཞིང་གི་རྒྱ་ཁྱོན་1﹪ལས་ཟིན་གྱི་མེད” པའི་ མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་གི་སའི་ཐོན་ཁུངས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་ལ་གཞིགས་ན། རྨོ་ཞིང་བྱེད་ཆོག་པའི་སའི་ཐོན་ཁུངས་ལ་ཚད་བཀག་ ཡོད་པས། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་ལག་བསྟར་བྱས་ན། དེས་ཁོར་ཡུག་གི་གནོན་ཤུགས་ཇེ་ཆུང་དུ་གཏོང་བར་ཕན་ ནུས་གལ་ཆེན་ལྡན་ཡོད་པ་ཡིན་པས། ཁོ་ཚོས་རང་རང་གི་ངལ་རྩོལ་གྱི་བརྒྱུད་རིམ་ཁྲོད་ཐོན་སྐྱེད་འཚོ་བའི་དགོས་མཁོར་ བསྟུན་ནས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་སྨྲ་མི་དགོས། གལ་ཏེ་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་ གནས་ཚུལ་དེ་འདྲའི་འོག་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་ལག་བསྟར་མ་བྱས་པར་ཁྱིམ་ཚང་གང་དེའི་སྐྱེས་པ་རེ་ རེས་བུད་མེད་རེ་རེ་ཆུང་མར་བླངས་ནས་མི་ཚེ་ཕུད་ཐབས་བྱས་ན། ཁྱིམ་ཚང་གི་རྒྱུ་ནོར་ཏེ། ས་ཞིང་དང་། ཁང་པ། རྩྭ་ར། སྒོ་ ཕྱུགས་སོགས་བགོ་བཤའ་བྱ་དགོས་པས། ཁྱིམ་ཚང་གི་དཔལ་འབྱོར་ལ་ཉམས་རྒུད་ཐེབས་པ་དང་། ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཇེ་ ཉུང་དུ་འགྲོ་གི་ཡོད། དེས་ན། དཔལ་འབྱོར་དང་འབྲེལ་བའི་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་དགོས་མཁོ་ནི་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་ཆགས་པའི་རྩ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཡིན་པའོ། །
(༢)ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན།  སྤྱིར་བོད་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེ་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་བྱུང་མིན་གྱི་སྐོར་ལ་ཁ་གསལ་གཏིང་གསལ་གྱི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་ཞིག་རྙེད་དཀའ་རུང་། སྐྱེ་བོ་ལ་ལས་དེ་ནི་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་ཞིང་བྲན་ ལམ་ལུགས་(封建农奴制度)སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཐོན་འབྲས་ཡིན་པར་ཤོད་བཞིན་འདུག་ལ། ལ་ལས་གཉེན་སྲོལ་དེ་རིགས་ནི་མ་རྒྱུད་སྤྱི་ཚོགས་(母系社会)ཀྱི་དུས་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་ཞེས་གསུངས་མཁན་འདུག ཡང་ལ་ལས་དེ་ནི་བོད་ལ་ཞི་བའི་ བཅིངས་འགྲོལ་མ་བྱས་གོང་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་ཡིན་ཞེས་མཁས་པ་སོ་སོར་རང་རང་གི་ལྟ་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་དུ་མ་འདུག་མོད། མ་རྒྱུད་སྤྱི་ཚོགས་སྐབས་མ་གཞི་བུད་མེད་ལྟེ་བར་འཛིན་ནས་རང་རང་གི་ཕྲུ་གུ་ངོས་འཛིན་དང་མི་རྒྱུད་སྤེལ་བ་སོགས་ སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་ངེས་ཅན་སྐོང་བཞིན་ཡོད་ཀྱང་། སྐབས་དེ་དུས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པའི་ཁྱིམ་ཚང་གི་ངོ་བོ་ཞིག་གྲུབ་མེད་ཅེས་བརྗོད་ན་ཆོག་པར་འདོད་དེ། སྐབས་དེའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཁྱིམ་ཚང་དེ་བཟའ་མི་བུ་ཕྲུག་མཉམ་ འདུག་གི་ཁྱིམ་ཚང་གི་རྣམ་པ་ཞིག་ཏུ་གྲུབ་མེད་པར། རྒྱ་མི་རིགས་གིས་བཤད་པའི་གང་བྱུང་གཉེན་སྒྲིག་(乱婚)གི་རྣམ་པ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་ལས་མིང་དོན་མཚུངས་པའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཁྱིམ་ཚང་དུ་གྲུབ་མེད་པར་འདོད། རྒྱུ་མཚན་ནི།ཕོ་མོ་བསྡེབས་ ནས་གྲུབ་པའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཁྱིམ་ཚང་ནི་ཕོ་མོ་ཕན་ཚུན་བར་གྱི་བརྩེ་དུང་གི་འདོད་པ་དང་། དཔལ་འབྱོར་གྱི་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་འོག་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན་ཀྱང་།བཟའ་ཟླ་བུ་ཕྲུག་ལྷན་དུ་འདུག་ནས་འཚོ་བ་རོལ་བའི་ཁྱིམ་ཚང་གི་ངོ་བོ་གྲུབ་མེད་ལ།
  ཕ་སུ་ཡིན་མིན་ངོས་འཛིན་དཀའ་བའི་གནས་སུ་གྱུར་ནས་ཁྱིམ་ཚང་གི་འགན་ནུས་སོགས་འཁྱོངས་དཀའ་བ་ཡིན། སྐབས་དེ་ དུས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པའི་རྩ་བ་ཚུགས་པ་ཙམ་ལས་ལོ་འདབ་རྒྱས་མེད་པའོ། དེ་ནི་མཁས་དབང་ དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་མཆོག་གིས་གསུངས་པ་ཇི་བཞིན། “གཉེན་སྒྲིག་དོན་ནི། ཁྱོ་ཤུག་མཉམ་དུ་འཚོ་བ་གཏོང་ཐབས་ཡིན་ པས། ཕན་ཚུན་སེམས་མཐུན་ཞིང་བརྩེ་བ་ཆེ་བ། བློ་དཀར་ཞིང་གྲོས་འགྲིག་པ། སྐྱིད་ཡོད་ན་མཉམ་རྒྱག སྡུག་ཡོད་ན་མཉམ་ བཏགས། བུ་ཕྲུག་ལེགས་པར་བསྐྱེད་སྲིང་བ། བུ་བུ་མོ་འཚར་ལོངས་ན། ཕ་མའི་དྲིན་ལན་གསོ་ཤེས་པ། སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་ ལ་ཕན་ཐོགས་པ་ཞིག་ཡིན་དགོས”ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན། གཉེན་སྒྲིག་ནི་ཁྱོ་ཤུག་མཉམ་དུ་འཚོ་བ་གཏོང་ཐབས་དང་། ཁྱིམ་ཚང་གི་འགན་ནུས་ཁུར་བཟོད་མཁན་ཞིག་ཡིན་དགོས་པ་ལས།ཕོ་མོའི་བར་གྱི་འདོད་བརྩེ་ཁོ་ན་ལོངས་སུ་སྤྱོད་པར་གཉེན་སྒྲིག་ཞེས་བརྗོད་ན་མི་འགྲིག་པའོ། དེས་མ་ཟད། མ་རྒྱུད་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྐབས་སུ་གཉེན་སྒྲིག་པའི་ལམ་ལུགས་དང་ལུགས་སྲོལ་ ཞིག་ཆགས་མེད་དེ།“གཉེན་སྒྲིག་པའི་རྣམ་པ་ནི། ཚོ་བའི་ནང་གི་སྐྱེས་ཕོ་མོ་གང་རུང་འདོད་པ་སྤྱོད་པས་ན། ཚོགས་གཉེན་ཟེར་ ཞིང་། སྐབས་དེར་གཉེན་སྒྲིག་སྲོལ་ཆགས་མེད་པས། འཁོར་བ་འཛིན་ཚུལ་དང་། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་ཅིའང་མེད། ཡ་ཐོག་ རྗེ་བོ་ཟེར་བ་མེད། མི་རྣམས་ཚོགས་པ་ཚོགས་པ་རེ་འདུས་ནས་བསྡད། མ་ངོ་ཤེས་ཀྱང་ཕ་ངོ་མི་ཤེས། ཉེ་དུ་དང་། ཕུ་ནུ་དང་། ཅེ་སྲིང་དང་། ཁྱོ་ཤུག་གི་ཁྱད་པར་མེད”ཅེས་པ་ལས་ཤེས་ནུས་པ་ཡིན། དེ་ནས་རིམ་བཞིན་རྡོ་ཆས་དུས་རབས་(石器时代)སུ་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་ཞིང་། རྡོ་ཆས་ནས་གཙོས་པའི་ལག་ཆ་དུ་མ་བཟོས་ནས་རྒྱུ་ནོར་དུ་མ་བསགས་ཤིང་འཕེལ་བས་སྤྱི་ ཚོགས་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་ལ་འཕེལ་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་བ་དང་། ཚོ་པ་སོ་སོའི་གནས་ས་གཏན་ཆགས་སུ་སོང་ནས་ཕོ་མོའི་བར་ གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་པའི་རྣམ་པ་རྣལ་མ་ཞིག་བྱུང་ཞིང་། སྐབས་དེ་དུས་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་ནི་བུད་མེད་ཅིག་ལ་སྐྱེས་པ་ མང་བ་དང་། སྐྱེས་པ་གཅིག་བུད་མེད་དུ་མ་དང་ལྷན་དུ་བསྡེབས་བཞིན་ཡོད་པས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་ པ་དངོས་སུ་འགོ་ཚུགས་པ་ཞིག་རེད་སྙམ། དེ་རྗེས་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་དེ་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་གྱི་ཞིང་བྲན་སྤྱི་ཚོགས་སུ་ འཕོ་འགྱུར་བྱུང་ཞིང་།བཙན་པོ་སོགས་གོ་ས་དབང་ཐང་ཅན་དང་། དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྨང་གཞི་ལེགས་པའི་སྐྱེ་བོ་ཉུང་ཤས་ཤིག་ གིས་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་མང་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་བཀོལ་བའི་སྣང་ཚུལ་ཕུད། དེ་བྱིངས་ཀྱི་འབངས་མི་དང་སྐྱེ་བོ་ཕལ་བ་ཚོས་ རང་རང་གི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་འབྲེལ་བའི་དགོས་མཁོ་དང་དོ་མཉམ་པའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་བཀོལ་སྤྱོད་ བྱེད་པའི་རྣམ་པ་འབྱུང་བ་ཞིག་མིན་ནམ་སྙམ། འོན་ཀྱང་། གཙང་ཁུལ་ནི་བོད་རྒྱལ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་གྱི་སྐབས་བློན་པོ་ ཁྱུང་པོ་སྤུང་ཟད་ཟུ་ཙེས་གཙང་གི་རྒྱལ་པོ་མར་མུན་དཀྲོངས་ནས་གཙང་གི་ས་ཆ་དེ་རྒྱལ་བོ་ལ་ཕུལ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་བོད་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་འདུས་པ་ཞིག་ཡིན་པས། དེས་ན། གཙང་ཁུལ་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་རྣམ་པ་དེ་བཀས་ བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་ཞིང་བྲན་ལམ་ལུགས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་འབྲེལ་བའི་རྨང་གཞིའི་འོག་གྲུབ་ཅིང་འཕེལ་བའི་གཉེན་ སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་ཞིག་དང་ཞིང་བྲན་ལམ་ལུགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཐོན་འབྲས་(产物)རེད་ཅེས་བརྗོད་ན་ཆོག་སྙམ།
(༣)རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན།  སྤྱིར་གཙང་ཁུལ་དུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་སྐྱེ་བོ་ཕལ་ཆེ་བའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དེ་ད་ལྟའི་བར་ཁོ་ཚོའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་ཏུ་དར་ཁྱབ་བྱུང་དོན་ནི་ཡུལ་གྲུ་དེ་གར་འཚོ་གནས་ལ་རོལ་བའི་སྐྱེ་བོ་རྣམས་ཀྱི་ཕ་མེས་ཡང་མེས་ཀྱི་དུས་ནས་དར་བའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པས། གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དེ་ནི་ཁོ་ཚོའི་ སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་གོམས་སྲོལ་ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད་པས་ཡིན་ལ། ཁོ་ཚོའི་མི་ཆོས་ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་རིན་ཐང་གི་ཚད་གཞི་ངེས་ཅན་ཞིག་ཏུ་ གྱུར་ཡོད་པས་ཡིན། རྒྱུ་མཚན་ནི། གལ་ཏེ་ཁྱིམ་ཚང་ག་གེ་མོའི་ནང་གི་སྐྱེས་པ་ཞིག་གིས་ཁྱིམ་ཚང་དེ་ནས་བུད་དེ་རང་ཉིད་ ཀྱིས་ཁྱིམ་ཚང་གསར་བ་ཞིག་བཙུགས་ན། ས་ཆ་དེ་གའི་མི་རྣམས་ཀྱི་སྣང་ངོར་ཁོ་ནི་ཕ་མ་ལ་བརྩི་བཀུར་མི་བྱ་མཁན་ཞིག་ཏུ་མཐོང་ཞིང་། ཁོའི་བྱེད་སྟངས་དེ་ལོག་སྤྱོད་ཀྱི་བྱ་བ་ཞིག་(越轨行为)ཡིན་པར་རློམས་ནས། དེ་འདྲའི་སྐྱེ་བོར་མི་རྣམས་ཀྱི་ བརྩི་བཀུར་དང་མཐོང་ཆེན་ཆེན་པོ་བྱེད་ཀྱི་མེད། འོན་ཀྱང་། བུ་སྤུན་ཆུང་མ་མཉམ་སྤྱོད་བྱེད་པའི་གཉེན་སྲོལ་སྤྱོད་མཁན་དེ་ རིགས་ལ་ཚང་མས་ལུགས་དང་མཐུན་པ་དང་། མིའི་གཤིས་རྒྱུད་དང་ཡོངས་སུ་མཐུན་པའི་ཡ་རབས་སྤྱོད་བཟང་གི་བྱ་སྤྱོད་ ཅིག་ཏུ་བརྩིས་ནས་ཁོ་ཚོའི་གུས་བཀུར་ཐོབ་ཀྱི་ཡོད།དེ་ནི་གེ་སར་སྒྲུང་གི་སྒྲུང་པ་གྲགས་ཅན་བསམ་གྲུབ་ལགས་ཀྱིས་གསུངས་པ་བཞིན།  “བུ་སྤུན་གཉིས་སྟག་མོ་ཁ་འཕྲོད་ཡིན། བུ་ཁ་ཐོར་ཁྱི་ཤིག་སྦར་གང་ཡིན”ཅེས་པ་སོགས་ལས་རྟོགས་ནུས་པ་ཡིན་ པས། སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཁྱིམ་རྒྱུད་འདུ་ཤེས་དྲག་པོ་དེས་གཉེན་སྲོལ་དེ་དར་གནས་ཐུབ་པར་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད། དེ་མིན་ ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དེ་རིག་གནས་དང་ཆ་འཕྲིན། དཔལ་འབྱོར་སོགས་དར་འཕེལ་ཆེ་བའི་གྲོང་ཁྱེར་ དུ་བཀོལ་བ་ཆེས་ཉུང་ཉུང་ཡིན་ཞིང་། ཕལ་ཆེ་བ་རིག་གནས་དང་ཆ་འཕྲིན། དཔལ་འབྱོར་སོགས་དར་འཕེལ་ཆེས་དལ་བ་ དང་།  འགྲིམ་འགྲུལ་སྟབས་བདེ་མིན་པའི་རོང་འབྲོག་ཁུལ་དུ་སྤྱོད་པ་ཆེས་མང་བ་ཡིན་པས། སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་ དེ་ཁོ་ཚོ་འཚོ་སྡོད་བྱ་སའི་ཁོར་ཡུག་དུ་རྩ་བ་ཚུགས་ཤིང་ལོ་འདབ་རྒྱས་པ་ཞིག་ཡིན་རྐྱེན། ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་ལྟ་བུའི་གཉེན་ སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་གཞན་པ་དང་ལེན་བྱ་དཀའ་བའི་གནས་སུ་གྱུར་ནས་སྔར་བཞིན་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་ བཀོལ་བཞིན་ཡོད། དེས་ན། ཡུལ་གྲུ་སོ་སོའི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་སོགས་རིག་གནས་ཀྱི་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བའི་དབང་གིས་ཁོ་ཚོས་སྔར་བཞིན་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་བཀོལ་བཞིན་ཡོད་པའོ། །
         གསུམ་པ།   གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་དེའི་དགེ་སྐྱོན་ཕྲན་བུ།
     སྤྱིར་གཉེན་སྲོལ་ནས་གཙོས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྣམ་པ་གང་འདྲ་ཞིག་ཡིན་རུང་། དེར་དགེ་མཚན་གྱི་ཆ་ལྡན་ཡོད་ལ། མི་དགེ་བའི་གནད་དོན་ཡང་ངེས་ཅན་ལྡན་ཡོད་པ་ཡིན་པས། རིག་གནས་གང་དེའི་དགེ་སྐྱོན་གཉིས་ཀའི་ཆ་ལ་དབྱེ་ཞིབ་དང་
དཔྱད་པ་གཏང་ན། ད་གཟོད་བྱ་དངོས་དེའི་མཐར་ཐུག་གི་གནས་ལུགས་དམ་པ་མཐིལ་ཕྱིན་པ་ཞིག་ཤེས་ནུས་པ་ཡིན། གཤམ་ ལ་གཙང་ཁུལ་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་དེའི་དགེ་སྐྱོན་མདོར་ཙམ་གླེང་བར་བྱ་བ་ལ།
དང་པོ། གཉེན་སྲོལ་དེའི་དགེ་མཚན་ཕྲན་བུ་གླེང་ན།
 (༡)དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་ཐད་ཐོན་པའི་དགེ་མཚན།
 དེ་ཡང་། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེའི་དགེ་མཚན་ཆེ་ཤོས་ཅི་ཡིན་ཞེས་དྲིས་ཚེ། དེ་ནི་གཉེན་སྲོལ་དེས་ དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་ཐད་ཐོན་པའི་དགེ་མཚན་རེད། རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡིན་ཟེར་ན། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལག་ བསྟར་བྱེད་བཞིན་པའི་ཁྱིམ་ཚང་དེར་ངལ་རྩོལ་གྱི་ནུས་ཤུགས་དུ་མ་མངའ་བ་དང་། ཁྱིམ་ཚང་གི་དཔལ་འབྱོར་ཡོངས་ཁུངས་ མང་པོ་ཡོད་པས་རེད། ཁོ་བོས་༢༠༡༢ལོའི་ཟླ་བརྒྱད་པའི་ནང་བོད་ལྗོངས་རྣམ་གླིང་རྫོང་ནུབ་མ་ཤང་གི་གྲོང་ཚོ་དང་པོའི་ དབུལ་ཕྱུག་དུད་ཚང་བཅུ་དྲུག་ལ་གཤིབ་བསྡུར་གྱི་སྒོ་ནས་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་གཤམ་གསལ་ལྟར།
 
དབུལ་ཕྱུག་དུད་ཚང་ལ་གཤིབ་བསྡུར་བྱས་པའི་རེའུ་མིག་དེ་ལས་ང་ཚོས་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་པ་ནི། ཕྱུག་པོའི་དུད་ཚང་དག་ ལ་བུ་སྤུན་མང་ཞིང་། དེ་དག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་གཙོ་བོ་ནི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ཡིན་པ་རེད།  འོན་ཀྱང་།  དབུལ་པོའི་དུད་
ཚང་དག་གི་ཁྱིམ་ཚང་གི་གྲུབ་ཚུལ་གཙོ་བོ་ནི་བུ་སྤུན་ནས་གཙོས་པའི་ཁྱིམ་གྱི་མི་གྲངས་ཉུང་བ་དང་། གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་
གཙོ་བོ་ནི་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་ཡིན་པ་རེད། དེ་ལས། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་ཁྱིམ་ཚང་གི་དཔལ་འབྱོར་ཆུ་ཚད་སྤྱིའི་ཆ་ནས་ བཤད་ན་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པའི་ཁྱིམ་ཚང་ལས་ཅུང་མཐོ་བ་ཡོད་པ་གསལ་བཤད་བྱེད་ནུས་པ་ཡིན་ལ། རོང་འབྲོག་ཁུལ་ལ་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ན། ངལ་རྩོལ་གྱི་ནུས་ཤུགས་ཕུན་སུམ་ཅི་ཙམ་ཚོགས་ན་ཁྱིམ་ཚང་གི་དཔལ་འབྱོར་ སྒྲིག་གཞི་དེ་ཙམ་གྱིས་སྲ་ཞིང་བརྟན་པ་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ་པས། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གིས་ཁྱིམ་ཚང་གི་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ གོང་བུ་གཅིག་ཏུ་བསྒྲིལ་བར་འབྲེལ་ཟམ་གྱི་ནུས་པ་ཐོན་གྱི་ཡོད།
 (༢)འཆར་ལྡན་བུ་བཙའི་དགོས་པ་དང་མཐུན་པ།  འཆར་ལྡན་བུ་བཙའ་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཤེས་དཔལ་ལྡན་པའི་ སྤྱི་ཚོགས་སུ་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་རྗེས། རང་བྱུང་ཁོར་ཡུག་དང་མིའི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་དགོས་མཁོི་དང་བསྟུན་ ནས་གཏན་འབེབས་ལག་བསྟར་བྱེད་པའི་སྲིད་ཇུས་ཤིག་ཡིན་ཞིང་། དེས་མི་འབོར་ལ་ཚད་བཀག་དང་མིའི་སྤུས་ཚད་གོང་ མཐོར་གཏོང་བར་ཕན་ནུས་ངེས་ཅན་ལྡན་ཡོད་པ་ཡིན། <<ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་རྩ་ཁྲིམས>>ནང་འདི་ལྟར་འཁོད་ཡོད་དེ། “རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་འཆར་ལྡན་བུ་བཙའི་སྲིད་ཇུས་ལག་བསྟར་རྒྱ་ཁྱབ་དུ་བཏང་ནས། མི་འབོར་གྱི་འཕར་སྣོན་དེ་དཔལ་འབྱོར་དང་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་འཆར་གཞི་དང་དོ་མཉམ་པའི་ངང་འཕེལ་བའི་སླད་དུ་ཡིན”ཅེས་དང་།“ཁྱོ་ཤུག་གཉིས་པོར་འཆར་ལྡན་བུ་བཙའ་ལག་བསྟར་བྱེད་པའི་འོས་འགན་ཡོད”ཅེས་འཁོད་ཡོད་ལ། <<གཉེན་སྒྲིག་བཅའ་ཁྲིམས>>ནང་དུའང་འཆར་ལྡན་བུ་བཙའ་དེ་རྩ་བའི་རྨང་གཞི་ལྟ་བུར་བཟུང་ནས་བཀོད་ཡོད་པའོ། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེས་མ་གཞི་འཆར་ལྡན་བུ་བཙའི་སྲིད་ཇུས་བཞིན་བྱིས་པ་གཅིག་གཉིས་ཙམ་བཙའ་བ་ཞིག་མ་ཡིན་ཀྱང་། དེས་འཆར་ལྡན་བུ་བཙའི་དགོས་མཁོ་དང་མཐུན་ཡོད་ཅེས་བརྗོད་ཆོག་སྟེ། བུ་སྤུན་ཆུང་མ་མཉམ་ལེན་ བྱས་ནས་བཙས་པའི་བྱིས་པའི་གྲངས་འབོར་དེ་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་བཟའ་ཚོ་གཉིས་ནས་བཙས་པའི་བྱིས་པའི་ཁ་གྲངས་ལས་ཉུང་བ་ཡོད་པ་ཡིན་པས། དེས་མི་འབོར་འཕར་སྣོན་འགྲོ་བར་ཚད་བཀག་རང་བཞིན་གྱི་ནུས་པ་ཐོན་གྱི་ཡོད་པ་རེད།
  (༣)ཁྱིམ་ཚང་གོང་བུ་གཅིག་སྒྲིལ་གྱི་དགེ་མཚན།  
     བོད་ཀྱི་གཏམ་དཔེར། “མཛུབ་མོ་ལྔ་བཅིངས་ཁུ་ཚུར། མདུང་ངེ་གཅིག་ལ་མཆི་མ”ཞེས་པ་ལྟར། མཐུན་སྒྲིལ་ནི་སྟོབས་ ཤུགས་ཡིན་པས། ཁྱིམ་ཚང་གཅིག་དང་མི་རིགས་ཤིག  རྒྱལ་ཁབ་གང་འདྲ་ཞིག་ལ་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ཀྱང་། མཐུན་སྒྲིལ་ནི་ མེད་དུ་མི་རུང་བ་རེད། ཁྱིམ་ཚང་ག་གེ་མོར་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ཀྱང་། ཁྱིམ་ཚང་གི་དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་བར་ ངལ་རྩོལ་གྱི་ནུས་ཤུགས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་དགོས་པ་ཡིན་ལ། ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་དུ་མ་ཡོད་ཀྱང་གལ་ཏེ་དེ་དག་གོང་བུ་ གཅིག་ཏུ་བསྒྲིལ་མི་ཐུབ་ཚེ་དེ་ཡང་སྟོབས་ཤུགས་སུ་འགྱུར་དཀའ་བ་ཡིན། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་ རྣམ་པ་དེས་ཁྱིམ་ཚང་གི་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཁ་འཐོར་དུ་འགྲོ་བར་བཀག་འགོག་གི་ནུས་པ་ཐོན་ཅིང་། ཁྱིམ་ཚང་གི་བུ་སྤུན་
རྣམས་ལྷན་དུ་འདུག་ནས་ཁྱིམ་ཚང་གོང་བུ་གཅིག་ཏུ་བསྒྲིལ་ཐུབ་རྒྱུར་མེད་ན་མི་ཆོག་པའི་ནུས་པ་ཐོན་གྱིན་ཡོད། གལ་ཏེ་ གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དེ་བཀོལ་སྤྱོད་མི་བྱས་ཚེ། བུ་སྤུན་རེ་རེས་ཆུང་མ་རེ་རེ་དང་ལྷན་དུ་ཁྱིམ་ཚང་གསར་བ་ཞིག་བཙུགས་ ནས་མི་ཚེ་དོན་གཉེར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་རྐྱེན། ཁྱིམ་ཚང་གོང་བུ་གཅིག་སྒྲིལ་མི་ཡོང་ལ། ཁྱིམ་ཚང་གཉིས་པོའི་འབྲེལ་འདྲིས་ཀྱང་ དུས་རྒྱུན་བཞིན་མིན་པར་ཉུང་དུ་འགྲོ་གི་ཡོད།
 (༤)སྐྱེ་ཁམས་ཁོར་ཡུག་སྲུང་སྐྱོབ་ཐད་ཐོན་པའི་དགེ་མཚན།   མིའི་རིགས་ཀྱི་བཟའ་བཏུང་གྱོན་པ་ཡོད་དོ་ཅོག་རང་བྱུང་ ཁམས་ལས་འབྱུང་གི་ཡོད་རྐྱེན། མི་བུ་སོ་སོས་ཁོར་ཡུག་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་བྱ་དགོས་རྒྱུ་ནི་ཚང་མའི་དོར་ཐབས་མེད་པའི་འགན་ཁྲི་ ཉག་གཅིག་ཡིན། གཙང་ཁུལ་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེ་འདྲ་ཞིག་ལག་བསྟར་བྱས་ནས་སྐྱེ་ཁམས་ཁོར་ཡུག་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་དགོས་པའི་རྩ་དོན་དང་མཐུན་པར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་དེ། བུ་སྤུན་ཆུང་མ་མཉམ་ལེན་བྱས་ན། ཚང་ མ་ཐུན་མོང་ཐོག་ཁྱིམ་ཚང་གཅིག་གི་ནང་དུ་འཚོ་བར་རོལ་ཆོག་པས། ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་བཞིན་སྐྱེས་པ་རེ་རེས་ཁྱིམ་ཚང་རེ་རེ་བཙུགས་ནས་མི་ཚེ་གཏོང་ཐབས་མིན་པས། དེས་གནས་དེའི་ས་རྡོའི་ཐོན་ཁུངས་དང་། ཤིང་ཆ་ནས་གཙོས་པའི་སྐྱེ་ཁམས་ ཁོར་ཡུག་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་ཐུབ་པ་སྨྲ་ཅི་དགོས། དེ་མིན། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་དེས་མི་འབོར་གྱིས་སྐྱེ་ཁམས་ཁོར་ཡུག་ལ་སྦྱིན་པའི་ གནོན་ཤུགས་ཇེ་ཆུང་དུ་གཏོང་བར་ཕན་པ་ཡོད་ལ། གནས་དེའི་མཁའ་རླུང་ནས་གཙོས་པའི་སྣོད་བཅུད་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་ པའི་ཐད་ཕན་པ་མི་དམན་པ་ཞིག་ཡོད་དོ།  
  གཉིས་པ།  མི་དགེ་བའི་གནད་འགའ།  
 (༡)ཕོ་མོའི་བར་གྱི་གཉེན་སྒྲིག་རང་དབང་ལ་བཀག་རྒྱ་བཟོ་བ།
ཕ་མས་བུ་ཕྲུག་གི་གཉེན་དོན་ལ་ཐེ་གཏོགས་བྱེད་པ་དང་། བུ་ཕྲུག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ཕ་མས་གཏན་འཁེལ་བྱེད་པའི་བཀས་ བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་གྱི་སྲོལ་རྒྱུན་ངན་པ་དེ་རིགས་དུས་དེང་སང་ཡང་གཙང་ཁུལ་གྱི་ས་ཆ་ཕལ་ཆེ་བར་གོམས་གཤིས་དང་ལུགས་སྲོལ་ལྟ་བུར་གྱུར་འདུག་ཅིང་།  ཕ་མས་བུ་ཕྲུག་གི་འདོད་བློ་དང་རང་དབང་ལ་བརྩི་བཀུར་མི་བྱེད་པར། བུ་ལ་མནའ་མ་ལེན་ རྒྱུ་དེ་རང་གི་ལས་འགན་དུ་བརྩིས་ཏེ། ཕ་མའི་མོས་འདོད་ལྟར་ཕྱོགས་གཉིས་པོའི་ཁྱིམ་ཚང་གི་འབྲེལ་བ་དང་། རིགས་རུས་ གཙང་བཙོག དབུལ་ཕྱུག་གི་ཁྱད་པར། བུ་མོའི་ལས་ཀའི་འཇོན་ནུས་སོགས་རྒྱུ་ཚོགས་དུ་མ་ལ་བརྟེན་ཅིང་བརྟག་ནས་བུ་ཕྲུག་ གི་མི་ཚེའི་དོན་ཆེན་ཐག་གཅོད་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད། དེ་ལས་ཀྱང་དགོད་བྲོ་བ་ཞིག་ལ། ཁྱིམ་ཚང་མི་ཉུང་བ་ཞིག་གི་བུ་ཕྲུག་ལ་ཆུང་ མ་ལེན་པའི་སྐབས། གཉེན་སྟོན་གྱི་ཉིན་དང་པོའི་ཉིན་མོར་སྐྱེས་པ་དེས་རང་གི་ཆུང་མ་མཐོང་བ་ཐེངས་དང་པོར་གྱུར་ཡོད་ པས། ཕན་ཚུན་འབྲེལ་འདྲིས་དང་རྒྱུས་མངའ་ཅུང་ཟད་ཙམ་ཡང་མེད་པའི་ཕོ་མོ་གཉིས་པོ་དེ་ལྟར་ཕ་མའི་བཀའ་བཞིན་ གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་དེ་རེད། དཔེར་ན། བོད་ལྗོངས་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་གི་མི་རིགས་ཞིབ་འཇུག་ཚན་པའི་ཞིབ་ འཇུག་ཆེན་མོ་བ་རྒྱང་འཁོར་ཚེ་ཕུན་ལགས་ཀྱིས་སྤྱི་ལོ་༢༠༠༦ལོར་གཞིས་རྩེ་པ་སྣམ་རྫོང་བཀྲ་ཤར་ཤང་ཁུལ་གྱི་དགེ་འཁོར་ རྫོང་གྲོང་ཚོར་བརྟག་ཞིབ་བྱས་པ་ལྟར་ན། “གྲོང་ཚོ་ཡོངས་ལ་དུད་ཚང་༤༢ཡོད་པའི་ནང་བསྡོམས་བཟའ་ཚོ་༥༦ཡོད་པ་དང་། དེའི་ཁྲོད་རང་མོས་དགའ་འདུ་བྱས་པ་ཁྱོ་ཤུག་༡༣ཡོད་པས་གྲོང་ཚོ་དེའི་བཟའ་ཚོ་སྤྱིའི་བརྒྱ་ཆ་༢༣.༢༡ཟིན་པ་དང་། ཕ་མས་ འགྲོ་སྟངས་ཐག་གཅོད་བྱས་པ་ཁྱོ་ཤུག་༤༣ཡོད་པས་བཟའ་ཚོ་སྤྱིའི་བརྒྱ་ཆ་༧༦.༧༩ཟིན་གྱི་ཡོད”ཅེས་འཁོད་འདུག དེ་ལྟ་ བུའི་དཔེ་གཞི་ལས། གཙང་ཁུལ་དུ་ཕ་མས་བུ་ཕྲུག་གི་གཉེན་དོན་གཏན་འཁེལ་བྱེད་བཞིན་པའི་སྣང་ཚུལ་ཅུང་རྒྱུན་གཏན་ ཡིན་པ་ཤེས་ནུས་པ་ཡིན།
གནས་ཚུལ་དེའི་དབང་གིས་ཁྱོ་ཤུག་བཟའ་ཚོ་ཁ་ཐོར་དུ་འགྲོ་བའི་སྣང་ཚུལ་དུ་མ་ཐོན་གྱིན་ཡོད་ཅིང་། བུ་ཕྲུག་དང་ཕ་ མའི་བར་ལའང་འགལ་བ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ཐོན་གྱིན་ཡོད། དེ་ལས་ཕ་མས་བུ་ཕྲུག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རང་དབང་ལ་བཀག་རྒྱ་བཟོ་ བཞིན་ཡོད་པ་ཤེས་ནུས་པ་ཡིན་ལ། བུ་ཕྲུག་ཚོས་རང་དབང་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལ་བརྩོན་ལེན་དང་། རེ་འདུན་ཟབ་མོ་བཅངས་ བཞིན་ཡོད་པ་ཤེས་ནུས། གཙང་ཁུལ་གྱི་དམངས་གཞས་ནང་དུའང་།  “ཆུང་འདྲིས་བྱམས་པ་ལྷ་རེད། །  བྱམས་པའི་ཡབ་ཡུམ་ བདུད་རེད། ། ང་ལ་བདུད་ཀྱི་བར་ཆད། ། གཏོང་བ་གནང་ནས་གང་ཡོང་། ། ”ཞེས་དང་། ཡང་དཔེར་ན། “ང་རང་བྱམས་པ་ འཚོལ་བར། ། ཕ་མས་བཀག་འགོག་མ་གནང་། ། ཡབ་ཡུམ་དགུང་ལོ་ཆུང་དུས། ། ཐུགས་ལ་དྲན་པ་གནང་དང་། །”ཞེས་པའི་ དམངས་གཞས་ནང་དུའང་བུ་ཕྲུག་གི་གཉེན་དོན་ཕ་མས་གཏན་འཁེལ་བྱེད་པ་དང་། བུ་ཕྲུག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རང་དབང་ལ་ ཕ་མས་བཀག་འགོག་བྱེད་པའི་སྣང་ཚུལ་ལ་ཟུར་ཟ་སུན་འབྱིན་བྱས་ཡོད་ལ།བུ་ཕྲུག་ཚོས་རང་དབང་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལ་རེ་སྙེགས་བྱེད་བཞིན་ཡོད་པའང་མཚོན་ནུས།  དེ་བཞིན་རིགས་རུས་མཐོ་དམན་གྱི་བར་དབྱེ་བ་ཐ་དད་དུ་ཕྱེས་ནས། ནམ་རྒྱུན་ཕོ་མོ་ གཉེན་སྒྲིག་མ་བྱས་གོང་ཕྱོགས་གཉིས་ཀའི་ཁྱིམ་ཚང་གི་རིགས་རུས་གཙང་བཙོག་གང་ཡིན་མིན་ལ་ནན་གྱིས་བརྟག་གིན་ཡོད་དེ། སྔགས་པའི་རིགས་སོགས་རིགས་རུས་མཐོ་བར་བརྩི་བ་དང་། མགར་བ་དང་།  བཤན་པའི་རྒྱུད་ལས་མཆེད་པའི་མི་བུ་དག་ རིགས་རུས་དམན་པར་བརྩིས་ནས་དུས་རྒྱུན་ཁོ་ཚང་གི་བཟའ་བཏུང་སོགས་ལ་འཛེམས་པ་དང་། དེ་ཚང་གི་བུ་མོ་མནའ་མར་ མི་ལེན་པ་སོགས་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་གྱི་རིགས་རུས་ཐ་དད་དུ་ཕྱེ་བའི་སྲོལ་རྒྱུན་ངན་པ་སྔར་བཞིན་གནས་བཞིན་འདུག དེས་གཞན་གྱིས་མི་རྒྱུད་ལ་བརྩི་མཐོང་མི་བྱེད་པ་དང་། གཞན་གྱི་མི་གཤིས་ལ་བརྩི་འཇོག་མི་བྱེད་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་མཁའ་ དབུགས་སྟུག་པོ་ཞིག་གཙང་ཁུལ་དུ་གནས་ཡོད་པ་ཤེས་ངེས།
  (༢)ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལམ་ལུགས་དང་རྒྱང་དུ་གྱེས་པ།  དེ་ཡང་《ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ ཁབ་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་བཅའ་ཁྲིམས》ནང་། སྐྱེས་པ་གཅིག་ལ་ཆུང་མ་གཅིག་ཅན་གྱི་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལམ་ ལུགས་ལག་བསྟར་བྱེད་དགོས་པའི་དོན་ཚན་གཏན་འབེབས་བྱས་ཡོད་ཀྱང་། གཙང་ཁུལ་གྱི་རོང་འབྲོག་ཁུལ་ཕལ་ཆེ་བར་ཁྱོ་ མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་བཞིན་ཡོད་པས། དེས་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལམ་ ལུགས་དང་ཅུང་ཟད་རྒྱང་དུ་གྱེས་ཡོད་པ་ཤེས་ནུས། རྒྱུ་མཚན་ནི། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་དང་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་ནི་ངོ་བོ་དང་
རྣམ་པ་མི་འདྲ་བའི་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་སྲོལ་ཁག་གཉིས་ཡིན་ལ། བཟའ་ཚོ་གཉིས་པོའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ལོ་ཚད་ཀྱི་ཐད་ནས་བཤད་ ཀྱང་འགལ་བ་ཅུང་ཟད་ཡོད་དེ།  《གཉེན་སྒྲིག་བཅའ་ཁྲིམས》ནང་དུ། བཟའ་ཚོ་གཉིས་གཉེན་སྒྲིག་བྱ་དགོས་ཚེ། སྐྱེས་པའི་ལོ་ ཚད་ཉི་ཤུ་རྩ་གཉིས་སམ་ཉི་ཤུ་རྩ་གཉིས་ཡན་ཡིན་དགོས་པ་དང་། བུ་མོའི་ལོ་ཚད་དེ་ཉི་ཤུའམ་ཉི་ཤུ་ཡན་དགོས་ཞེས་ཁ་ གསལ་གཏན་འབེབས་བྱས་ཡོད་ཀྱང་། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཡུལ་གྲུ་ལ་ལར་སྐྱེས་པའི་ལོ་ཚད་བཅུ་བཞི་དང་། བཅོ་ལྔ། བཅུ་དྲུག་ཙམ་ ལས་སོན་མེད་ཀྱང་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་ལ། བུ་མོའི་ལོ་ཚད་བཅོ་ལྔ་དང་། བཅུ་དྲུག བཅུ་བདུན་ཙམ་ལས་སོན་མེད་ཀྱང་ མནའ་མར་འགྲོ་གིན་ཡོད་པས་རེད། གཞན་ད་དུང་གཉེན་སྒྲིག་དཔང་ཡིག་གི་ངོས་ནས་བཤད་ཀྱང་། ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་
བཟའ་ཚོ་གཉིས་ལ་གཉེན་སྒྲིག་དཔང་ཡིག་ཡོད་ཀྱང་། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་བཟའ་ཚོའི་བར་ལ་ཆ་མཚོན་ན། བུ་སྤུན་འགའ་ ལ་གཉེན་སྒྲིག་དཔང་ཡིག་གཅིག་ལས་མེད་པས། ཁྲིམས་ལུགས་ཐོག་ནས་གཏན་འབེབས་བྱས་པའི་ཕྲུ་གུའི་ཕ་སུ་ཡིན་མིན་ བཤད་དཀའ་བའི་གནས་སུ་གྱུར་བ་རེད། དེས་ན། གཙང་ཁུལ་གྱི་རོང་འབྲོག་ཁུལ་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་ གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེ་མ་གཞི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་གཏན་འབེབས་བྱས་པའི་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་བཅའ་ཁྲིམས་དང་
ཅུང་ཟད་རྒྱང་དུ་གྱེས་ཡོད་ཀྱང་། ས་ཆ་དེ་གར་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ན་ཡུལ་ཁྲིམས་(习惯法)ལྟ་བུའི་རྣམ་པའི་སྒོ་ནས་གནས་ཡོད་པའོ།
 (༣) གཙང་ཁུལ་གྱི་མི་འབོར་འཕེལ་རྒྱས་ཡོང་བར་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་པ།
ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེས་ཚད་གཞི་ངེས་ཅན་གྱི་ཐོག་ནས་མི་འབོར་འཕེལ་རྒྱས་ཡོང་བར་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད། གཙང་ཁུལ་གྱི་མི་འབོར་དེ་དབུས་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཡུལ་གྲུ་གཞན་པ་དང་བསྡུར་ན་མི་གྲངས་ཅུང་མང་བའི་
གྲས་སུ་སླེབས་ཀྱི་ཡོད་ཀྱང་། དེས་སྔར་རྒྱུན་བཞིན་གཙང་ཁུལ་ཁུལ་གྱི་མི་གྲངས་ཇེ་མང་དུ་འགྲོ་བར་འགོག་རྐྱེན་བཟོ་གི་ཡོད་ དེ། གལ་ཏེ་ཁྱིམ་ཚང་གང་དེའི་སྐྱེས་པ་རེ་རེས་བུད་མེད་རེ་རེ་ཆུང་མར་བསུས་ནས་ཁྱིམ་ཚང་གི་འཚོ་བ་ལ་རོལ་ན། ཆུང་མ་སོ་ སོར་བྱིས་པ་གཉིས་གསུམ་བཙས་ཆོག་ཀྱང་། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་དེས་སྐྱེས་པ་དུ་མས་བུད་མེད་གཅིག་ལྷན་དུ་ཆུང་མར་བསུས་ ནས་མི་ཚེ་ཕུད་ཐབས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པས། བྱིས་པ་བཙའ་བའི་ཐོན་ཁུངས་ཉུང་དུ་ཕྱིན་པའི་དབང་གིས་མི་གྲངས་ཉུང་དུ་འགྲོ་བ་
ནི་གོར་མ་ཆག  མི་གྲངས་ཉུང་དུ་ཕྱིན་ན། ཁྱིམ་ཚང་གི་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཉུང་དུ་ཕྱིན་པས། དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་ བར་འགོག་རྐྱེན་བཟོ་བཞིན་ཡོད་པ་རེད། རྒྱུ་མཚན་ནི་རོང་འབྲོག་ཁུལ་དུ་ཕྱུག་རྫི་དང་ལུག་རྫི། ཞིང་ལས་གཉེར་མཁན་སོགས་ ལ་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་དགོས་ཀྱི་ཡོད་པས། མི་གྲངས་ཇི་ཙམ་ཉུང་ན་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་དེ་ཙམ་གྱིས་ ཉུང་བ་ཡིན་ཞིང་། ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཇི་ཙམ་གྱིས་ཞན་ན། དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཆུ་ཚད་དེ་ཙམ་གྱིས་དམའ་བས་སོ།  
 (༤)ཕོ་མོའི་བར་གྱི་བརྩེ་དུང་གི་འདོད་པ་ལོངས་སུ་སྤྱོད་པར་འགོག་རྐྱེན་བཟོ་བ།  
   གོང་དུ་བརྗོད་པ་བཞིན། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ནི་སྐྱེས་པ་གཉིས་སམ་གཉིས་ཡན་ཆད་ཀྱིས་བུད་མེད་གཅིག་ཆུང་མར་ བླངས་ནས་གཉེན་སྒྲིག་པའི་རྣམ་པ་ཞིག་ལ་བྱ་བས་ན། དེས་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་བཞིན་ཆུང་མ་གང་དེ་སྐྱེས་པ་ཁེར་བུས་ ལོངས་སུ་སྤྱོད་ནུས་པ་ཞིག་མ་ཡིན་པར། ཆུང་མ་གང་དེས་བུ་སྤུན་ཚང་མའི་འདོད་པ་སྐོང་དགོས་པས། བུ་སྤུན་ག་གེ་མོས་ཆུང་ མ་དེ་རང་ཉིད་ཁེར་བུས་ལོངས་སུ་སྤྱོད་ཆོག་པ་ཞིག་མ་ཡིན་རྐྱེན། བུ་སྤུན་དག་གིས་ཕོ་མོའི་བར་གྱི་བརྩེ་དུང་གི་འདོད་པ་ཡིད་
ཚིམས་པ་ཞིག་ལོངས་སུ་སྤྱོད་ཐུབ་རྒྱུར་འགོག་རྐྱེན་བཟོ་ཞིང་། སྐྱེས་པ་ག་གེ་མོའི་འདོད་པ་དུས་ཐོག་ཏུ་བསྐོང་བ་ལའང་ཚད་བཀག་རང་བཞིན་ཡོད་པ་གདོན་མི་ཟ།  རྐྱེན་དེའི་དབང་གིས། སྐྱེས་པ་ཚོས་གཉེན་སྒྲིག་ལས་འདས་པའི་ཚུལ་མིན་གྱི་འདོད་ པ་ལ་འཇུག་པའི་(婚外情)སྣང་ཚུལ་ཐོན་གྱི་ཡོད་པས། དེས་བཟའ་ཚོ་འཆམ་མཐུན་དང་། ཁྱིམ་ཚང་བརྟན་བརླིང་ཅན་ཞིག་ཡོང་བར་བར་ཆད་བཟོ་བཞིན་ཡོད་པ་རེད།
        བཞི་བ། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་དེའི་ཁྱད་ཆོས།
  གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ལ་སྤྱིར་ན་ཡུལ་གྲུ་གཞན་དང་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་ཆོས་དུ་མ་ཡོད་ངེས་ཀྱང་། འདིར་ གནད་གཙོ་བོ་འགའ་ཅུང་ཟད་བཤད་ན།  ཐོག་མར། མ་གཞི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་རྒྱ་གར་སོགས་ཕྱིའི་རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་འགའ་ ལའང་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དེ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་ཀྱང་། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ནི་བོད་རང་གི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་གཉེན་སྒྲིག་ བྱེད་སྲོལ་ཅིག་ཡིན་ཅེས་བརྗོད་ཆོག དཔེར་ན། གླིང་སྒྲུང་ནང་དུའང་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཤོད་སྲོལ་མཆིས་ཏེ། “གེ་སར་སྒྲུང་ནང་གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་བོ་ནི་གཉན་ཆེན་གེར་ཚོ་དང་། འགོག་ཟ་ལྷ་མོ། སེང་བློན་གསུམ་འདུས་པ་ལས་སྐུ་ འཁྲུངས་པར་བཤད་སྲོལ་ཡོད། དེ་ལས་གནའ་དུས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གོམས་སྲོལ་གནས་ཡོད་པ་གསལ་བར་ མངོན”ཅེས་པ་ལས་རྟོགས་ནུས་པ་ཡིན། དེ་བཞིན་གཙང་ཁུལ་ནས་གཙོས་པའི་བོད་ཡུལ་གྱི་ས་ཆ་ཕལ་ཆེ་བར་ཉེ་དུ་ གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་པ་འཛེམས་བྱར་བརྩི་བ་དང་། ཕ་ཚན་མི་རབས་བདུན་གྱི་བརྒྱུད་པ་དང་། མ་ཚན་མི་རབས་ལྔ་ཚུན་ཆད་དུ་ གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་སྲོལ་མེད། རང་རྒྱལ་གྱི་<<གཉེན་སྒྲིག་བཅའ་ཁྲིམས>>ནང་དུ་འདི་ལྟར་འཁོད་ཡོད་དེ། “གདུང་རྒྱུད་ཀྱི་ གཉེན་ཚན་དང་། མི་རབས་གསུམ་ཚུན་ཆད་ཀྱི་བརྒྱུད་པའི་གཉེན་ཚན་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་མི་ཆོག”ཅེས་ཤ་རུས་གདུང་རྒྱུད་ གཅིག་གི་ཕོ་མོའི་བར་ལ་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་མི་ཆོག་ཅེས་འཁོད་ཡོད། འོན་ཀྱང་། གཙང་ཁུལ་དུ་དེའི་མི་རབས་གདུང་རྒྱུད་ཀྱི་ བརྩི་སྲོལ་ཅུང་མི་འདྲ་བ་ཡིན་པ་ཤེས་དགོས་སོ།  གལ་ཏེ་མི་རབས་གདུང་རྒྱུད་གཅིག་ལས་མཆེད་པའི་བུ་ཕྲུག་གི་བར་གཉེན་ སྒྲིག་བྱས་ཚེ། ཚང་མས་འཕྱ་སྨོད་དང་མཐོང་ཆུང་བྱེད་པ་མ་ཟད། ཀླ་ཀློ་ཞེས་ཀུན་གྱི་སྣང་ངོར་ངོ་ཚ་ཁྲེལ་མེད་ཀྱི་བྱ་བ་ཞིག་ཏུ་ བརྩི་བཞིན་ཡོད་ལ། མི་རབས་རྗེས་མའི་བདེ་ཐང་གི་ངོས་ནས་བཤད་ནའང་། “གཉེན་ཚན་བར་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་ནས་སྐྱེས་ པའི་བུ་ཕྲུག་ལ་རྒྱུད་འདེད་ཀྱི་ནད་གཞི་  (遗传病)ཕོག་ཚད་ལྡབ་གསུམ་ཡན་གྱི་མཐོ་བ་དང་། གཉེན་ཚན་ཕན་ཚུན་བསྡེབས ་ནས་བཙས་པའི་བུ་ཕྲུག་གི་འཆི་ཚད་དང་ཡ་མ་གཟུགས་སུ་འགྱུར་ཚད་ནི་ཉེ་དུ་གཉེན་ཚན་མིན་པའི་ཕོ་མོ་བསྡེབས་ནས་སྐྱེས་ པའི་ཕྲུ་གུ་ལས་ལྡབ་༡༥༠ཀྱིས་མཐོ་བ་ཡོད”ཅེས་སྣང་ཚུལ་ངན་པ་མི་འབྱུང་བའི་སླད་དུ་ཉེ་དུ་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་པ་འཛེམས་བྱར་བརྩི་བ་ཡིན།
  དེ་མིན་བཟའ་ཚོ་གཉིས་པོའི་ཁམས་དང་ལོ་རྟགས་ལའང་འཛེམས་བྱ་འགའ་ཡོད་དེ། གལ་ཏེ་ཕོ་མོ་ཟུང་གི་ལོ་རྟགས་ ལ་བདུན་ཟུར་ཡོད་ཚེ་འཛེམས་བྱར་འཛིན་པ་ཡིན། བདུན་ཟུར་ནི། ཁྱི་འབྲུག་སྐད་ཀྱི་བདུན་ཟུར་དང་། བྱི་རྟ་རྨིག་པའི་བདུན་ ཟུར། སྟག་སྤྲེལ་རྩལ་གྱི་བདུན་ཟུར། ཕག་སྦྲུག་ཚང་གི་བདུན་ཟུར། གླང་ལུག་རྡུང་བའི་བདུན་ཟུར། བྱ་ཡོས་ཟས་ཀྱི་བདུན་ ཟུར་རོ། གལ་ཏེ་བུ་དང་མནའ་མའི་བར་ལ་བདུན་ཟུར་ཡོད་ཚེ་མ་འོངས་པར་བཟའ་ཚོ་གཉིས་འཆམ་མཐུན་མི་ཡོང་བའི་ རྟགས་སུ་བརྩི་བཞིན་ཡོད་པས་ཡིན།དེ་དང་ཆ་འདྲ་བར་ཁྱོ་ཤུག་གཉིས་པོའི་ཁམས་ས་དང་ཆུ་སོགས་ཡིན་ན་ལེགས་པར་བརྩི་གིན་ཡོད་ལ། མེ་དང་ལྕགས་སོགས་འཁེལ་ན་རྣམ་རྟོག་ངན་པའི་རྟགས་སུ་བརྩི་བཞིན་ཡོད། དེ་བཞིན། གཙང་ཁུལ་དུ། ཆུང་མ་ གཅིག་ལ་བུ་སྤུན་གཉིས་ཅན་དང་། ཆུང་མ་གཅིག་ལ་བུ་སྤུན་གསུམ་ཅན། ཆུང་མ་གཅིག་ལ་བུ་སྤུན་བཞི་ཅན། ཐ་ན། ཆུང་མ་ གཅིག་བུ་སྤུན་ལྔ་དང་དྲུག  བདུན་ལྷག་ཙམ་དང་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་པ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད། འོན་ཀྱང་། སྤྱིར་བཏང་དུ་ཆུང་མ་གཅིག་ ལ་བུ་སྤུན་གཉིས་ཅན་དང་བུ་སྤུན་གསུམ་ཅན་ལྷན་དུ་འདུག་ནས་འཚོ་བར་རོལ་བ་ཅུང་རྒྱུན་གཏན་ཡིན། གཞན། ལོ་ན་ཆེས་ རྒན་པའི་བུ་ལ་ཕྲུ་གུས་པཱ་ཕར་འབོད་ཅིང་། བུ་སྤུན་གཞན་པར་འབོད་སྲོལ་མང་དུ་མཆིས་ཀྱང་། ཁོ་བོའི་ཕ་ཡུལ་དུ་ཨ་ཁུར་ འབོད་ཀྱི་ཡོད། ཡིན་ནའང་། གཙང་ཁུལ་དུ་ཆུང་མ་གང་དེའི་སྐྱེས་པ་ཚོའི་དབང་ཆ་དང་ཐོབ་ཐང་འདྲ་མཉམ་ཡིན་པས་ན། བུ་ སྤུན་ཚང་མར་རང་གི་བུ་ཕྲུག་ལ་གསོ་སྐྱོང་དང་སློབ་གསོ་གཏོང་བའི་འགན་ཁྲི་དང་དབང་ཆ་ཡོད་པ་ཡིན། གཞན་ཡང་ང་ ཚོས་བརྟག་དཔྱད་དང་ཉམས་ཞིབ་བྱས་པ་ལྟར་ན། སྤྱིར་བཏང་དུ་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་བཀོལ་བཞིན་པའི་ཁྱིམ་ཚང་གི་དཔལ་ འབྱོར་ཆ་རྐྱེན་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་གཞན་པ་བཀོལ་བཞིན་པའི་ཁྱིམ་ཚང་ལས་ཅུང་ལེགས་པ་འདུག་སྟེ། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་ ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་བཀོལ་བཞིན་པའི་ཁྱིམ་ཚང་གི་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཡོད་པས། ཁྱིམ་ཚང་གི་སྐྱེས་པ་ འགའ་རེས་ཁྱིམ་དུ་བསྡད་ནས་ཞིང་འབྲོག་ལས་ཀྱི་ལས་ཀ་དོན་དུ་གཉེར་བ་དང་། སྐྱེས་པ་ལ་ལས་ས་ཆ་གཞན་དུ་སོང་སྟེ་ ཡོང་འབབ་གསོག་གིན་ཡོད་པས། ཁྱིམ་ཚང་གང་དེར་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཡོངས་ཁུང་མང་བས་ཡིན། དེ་མིན། “གཉེན་སྲོལ་གྱི་ རྣམ་པ་དེས་ཁྱིམ་ཚང་གང་དེའི་མི་རབས་དུ་མའི་ས་ཞིང་ཁ་ཐོར་དུ་འགྲོ་བར་བཀག་འདོམས་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་དེ། གལ་ཏེ་ ཁྱིམ་ཚང་གང་དེའི་བུ་སྤུན་སོ་སོས་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལག་བསྟར་བྱས་ཚེ་ཁྱིམ་ལ་བསུས་པའི་ཆུང་མ་སོ་སོའི་བར་ཤ་རུས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཅི་ཡང་མེད་པས། ཁྱིམ་ཚང་བརྟན་བརླིང་ཅན་ཞིག་མི་ཡོང་བར་ཁ་ཐོར་དུ་འགྲོ་ཉེན་ཆེ། འོན་ཀྱང་། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ནི་ཆུང་མ་གཅིག་དང་ཕུ་ནུ་མིང་སྲིང་གིས་གྲུབ་པའི་ཚོགས་པ་ཞིག་ཡིན་རྐྱེན། ཁྱིམ་ཚང་ཁ་ཐོར་དུ་འགྲོ་ བའི་ཉེན་ཁ་ཆུང་བ་རེད”ཅེས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་སྲོལ་དེས་ཁྱིམ་ཚང་བརྟན་བརླིང་དང་འཆམ་མཐུན ་ཅན་དུ་མངོན་འགྱུར་ཡོང་བར་ཕན་པ་ངེས་ཅན་ཡོད་པ་ཡིན་ལ། གཉེན་སྲོལ་གྱི་རྣམ་པ་དེས་ཡུལ་གྲུ་དེ་གའི་མི་རྣམས་ཀྱི་ཀུན་སྤྱོད་དང་། རིན་ཐང་གི་ལྟ་བ་སོགས་བསམ་བློ་གཅིག་སྡུད་ཡོང་བར་གལ་ཆེན་ནུས་པ་ལྡན་ཡོད་པ་ཡིན།
          ལྔ་བ།     གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་མ་འོངས་འཕེལ་ཕྱོགས་དང་དེའི་འཕེལ་རྐྱེན།  
   གཉེན་སྲོལ་ནས་གཙོས་པོའི་རིག་གནས་སམ་གཟུགས་ལྡན་གཟུགས་མེད་ཀྱི་བྱ་དངོས་ཅི་ཞིག་ཡིན་རུང་ཐམས་ཅད་འགྱུར་བའི་ཁྲོད་གནས་ཡོད་ཅིང་། ཡང་གཅིག་བཤད་ན། འགྱུར་བའི་རང་བཞིན་མངའ་བ་ནི་དངོས་པོའི་ཆོས་ཉིད་ཅིག་ཏུ་ གྲུབ་ཡོད། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་སྲོལ་རྒྱུན་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེའང་སྤྱི་ཚོགས་འཕོ་འགྱུར་འགྲོ་བ་དང་བསྟུན་ནས་རིམ་གྱིས་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལམ་ལུགས་ཕྱོགས་སུ་འཕེལ་བཞིན་འདུག་སྟེ། ཁོ་བོས་ཕྲན་གྱི་ཕ་ཡུལ་ གཞིས་རྩེ་རྣམ་གླིང་རྫོང་ནུབ་མ་ཤང་གི་གྲོང་ཚོ་འགའ་ཞིག་ལ་བརྟག་དཔྱད་དང་གྲོང་ཚོ་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་འབྲེལ་ཡོད་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆར་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་ལྟར་ན། ཤང་དེ་གའི་གྲོང་ཚོ་དང་པོར་སྤྱི་ལོ་ཉིས་སྟོང་ལོ་ཕན་ཆད་དུ་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་ གཅིག་གི་དུད་ཚང་༨ལས་མེད་ཀྱང་། ཉིས་སྟོང་ལོ་ནས་ད་བར་དུ་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་དུད་ཚང་༢༣དུ་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་ ཡོད། ཤང་དེའི་གྲོང་ཚོ་གཉིས་པར་བརྟག་ཞིབ་བྱས་པ་བརྒྱུད། ཉིས་སྟོང་ལོ་ཕན་ཆད་དུ་གྲོང་ཚོ་དེར་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་དུད་ཚང་བཅུ་གཉིས་ཙམ་ལས་མེད་ཀྱང་། ད་ལྟའི་བར་གྲོང་ཚོ་དེར་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་དུད་ཚང་༣༡ཙམ་དུ་འཕོ་འགྱུར་ བྱུང་ཡོད། དེ་འདྲའི་འཕོ་འགྱུར་ཡོང་དོན་ཡང་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་བུ་སྤུན་ཆུང་མ་མཉམ་ལེན་གྱི་དུད་ཚང་མི་ཉུང་བ་ཞིག་སྐྱེས་པ་རེ་ ལ་ཆུང་མ་གཅིག་ཅན་གྱི་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་དུད་ཚང་གཉིས་སམ་གསུམ་ཅན་དུ་ཁ་གྱེས་པས་རེད། དེ་ལས་གཙང་ཁུལ་ གྱི་ཡུལ་གྲུ་མང་པོའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེ་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་ཕྱོགས་སུ་འཕེལ་བཞིན་ཡོད་པ་ར་
སྤྲོད་ནུས་སོ། རིག་གནས་མིའི་རིགས་རིག་པའི་ནང་། འགྱུར་བ་ལ་ཁག་གཉིས་སུ་ཕྱེས་ནས་བཤད་ཡོད་དེ། དེ་ནི་ཚོར་མེད་རང་ འགུལ་གྱི་འགྱུར་བ་(无意识变迁)དང་།  རང་བཞིན་མིན་པའི་འགྱུར་བ་(意识变迁)གཉིས་ཡིན། འོན་ཀྱང་།  གཙང་ཁུལ་གྱི་གཉེན་གྱི་འགྱུར་བ་དེ་གཙོ་བོ་ཚོར་མེད་རང་འགུལ་གྱི་འགྱུར་བར་གཏོགས་པ་ཡིན་ཏེ། དེ་ནི་གཞན་གྱིས་བཙན་ཤེད་ དང་མཛུབ་སྟོན་སོགས་ཕྱི་རྐྱེན་ལ་བརྟེན་ནས་འགྱུར་བ་ཞིག་མིན་པར། ཁྱིམ་ཚང་གི་བུ་སྤུན་མི་འཆམ་པའམ་བུ་དང་ཆུང་མ་
མི་འཆམ་པ་སོགས་ནང་རྐྱེན་ཀྱི་འགལ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་འཕེལ་བའི་རིམ་འགྱུར་(进化)གྱི་བརྒྱུད་རིམ་རྣམ་པ་ཞིག་རེད།  གཤམ་ལ་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་དེ་ཁྱོ་གཅིག་གི་ཕྱོགས་སུ་འཕེལ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ལ་དབྱེ་ཞིབ་ཕྲན་བུ་བྱས་ན།
 (༡)སློབ་གསོའི་རྒྱུ་རྐྱེན།  གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེ་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་ཕྱོགས་སུ་ འཕེལ་བའི་རྐྱེན་གཙོ་བོ་ཞིག་ནི་སློབ་གསོར་རགས་ལས་ཡོད་དེ། རང་ལྗོངས་སུ་ལོ་འགུའི་འགན་བབ་སློབ་གསོ་ལག་བསྟར་ བྱས་པ་ནས་བཟུང་། ཁྱིམ་ཚང་གི་བུ་ཕྲུག་ཕལ་ཆེ་བ་སློབ་གྲྭར་སློབ་གསོ་མྱོང་བར་འགྲོ་དགོས་པས། ཁྱིམ་ཚང་དུ་ཞིང་འབྲོག་ ལས་གཉེར་མཁན་གྱི་མི་གྲངས་ཉུང་ཞིང་། བུ་ཕྲུག་རྣམས་སློབ་གྲྭའི་ནང་ཤེས་བྱ་རིག་གནས་ཁག་ལ་སྦྱངས་བརྩོན་བྱེད་བཞིན་
ཡོད་རྐྱེན་མཐོང་རྒྱ་ཐོས་རྒྱ་ཆེ་རུ་སོང་ནས། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རིག་གནས་མང་པོ་ཞིག་ལ་རྒྱུས་ལོན་བྱུང་བ་དང་སྦྲགས། མི་རིགས་ གཞན་པ་དང་ཡུལ་གྲུ་གཞན་པའི་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ནས། སློབ་གྲྭ་འགྲིམས་བཞིན་ པའམ་སློབ་གྲྭ་ནས་ཐོན་པའི་སློབ་མ། དེ་བཞིན་རིག་གནས་དང་ཤེས་བྱ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་སྐྱེ་བོས་རོང་འབྲོག་ཁུལ་བཞིན་
ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་སྤྱོད་པ་ཧ་ཅང་ཉུང་ཉུང་ཅན་དུ་གྱུར་ནས། ཕལ་ཆེ་བས་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག
་བཀོལ་བཞིན་ཡོད་པའོ།
 (༢)སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན། དེ་ཡང་མིའི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་དེ་དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་གི་ཕྱོགས་སུ་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་བ་ནས་ བཟུང་། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་དང་། ཚན་རིག་ལག་རྩལ་སོགས་ལ་འཕུར་མཆོང་ལྟ་བུའི་འཕེལ་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་བས། མི་ དང་མིའི་བར་གྱི་རང་དབང་དང་། ཕོ་མོའི་བར་འདྲ་མཉམ་གྱི་དབང་ཐང་རྩོད་པ་སོགས་སྣང་ཚུལ་སྣ་མང་ཐོན་གྱི་ཡོད། དེས་ གཙང་ཁུལ་དུ་འཚོ་བའི་མི་རྣམས་ཀྱི་བསམ་བློར་གཡོ་སྒུལ་དྲག་པོ་ཐེབས་ནས་རང་དབང་རང་འཐད་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་ལ་བརྩོན་
ལེན་དང་། སྤྱི་ཚོགས་དཔལ་འབྱོར་ལ་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བ་དང་བསྟུན་ནས་མི་བུ་སོ་སོའི་ནང་བསམ་པའི་དགོས་མཁོའང་ཇེ་ ཆེར་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། ཁོ་ཚོས་རང་རང་གི་མི་ཚེའི་བདེ་སྐྱིད་ཀྱི་སླད་དུ་ཕ་མས་བུ་ཕྲུག་གི་གཉེན་དོན་གཏན་འཁེལ་བྱེད་པའི་ སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེ་མུ་མཐུད་མི་བཀོལ་བར་རང་རང་གི་མོས་པ་དང་མཐུན་པའི་མི་དང་ལྷན་དུ་གཉེན་སྒྲིག་
བྱེད་ཀྱི་ཡོད།  དེས་མ་ཟད། ཚན་རིག་ལག་རྩལ་ལ་འཕུར་མཆོང་ལྟ་བུའི་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བའི་དེང་སང་གི་དུས་རབས་འདི་ལ་ ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ན།  སྔོན་ཆད་མི་ཤུགས་ལ་བརྟེན་དགོས་པའི་ངལ་རྩོལ་གྱི་བྱ་བ་དུ་མ་དེང་སང་འཕྲུལ་ཆས་ལ་བརྟེན་གྱི་ ཡོད་པས། ཁྱིམ་ཚང་གི་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཀྱི་ཁུར་བོ་ཇེ་ཆུང་དུ་གཏོང་བཞིན་ཡོད་རྐྱེན། ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་དེ་ཙམ་གྱིས་ ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་མེད་ཀྱང་འཕྲུལ་ཆས་ལ་བརྟེན་ནས་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་ངེས་ཅན་སྐོང་ནུས་པས་ཡིན།
དྲུག་པ།   ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་དང་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་མང་གཉིས་ཀྱི་གཤིབ་བསྡུར་ཕྲན་བུ།
   ཚང་མས་མཁྱེན་གསལ་ལྟར། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་དང་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་མང་ནི་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་སྲོལ་གྱི་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བ་ ཁག་གཉིས་ཡིན་ཞིང་།  དེ་གཉིས་པོ་ནི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་ནུས་ཤུགས་དང་ཐོན་སྐྱེད་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་ཐོན་ འབྲས་ཡིན་པ་སྨྲ་མི་དགོས། དེ་ཡང་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དེ་གཉིས་པོ་ནི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྨང་གཞི་གཏན་ནས་མི་འདྲ་བའི་ གནས་བབ་འོག་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ནི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྨང་གཞི་ཅུང་ཞན་པའི་རོང་འབྲོག་ཁུལ་དང་། ཆ་འཕྲིན་དང་འགྲིམ་འགྲུལ་སྟབས་བདེ་མ་ཡིན་པའི་རོང་མ་འབྲོག་ཁུལ། དེ་བཞིན་རིག་གནས་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ལྟེ་བ་ཡིན
་པའི་གྲོང་ཁྱེར་དང་ཅུང་རྒྱང་ཐག་རིང་བའི་ཡུལ་གྲུ་ཁག་ཏུ་ཅུང་དར་ཁྱབ་ཆེ་བ་ཡིན་ཞིང་། ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་མང་ནི་དེ་ལས་ ལྡོག་སྟེ་དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྨང་གཞི་ལེགས་ཤིང་སྤྱི་ཚོགས་ཐོག་གོ་ས་དང་དབང་ཐང་ངེས་ཅན་ལྡན་པའི་སྐྱེ་བོ་ཚོས་བཀོལ་བ་ མང་བ་ཡིན། དེ་དག་ནི་ང་ཚོས་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་མི་སྣ་སོགས་ལས་ཀྱང་མཐོང་ཐུབ་ཏེ། དཔེར་ན། བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་སྲོང་ བཙན་སྒམ་པོ་མཆོག་གིས་སྔ་ཕྱིར་བལ་བཟའ་ཁྲི་བཙུན་དང་རྒྱ་བཟའ་ཀོང་ཇོ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པ་དང་། ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་ནམ་ མེས་ཨག་ཚོམ་དུ་གྲགས་པས་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་དང་སྣ་ནམ་བཟའ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པ་སོགས་ལས་ཤེས་ནུས་སོ། དེ་ལྟ་བུའི་སྣང་ ཚུལ་ང་ཚོས་རྒྱུན་གཏན་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་སུའང་མཐོང་ཐུབ་པ་ཡིན།  དེ་བཞིན། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ནི་མི་རྣམས་འཚོ་གནས་བྱ་ ཡུལ་གྱི་ཁོར་ཡུག་ཏུ་ཕོ་མོའི་བསྡུར་གྲངས་མི་སྙོམས་པ་སྟེ། ཕོ་མང་མོ་ཉུང་གི་སྣང་ཚུལ་ཐོན་པ་ལ་བརྟེན་ནས་གཉེན་སྒྲིག་གི་ རྣམ་པ་དེ་བཀོལ་བཞིན་ཡོད་པ་རེད། དཔེར་ན་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་རྒྱ་གར་དུ་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེ་བཀོལ་ བའི་རྐྱེན་གཙོ་བོ་དེ་ལ་ཐུག་པ་ཡིན། འོན་ཀྱང་།  ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་མང་ནི་དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་མི་རྣམས་འཚོ་གནས་ལ་རོལ་སའི་སྤྱི་ ཚོགས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་ཁྲོད་དུ་མོ་མང་ཕོ་ཉུང་གི་སྣང་ཚུལ་མཆིས་པས་ཡིན་ཞིང་། གཞན་ལ་ལ་ནི་ཕ་མ་གཅིག་གི་རྒྱུད་ལས་མཆེད་ པའི་བུ་མོ་རྒན་གཞོན་གཉིས་མཉམ་དུ་ཁྱོ་ག་གཅིག་དང་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་པ་ལ་ཟེར་བ་ཡིན་ཏེ། གལ་ཏེ་ཁྱིམ་ཚང་ག་གེ་མོའི་ ཕ་མ་ཟུང་ལ་ཕྲུ་གུ་བུ་མོ་མ་གཏོགས་བུ་བཙས་མེད་པ་ཡིན་ན། བུ་མོ་གང་རུང་ཞིག་ལ་མག་པའམ་ཁྱོ་ག་བསུས་ནས་གཉེན་ སྒྲིག་བྱེད་ཅིང་། གལ་ཏེ་བུ་མོ་སྤུན་གཉིས་པོ་ཕན་ཚུན་འདོད་མོས་དང་འཐད་པ་བྱུང་ན་དེ་གཉིས་པོས་ཁྱོ་ག་གཅིག་དང་འཚོ་ བར་རོལ་བ་ཡིན། ཡིན་ནའང་དེ་ལྟ་བུའི་སྣང་ཚུལ་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འཚོ་བ་དངོས་སུ་གནས་ཀྱང་ཁ་གྲངས་ཉུང་ཉུང་ཡིན་པའོ། གཞན།ཡུལ་གྲུ་ལ་ལར་གལ་ཏེ་ཆུང་མ་གཅིག་གིས་བུ་སྤུན་དུ་མ་དང་ལྷན་དུ་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་ནས་ཁྱིམ་ཚང་འཆམ་མཐུན་ལྡན་
པའི་ངང་ལེགས་པར་སྐྱོང་ཐུབ་ཚེ། གཞན་གྱི་སྣང་ངོར་ཆུང་མ་དེ་འཇོན་ཐང་གོ་ཆོད་ཅན་དུ་བརྩིས་ནས་ཆུང་མ་དེའི་ཁྱད་ འཕགས་འཇོན་ནུས་མངོན་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་ཅིང་། གལ་ཏེ་སྐྱེས་པ་གཅིག་གིས་རང་གི་འཇོན་ནུས་ལ་བརྟེན་ནས་ཆུང་མ་འགའ་ དང་ལྷན་ དུ་འཚོ་བར་རོལ་ནས་མི་ཚེ་བདེ་སྐྱིད་ལྡན་པའི་ངང་སྐྱེལ་ཐུབ་ན། སྐྱེས་པ་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་ཐོབ་ཐང་དང་དབང་ཐང་ མངོན་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་པ་རེད།
        མཇུག་བསྡུ་བའི་གཏམ།
  དེ་ཡང་“མིའི་རིགས་སྤྱི་ཚོགས་ཅན་གྱི་ཕྱོགས་སུ་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བའི་ཆེས་རྨང་གཞིའི་རྣམ་པ་ནི་གཉེན་སྒྲིག་ཡིན་”ཅེས་བརྗོད་པ་བཞིན། གཉེན་སྒྲིག་པའི་རྣམ་པ་ནི་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་གཅིག་འདུས་ཀྱི་འཚོ་བའི་དགོས་མཁོ་དང་ ཡོངས་སུ་བསྟུན་ནས་བྱུང་ཞིང་། མི་རྣམས་སྤྱི་ཚོགས་ཅན་དུ་འགྱུར་བའི་གོ་རིམ་ཁྲོད་རིམ་གྱིས་བྱུང་བ་ཡིན་གཤིས། དེས་ཕྱོགས་ ངེས་ཅན་ཞིག་གི་ཐོག་ནས་ཡུལ་དུས་མི་འདྲ་བའི་མི་རྣམས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བ་ཚུར་སྣང་དང་ལྡོག་འཕྲོ་བྱེད་བཞིན་ཡོད། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེའང་གཅིག་འདྲ་ཡིན་ཏེ། སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བ་དང་བསྟུན་ ནས་རིམ་བཞིན་འཐུས་ཚང་ཅན་དང་རྒྱུན་འབྱམས་ཅན་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པས། གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དེ་ལས་གཙང་ཁུལ་ མི་རྣམས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་གནས་ཚུལ་དང་། ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས། བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས། མི་རྣམས་ཀྱི་རིན་ཐང་གི་ལྟ་བ་ དང་འཇིག་རྟེན་ལྟ་ཚུལ་སོགས་ཅི་འདྲ་ཡིན་པ་ཚུར་སྣང་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད།
  སྤྱིར་བོད་ཁུལ་གྱི་ཨ་མདོ་ཕུད་པའི་ས་ཆ་ཕལ་ཆེ་བར་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་བཀོལ་བཞིན་ཡོད་ ཀྱང་། དེའི་ནང་ནས་ཁམས་ཁུལ་དང་གཙང་ཁུལ་གཉིས་ནི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་བཀོལ་བ་ཆེས་མང་བའི་ཡུལ་གྲུ་ཆེན་པོ་གཉིས་ སུ་གྲུབ་པས། ཁོ་བོས་རང་གི་ཕ་ཡུལ་དཔེ་གཞིའི་ཚུལ་དུ་དྲངས་ཏེ་གཙང་ཁུལ་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་ གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེ་ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས་བྱས་པ་དང་སྦྲགས། གཉེན་སྒྲིག་དེའི་ད་ལྟའི་གནས་བབ་དང་། དགེ་སྐྱོན། ཁྱད་ ཆོས། མ་འོངས་འཕེལ་ཕྱོགས་སོགས་ལ་རང་བློས་ལྕོགས་ཚོད་ཀྱིས་ཅུང་ཟད་གླེང་ཁུལ་བྱས་ཡོད་མོད། གཅིག་ནས་ཁོ་བོའི་ ལྷན་སྐྱེས་ཀྱི་རིག་སྟོབས་ཞན་པ་དང་། གཉིས་ནས་སྦྱང་སྟོབས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་ཀྱང་ཉག་ཕྲ་བ། གསུམ་ནས་མ་གཞི་ཁམས་ཁུལ་གྱི་ ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་མཁན་མང་དག་ཅིག་འདུག་ཀྱང་། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་སྣང་ ཚུལ་དེའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་བཏང་ཟིན་པའི་འབྲེལ་ཡོད་དཔྱད་རྩོམ་དང་ཡིག་ཆ་ཉུང་བ་སོགས་ཀྱི་དབང་གིས་དཔྱད་རྩོམ་ འདིའི་མགོ་མཇུག་བར་གསུམ་དུ་མ་རྟོགས་དང་། ལོག་རྟོག་གིས་དྲངས་པའི་སྐྱོན་དང་ནོར་འཁྲུལ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་མངའ་སྲིད་ པས། “མེ་ཏོག་ཆུང་ཡང་ལྷ་རྫས་”ཞེས་པའི་དཔེ་བཞིན། ཁོ་བོས་རང་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་སྲི་ཞུའི་ཚུལ་དུ་ཅུང་ཟད་ གླེང་ཁུལ་བྱས་ཡོད་པས། མཁྱེན་དཔྱོད་རིག་པ་སྨྲ་བའི་དྲན་དབང་ཚོས་མངོན་ལྐོག་གང་རུང་ནས་བཀའ་སློབ་དང་དགོངས་ འཆར་གང་མང་ལྷུག་སྩོལ་ཡོད་པ་མཁྱེན་མཁྱེན།                                                   
  བཀྲ་ཤིས།    ཞལ་དྲོ།
མཆན་འགྲེལ།
《བོད་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་རགས་གླེང་》【M】རྒྱང་འཁོར་ཚེ་ཕུན་གྱིས་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༩ལོའི་ཟླ་༣པར་པར་  གཞི་དང་པོ་བསྒྲིགས་ཤིང་པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ།  ཤ ༡༡༨   ཤ ༨༡   ཤ ༡༠   ཤ ༡
《比较文化分析》【M】凯西·F·奥特拜因著,章智源、张敦安译,河南人民出版社,1990年版 P103
《西藏研究》(汉语版)【J】2000年第三期,P10
《བོད་ལྗོངས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རིག་གཞུང་དུས་དེབ》【J】ཉིས་སྟོང་བཅུ་གཅིག་ལོའི་དུས་དེབ་གསུམ་པ།   ཤ ༡༢༣
 《文化人类学教程》【M】孙秋云主编,民族出版社,2004年11月第一版,2010年3月第三次印刷  P3
《ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ》【J】སྤྱིའི་འདོན་ཐེངས་བཅུ་དྲུག་པ།  ཤ
《人类婚姻史》【M】韦斯特马克著,王亚南译,上海文艺出版社,1988年影印本, P37
《社会学概要》(第三版)【M】蔡文辉、李绍嵘著,世界图书出版公司出版,2011年3月第3次印刷  P117

《婚姻法》
《སྤང་རྒྱན་མེ་ཏོག》【J】ཉིས་སྟོང་དགུ་ལོའི་དུས་དེབ་དང་པོ།  ཤ ༤༡
《གཉེན་སྒྲིག་སྐོར་གྱི་བཅའ་ཁྲིམས་གསར་པའི་ཕྱོགས་སྟོན》【M】ཝུའུ་ཁྲང་ཀྲེན་གྱིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས་      ༢༠༠༡ ལོར་བསྐྲུན།   ཤ ༥༩
 《西藏是我家》【M】扎西次仁口述,英文执笔:梅尔文·戈尔斯坦,杨和晋译,中国藏学出版社,2006年7月第一版第1次印刷  P5
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།  
《བོད་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་རགས་གླེང་》【M】རྒྱང་འཁོར་ཚེ་ཕུན་གྱིས་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༩ལོའི་ཟླ་༣པར་པར་གཞི་དང་ པོ་བསྒྲིགས་ཤིང་པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ།
《མྱང་ཆོས་འབྱུང》【M】ཇོ་ནང་ཏཱ་ར་ན་ཐས་བརྩམས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༢ལོའི་ཟླ་༩པར་པར་ཐེངས་གཉིས་པ་ བཏབ།
《文化人类学教程》【M】田兆元主编,华东师范大学出版社,2006年2月第1版
《社会学概要》(第三版)【M】蔡文辉、李绍嵘著,世界图书出版公司出版,2011年3月第3次印刷
《民俗学概论》(第二版)【M】王娟著,北京大学出版社,2011年7月第2次印刷
《西藏的人口与社会》【M】马戎著,同心出版社,1996年版
《人类婚姻史》【M】韦斯特马克著,王亚南译,上海文艺出版社,1988年影印本


རྩོམ་པ་པོ་ངོ་སྤྲོད།
རིན་ཆེན་ནི་ད་ལྟ་ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་རིག་གནས་སློབ་གླིང་གི་༢༠༠༩ལོའི་རྩོམ་རིག་དངོས་གཞི་འཛིན་གྲྭའི་སློབ་མ་ཡིན།

རྩོམ་ཁུངས། ངེད་དྲ་བ།

གཟིམས་པ་མེད་པའི་མཆོད་མེ། དབྱངས་གསལ་སོ་བཞིའི་མཛེས་སྡུག  RSSསྔོན་མངག

༄༅། ། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་ཞིབ་འཇུག

2013-01-01 རིན་ཆེན། ཀློག་གྲངས། མཆན ཡོད།

                   

                      _    བོད་ལྗོངས་གཞིས་རྩེ་ས་གནས་རྣམ་གླིང་རྫོང་དཔེ་གཞིའི་ཚུལ་དུ།


【ནང་དོན་གནད་བསྡུས།】   དཔྱད་རྩོམ་ཐུང་ངུ་འདིའི་ནང་སྤྱི་ཚོགས་རིག་པ་དང་། རིག་གནས་མིའི་རིགས་རིག་པ། མར་ཁེ་སི་ རིག་པའི་གཞུང་ལུགས། རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་བཅའ་ཁྲིམས། མི་རིགས་ཁྲིམས་ལུགས་སོགས་ཀྱི་མིག་དབང་ཐོག་ནས་བོད་ཀྱི་ དམངས་སྲོལ་གྱི་ཁོངས་གཏོགས་སུ་གྱུར་བའི་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་སྐོར་ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས་བྱས་པ་དང་ སྦྲགས། གཉེན་སྲོལ་དེའི་ད་ལྟའི་གནས་བབ་དང་གྲུབ་རྐྱེན། དགེ་སྐྱོན།  ཁྱད་ཆོས། མ་འོངས་འཕེལ་ཕྱོགས། དེ་བཞིན་དེ་དང་ཁྱོ་ གཅིག་ཤུག་མང་གཉེན་སྒྲིག་ལམ་ལུགས་ཀྱི་བར་ཐག་སོགས་ལ་རང་བློས་ལྕོགས་ཚོད་ཀྱིས་ཅུང་ཟད་གླེང་ཁུལ་བྱས་ཡོད།
【བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།】    གཙང་ཁུལ།   ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག   གྲུབ་རྐྱེན།   དགེ་སྐྱོན།   ཁྱད་ཆོས།  མ་འོངས་འཕེལ་ཕྱོགས།  
                                             གླེང་གཞི།
 སྲིད་པའི་ཕུན་ཚོགས་མཁོ་རྒུ་བསྐོང་ཐབས་སོགས། ། འཇིག་རྟེན་གཉེན་སྐྱོང་བྱ་བར་རགས་ལས་པས། ། འཁོར་བའི་གཏིང་ རྡོ་ལེན་པའི་ཐབས་ཀྱི་མཆོག ། ཁྱིམ་འཛུགས་རིག་གནས་མིན་ཞེས་སུ་ཞིག་སྨྲ། ། དེ་ཕྱིར་བོད་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་སྤྱི་བམ་ལས། ། གཙང་ཁུལ་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གུད་ཕྱུངས་ཏེ། །ལྕེ་བརྒྱ་སྤྲུལ་ནས་ཁྱད་མཚར་དམངས་སྲོལ་དག ། དཔྱོད་ལྡན་མཁས་པའི་གྲལ་དུ་གཟིགས་མོར་བཤམས། །ཞེས་པའི་ཚིགས་བཅད་ཀྱི་སྔོན་བསུས་ཏེ་འདིར་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་ མདོ་ཙམ་གླེང་བར་བྱ་བ་ལ། དེ་ཡང་གཉེན་སྒྲིག་གི་བྱ་བ་དེ་ནི་འཇིག་རྟེན་འདིར་འཚོ་ཞིང་གནས་པའི་སྐྱེས་ཕོ་མོ་ཟུང་ལ་ཆ་ མཚོན་ནས་བཤད་ན། མི་ཚེ་ཧྲིལ་པོའི་དོན་ཆེན་གྱི་གནད་གཙོ་བོ་ཞིག་ཏུ་འཁུམས་ཤིང་། སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་གྲུབ་ཆ་གལ་ཆེན་ ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད། སྤྱི་ཚོགས་དཔལ་འབྱོར་དབྱར་མཚོ་རྒྱས་པ་བཞིན་གོང་འཕེལ་འགྲོ་བ་དང་བསྟུན་ནས་ཡུལ་གྲུ་སོ་སོར་རང་ རང་གི་ཐོན་སྐྱེད་ངལ་རྩོལ་དང་འབྲེལ་བའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཆོ་ག་དང་གཉེན་སྲོལ་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་འབྱུང་བཞིན་ཡོད་ལ། རང་རང་གི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་དང་དོ་མཉམ་པའི་འཇིག་རྟེན་ལྟ་ཚུལ་དང་། མི་ཚེའི་ལྟ་ཚུལ། རིན་ཐང་ལྟ་ཚུལ་སོགས་ རྣམ་པ་མི་འདྲ་བའི་རིག་གནས་སྣ་མང་ཅན་ཞིག་གྲུབ་ཡོད།
  <<བོད་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་རགས་གླེང>>ལས། “ཕོ་མོ་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་ནས་ཁྱིམ་འཛུགས་བྱེད་པ་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རྒྱུན་ཆད་མེད་པར་མུ་མཐུད་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བའི་སྲོག་རྩ་ཡིན”ཅེས་པ་ལྟར། གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་སྲོལ་ནི་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ ཀྱི་འགྲོ་འདུག་སྤྱོད་གསུམ་དང་།ཐོན་སྐྱེད་ངལ་རྩོལ། ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་ལྟ་བ་སོགས་དང་དམ་དུ་འབྲེལ་བའི་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་གོམས་ སྲོལ་ཁྱད་པར་ཅན་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་དུ་མར་འབྲེལ་བ་ཟབ་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྣམ་པ་རྨ་མེད་པ་ཞིག་ རེད། ཡུལ་གྲུ་སོ་སོར་རང་རང་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་གཉེན་སྲོལ་གྱི་ཆོ་ག་རེ་ཡོད་ངེས་ལ། རང་རང་གི་མི་རིགས་དང་ས་ གནས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་མངའ་བའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པའང་གང་མང་ཞིག་འབྱུང་བཞིན་ཡོད།སྤྱི་ཚོགས་རིམ་བཞིན་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བ་དང་བསྟུན་ནས་མི་རིགས་སོ་སོ་དང་ཡུལ་བྱེ་བྲག་པ་སོ་སོར་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཆོ་ག་སྣ་མང་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་ཡོད་ཀྱང་། གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་གཙོ་བོ་ཁག་བཞི་ཙམ་ཡོད་དེ། ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལམ་ལུགས་དང་།  ཁྱོ་མང་ ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་རྣམ་པ།  ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་མང་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ། ཚོགས་གཉེན་ལམ་ལུགས་(群婚制)བཅས་སོ། དེ་དག་ལས་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལམ་ལུགས་ནི་འཛམ་གླིང་སྤྱིའི་གཙོ་རྒྱུགས་རིག་གནས་(主流文化)ལྟ་བུར་ གྱུར་ཡོད་ཅིང་། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་དང་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་མང་གཉིས་ལ་སྤྱི་ཚོགས་རིག་པའི་ནང་ཟླ་བོ་མང་བའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ ཁྱིམ་ཚང་(多偶制家庭)རྣམ་པར་འབོད་ཀྱི་ཡོད་ལ། དེ་གཉིས་པོ་ནི་ཡུལ་བྱེ་བྲག་པ་ལ་ལར་དར་བའི་གཉེན་སྲོལ་གྱི་རྣམ་པ་ ཞིག་ཡིན་པས་ཡན་གྱུར་རིག་གནས་(亚文化)ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད། ཡུལ་གྲུ་རང་ག་བའི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་གཉེན་སྲོལ་ སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ན། ཡུལ་དེ་གའི་མི་རྣམས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་ངལ་རྩོལ་བྱེད་སྟངས་དང་། བསམ་པའི་འཁྱེར་སོ། ཡུལ་སྲོལ་ གོམས་གཤིས་སོགས་ལ་རྒྱུས་ལོན་དང་ཤེས་རྟོགས་བྱ་རྒྱུར་གལ་འགངས་ཆེ་བའི་ཕན་ནུས་ལྡན་ཡོད་པ་ཡིན་ལ། མི་རིགས་ཕན་ ཚུན་དང་ཡུལ་གྲུ་སོ་སོའི་རིག་གནས་ཀྱི་འབྲེལ་འདྲིས་ཐད་ལའང་དོན་སྙིང་ཆེན་པོ་མངའ་བ་ཡིན། དེས་མ་ཟད་རིག་གནས་ དང་གོམས་སྲོལ་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་པར་གྱིས་བཟོས་པའི་རྙོག་དྲ་མང་པོ་མེད་པ་བཟོ་བར་ཕན་པ་ཡོད་པས། དེས་སྤྱི་ཚོགས་ བརྟན་བརླིང་དང་། མི་རིགས་མཐུན་སྒྲིལ་གྱི་བྱ་བཞག་ཐད་ལའང་གལ་ཆེའི་ཕན་ནུས་ཐོན་ཡོད། གཤམ་ལ་ཁོ་བོས་བོད་ཀྱི་ ཡུལ་གྲུ་བྱེ་བྲག་པ་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་སྐོར་ལ་རང་བློས་ལྕོགས་ཚོད་ཀྱིས་ཅུང་ཟད་གླེང་བར་བྱ་སྟེ།
           དང་པོ།      གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་ ངོ་སྤྲོད་དང་དེའི་གནས་བབ།
  ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ཅེས་པ་ནི་ཆུང་མ་གཅིག་ལ་ཁྱོ་གའམ་སྐྱེས་པ་མང་བའི་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་སྲོལ་གྱི་རྣམ་པ་ཞིག་ལ་བྱ་ཞིང་། གཉེན་སྲོལ་དེ་ལའང་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བ་སྣ་ཚོགས་ཡོད་དེ། བུ་སྤུན་ཆུང་མ་མཉམ་ལེན་གྱི་གཉེན་སྲོལ་དང་། ཕ་བུ་ཆུང་ མ་མཉམ་ལེན་གྱི་གཉེན་སྲོལ་རྣམ་པ། གྲོགས་པོ་ཕན་ཚུན་བར་ལ་ཆུང་མ་མཉམ་ལེན་བྱེད་པ་སོགས་ཡོད། འོན་ཀྱང་། གཙང་ ཁུལ་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་གྱི་རྣམ་པ་གཙོ་བོ་ནི་བུ་སྤུན་ཆུང་མ་མཉམ་ལེན་(兄弟共妻)བྱེད་པའི་སྲོལ་དེ་ཆེས་མང་བ་ཡིན། དེ་ཡང་“འཛམ་གླིང་རིག་གནས་ཁྲོད་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་ལ་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ན། ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་ལག་བསྟར་བྱེད་མཁན་75﹪ཟིན་པ་དང་། ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་མང་གི་གཉེན་སྒྲིག་ རྣམ་པ་ལག་བསྟར་བྱེད་མཁན24﹪ཟིན་གྱི་ཡོད་ལ། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་མཁན་གྱིས་1﹪ལས་ཟིན་གྱི་མེད”  ཅེས་འཁོད་ཡོད། དེ་ལས། འཛམ་གླིང་ཁྱོན་དུ་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་ལག་བསྟར་བྱེད་མཁན་ ཆེས་ཉུང་བ་གསལ་བཤད་བྱེད་ཐུབ། འབྲེལ་ཡོད་ཡིག་ཆར་བལྟས་ན། རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་དུ་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་ སྤྱོད་མྱོང་བའི་རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་ལ་རྒྱ་གར་དང་། འབྲུག་ཡུལ།(不丹)འབྲས་ལྗོངས། (锡金)བལ་ཡུལ།(尼泊尔)སོགས་དང་། རྒྱལ་ནང་དུ་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ན། མོན་པ་རིགས་(门巴族)དང་། གློ་པ་རིགས། (珞巴族)དང་ ཤར་པ་ཁུལ་དུ་ཉུང་ཤས་ཤིག་ཡོད་ལ། བོད་ཁུལ་དུ་ཆབ་མདོ་ཁུལ་དང་། ཡུན་ནན་གྱི་ས་ཆ་འགའ། ལྷོ་ཁ་ཁུལ་སོགས་མདོར་ན་ བོད་ཡུལ་དུ་ཨ་མདོ་ཕུད་པའི་ས་ཆ་ཕལ་ཆེ་བར་མང་ཉུང་ལ་མི་བལྟོས་པར་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་སྤྱོད་བཞིན་ཡོད། ཨ་མེ་རི་ཁའི་གྲགས་ཅན་མིའི་རིགས་རིག་པ་བ་མོ་ཏ་ཁེ་(默多克)ཡིས་ལྟ་ཚུལ་ལྟར་ན། “འཛམ་གླིང་མི་རིགས་ཁག་གི་སྣ་ མང་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་བྱང་གི་འཕྲེད་ཐིག་(北纬)  7°ནས་21°བར་དང་།  ཤར་གྱི་གཞུང་ཐིག་(东经)78° ནས་82°བར་གྱི་ས་ཁོངས་དང་།  དེ་བཞིན་བྱང་གི་འཕྲེད་ཐིག་27°~33°དང་། ཤར་གྱི་གཞུང་ཐིག་ 75°~95° བར་གྱི་བསྣོལ་མཚམས་དེ་ནི་དེང་གི་ཆར་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་རྣམ་པ་ལག་བསྟར་བྱེད་བཞིན་པའི་ཁྱིམ་ཚང་མང་ཤོས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཡིན”ཞེས་གསུངས་ཡོད། དེ་ལས་ང་ཚོས་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་པ་ནི་ཧི་མ་ལ་ཡའི་རི་རྒྱུད་ཁུལ་དུ་ཆགས་པའི་ རྒྱལ་ཁབ་དང་ས་གནས་ཁག་ནི་དེང་གི་སྤྱི་ཚོགས་ཐོག་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཁྱིམ་ཚང་ ཆེས་མང་ཤོས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ།  
  དེང་གི་ཆར། རྒྱལ་ཕྱི་རྒྱལ་ནང་གི་མཁས་པ་དང་ཞིབ་འཇུག་པ་མང་པོས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་སྣང་ཚུལ་དེའི་རིགས་ལ་ ཞིབ་འཇུག་གནང་མཁན་མི་ཉུང་བ་ཞིག་འདུག་ཀྱང་། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཡུལ་བྱེ་བྲག་པ་ཞིག་གནད་དུ་བཟུང་ནས་དེའི་སྐོར་ལ་ ཞིབ་འཇུག་དང་དཔྱད་པ་གཏོང་མཁན་ཉུང་ཞིང་།སྒོས་སུ་བོད་མི་རང་གིས་གནད་དོན་དེའི་སྐོར་ལ་གཙིགས་ཆེན་གྱིས་དཔྱད་པ་གཏོང་མཁན་ཧ་ཅང་དཀོན་པ་དང་། དེའི་སྐོར་གྱི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་ཉུང་ཉུང་ཞིག་ལས་མེད། དེ་ནི་རིག་པའི་གད་ རྒྱངས་ཕྱོགས་བཅུར་སྒྲོག་པའི་བོད་ཀྱི་མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་མཆོག་གིས་གསུངས་པ་ཇི་བཞིན།  “སྔོན་དུས་ ལུགས་སྲོལ་སོགས་ཇི་འདྲ་ཡིན་བསམ་པའི་ཚེ། རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་གཞན་གྱི་ཡི་གེ་བྲིས་པའི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་ལ་བལྟ་བ་ཙམ་ ལས་རང་གི་མིས་རང་ཡུལ་གྱི་སྲོལ་ལུགས་འདི་འདྲའོ་ཞེས་ཞིབ་ཏུ་བྲིས་པ་ཤིན་ཏུ་རྙེད་དཀའ” ཞེས་གསུངས་པ་དེའང་ གནས་ལུགས་རྫོགས་པའི་ལེགས་བཤད་ཅིག་ཏུ་མཐོང་ངོ་། གནད་དོན་དེའི་དབང་གིས་ཁོ་བོས་རང་གི་ཕ་ཡུལ་དཔེ་གཞིའི་ ཚུལ་དུ་དྲངས་ཏེ་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་སྐོར་ལ་ཅུང་ཟད་དཔྱད་པ་བགྱི་ཁུལ་བྱ་བའོ།
 དེ་ཡང་གཙང་ཁུལ་ནི་བོད་ལྗོངས་ཁུལ་གྱི་ས་ཁུལ་ཁག་ནས་མི་གྲངས་མང་ཞིང་ས་རྒྱ་ཆེ་བའི་ཡུལ་གྲུ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་།“བོད་ལྗོངས་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཆེ་གྲས་གཉིས་པ”ཞེས་པའི་མཚན་སྙན་ཐོགས་པའི་གཞིས་རྩེ་གྲོང་ཁྱེར་ཡང་གནས་དེར་ཆགས་ཡོད། ཡུལ་
གྲུ་དེར་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་གཙང་ཁུལ་མི་རྣམས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་རྣམ་པ་གཙོ་བོ་ནི་ཞིང་ལས་གཉེར་བ་དང་། འབྲོག་ལས་ གཉེར་བ་སོགས་མདོར་ན་ཞིང་ལས་ལྟེ་བར་འཛིན་ཞིང་འབྲོག་ལས་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་ངལ་རྩོལ་གྱི་རྣམ་པ་གཙོ་བོར་ཆགས་ཡོད། ཁོ་ཚོས་རྣམ་དཔྱོད་ཀྱི་རྩལ་དང་བློ་གྲོས་ཀྱི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་རང་གི་ཐོན་སྐྱེད་ངལ་རྩོལ་གྱི་དགོས་མཁོ་དང་འབྲེལ་བའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་ཁྱད་པར་བ་ཞིག་དོན་དུ་གཉེར་ནས་རང་རང་གི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་དགོས་མཁོ་དང་། བསམ་པའི་དགོས་མཁོ་སོགས་སྐོང་བཞིན་ཡོད་པས། དེང་གི་ཆར། གཙང་ཁུལ་གྱི་རོང་འབྲོག་ཁུལ་དུ་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་ གཉེན་སྲོལ་སྤྱོད་བཞིན་པའི་ཁྱིམ་ཚང་འབོར་ཆེན་ཞིག་ཡོད་ཅེས་བརྗོད་ཆོག་སྟེ། ཕྲན་གྱིས་ཉིས་སྟོང་བཅུ་གཉིས་ལོའི་ཟླ་བ་ བདུན་པར་གཞིས་རྩེ་རྣམ་གླིང་རྫོང་ནུབ་མ་ཤང་རབ་ལེགས་གྲོང་ཚོའི་ཡུལ་དངོས་ལ་བསྐྱོད་ནས་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་ལྟར་ན། གྲོང་ཚོ་དེར་ཁྱོན་བསྡོམས་ཐེམ་གྲངས་༦༥ལྷག་ཙམ་ཡོད་པའི་ནང་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་བཀོལ་བཞིན་པའི་ཁྱིམ་ཚང་གི་ཐེམ་གྲངས་༤༠ཙམ་ཞིག་ཟིན་གྱི་འདུག་ལ། ཤང་དེའི་གྲོང་ཚོ་གཞན་པའང་ཕལ་ཆེར་དེ་དང་ཆ་མཉམ་གྱི་འདུག དེ་ མིན་རྩོམ་པ་པོ་རྒྱང་འཁོར་ཚེ་ཕུན་ལགས་ཀྱིས་སྤྱི་ལོ་༡༩༨༨ལོའི་ཟླ་བ་བརྒྱད་པར་གཞིས་རྩེ་པ་སྣམ་རྫོང་བཀྲ་ཤར་ཤང་གི་གྲོང་ཚོ་དང་པོར་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་ལྟར་ན། “གྲོང་ཚོ་དེའི་ནང་བསྡོམས་བཟའ་ཚོ་༣༩ཡོད་པའི་ནང་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ཡིན་པ་ བཟའ་ཚོ་༢༥ཟིན་གྱི་འདུག” ཅེས་འཁོད་འདུག   དེ་ལས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་དེ་སྔར་བཞིན་ཁོ་ཚོའི་གཉེན་ སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྲུབ་ཅིང་། གཉེན་སྲོལ་དེས་ཁོ་ཚོའི་རྒྱུན་གཏན་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་ཁྲོད་གོ་གནས་དང་ གནས་བབ་གལ་ཆེན་ཟིན་གྱི་ཡོད་པ་རྟོགས་ནུས་པ་ཡིན། དེ་མིན་གཉེན་སྲོལ་དེ་དང་འབྲེལ་བའི་རང་རང་གི་འཇིག་རྟེན་ལྟ་ ཚུལ་དང་། མི་ཚེའི་ལྟ་ཚུལ། ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་ལྟ་བ་སོགས་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྣམ་པ་ཞིག་གྲུབ་ཡོད་ལ། སྣ་མང་ ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཆོ་ག་དང་། དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་རིག་གནས་རྣམ་པ་ཞིག་གྲུབ་ཡོད།
  དེང་གི་རིག་གནས་སྨྲ་བ་བོ་མང་པོས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་གྱི་སྣང་ཚུལ་དེ་རིགས་ནི་གདོད་མའི་རིག་གནས་ཀྱི་ཤུལ་ལྷག་དང་། རྗེས་ལུས་མི་རིགས་ཀྱི་མཚོན་དོན། ཡང་ན་ཤེས་རྨོངས་དང་རྙིང་ཞེན་གྱི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་རེད་ཅེས་
མཁྲེགས་འཛིན་གྱི་ལྟ་ཚུལ་བཟུང་ནས་སྣང་ཚུལ་དེའི་རིགས་ལ་དགག་རྒྱག་དང་སུན་འབྱིན་བྱེད་མཁན་མང་དག་ཅིག་འདུག་ཀྱང་། ང་ཚོས་རྟག་མཐའ་དང་ཆད་མཐའ་སོགས་ཕྱོགས་ལྷུང་གི་དབང་དུ་མ་སོང་བར་གཟུར་གནས་དབུ་མའི་ལམ་ནས་གནད
་དོན་དེ་རིགས་ལ་དབྱེ་ཞིབ་ཅིག་བྱས་ན། གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དེ་རིགས་ནི་དུས་སྐབས་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་ཁོར་ཡུག་དང་། རིག་གནས་རྒྱབ་ལྗོངས་འོག་འཚོ་གནས་ལ་རོལ་བའི་མི་རྣམས་ཀྱི་བློ་གྲོས་ཀྱི་རྩལ་ལ་བརྟེན་ནས་གསར་གཏོད་དང་དར་འཕེལ་
བྱས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྣམ་པ་ཞིག་ཏུ་གྲུབ་ཅིང་། ཡུལ་གྲུ་དེ་གར་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་མི་རྣམས་ལ་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ན། དེ་ནི་རྒྱུན་གཏན་གྱི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་དང་། ཀུན་གྱིས་མཁས་ལེན་བྱེད་པའི་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་གོམས་སྲོལ་ཞིག་ཏུ་མཐོང་ལ། རང་ གི་མི་རྒྱུད་སྤེལ་བ་སོགས་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་དགོས་མཁོ་ངེས་ཅན་སྐོང་བཞིན་ཡོད་པས། ང་ཚོས་རིག་གནས་བལྟོས་བཅས་ རིང་ལུགས་(文化相对主义)ཀྱི་ལངས་ཕྱོགས་ཐོག་ནས་གནད་དོན་ལ་བལྟ་དགོས་རྒྱུ་ནི་གལ་འགངས་ཆེ་བར་མཐོང་ངོ་།   
དེ་ནི་རྒྱལ་ནང་གི་སྤྱི་ཚོགས་རིག་པ་མཁས་ཅན་དང་མིའི་རིགས་རིག་པ་མཁས་ཅན་ཧྥེ་ཞའོ་ཐུང་(费孝通)གིས་གསུངས་པ་ ཇི་བཞིན་“རང་གཞན་ཀུན་གྱི་ཁྱད་ཡོན་ལ། མྱོང་རོལ་དཔལ་གྱིས་མཛེས་པ་བྱུང་། མཛེས་ཉམས་ལོངས་སུ་སྤྱོད་པ་ལས། འཛམ་གླིང་ཞི་བདེ་ཅན་དུ་གྱུར” ཅེས་གཉེན་སྲོལ་ནས་གཙོས་པའི་རིག་གནས་གང་འདྲ་ཞིག་ཡིན་རུང་དེ་སོ་སོར་རང་རང་གི་ མཛེས་པ་དང་མྱོང་རོལ་དཔལ་གྱི་ཡོན་ཏན་གྱིས་ཕྱུག་ཡོད་པས། ང་མཆོག་ཁྱོད་ངན་གྱི་མིག་དབང་ཐོག་ནས་རིག་གནས་ལ་ འཛིན་པའི་རྣམ་འགྱུར་དོར་ཏེ་རིག་གནས་མཉམ་གནས་མཉམ་འཕེལ་གྱི་སྣ་མང་རིག་གནས་རིང་ལུགས་(多元文化主义)ཀྱི་རྣམ་པ་ཞིག་ཆགས་པ་བྱ་རྒྱུར་འབད་དགོས་སོ།
         གཉིས་པ།   གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་དེའི་གྲུབ་རྐྱེན།
   སྤྱིར་དམངས་སྲོལ་ནས་གཙོས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྣམ་པ་གང་འདྲ་ཞིག་ཡིན་རུང་། དེ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཆུ་རྒྱུན་རིང་མོའི་ ཁྲོད། རང་རང་གི་འཚོ་གནས་བྱེད་སའི་ཁོར་ཡུག་གི་དགོས་མཁོ་དང་། ཐོན་སྐྱེད་ནུས་ཤུགས་དང་ཐོན་སྐྱེད་འབྲེལ་བའི་ཆ་ རྐྱེན་ངེས་ཅན་འོག་རྒྱུ་དང་རྟེན་འབྲེལ་དུ་མ་ཚོགས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་སྨོས་མི་དགོས།ཐོན་སྐྱེད་བྱེད་སྟངས་དང་འཚོ་གནས་བྱ་ཡུལ་གྱི་ཁོར་ཡུག་མི་འདྲ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་དེ་དང་འབྲེལ་བའི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་དང་། འཚོ་བའི་ ལམ་ལུགས་མི་འདྲ་བ་འབྱུང་བཞིན་ཡོད་ལ། དེ་དག་རིམ་བཞིན་རྒྱུན་འབྱམས་དང་། འཕེལ་རྒྱས། འཐུས་ཚང་དུ་སོང་བ་ལ་ བརྟེན་ནས་དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་གོམས་སྲོལ་ཁྱད་པར་ཅན་སྣ་མང་འབྱུང་བཞིན་ཡོད། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེའང་གཅིག་ཡིན་ཏེ། སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བ་དང་བསྟུན་ནས་རིམ་བཞིན་གནས་པ་དང་། འཐུས་ཚང་ ཅན་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། གཤམ་ལ་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གྲུབ་རྐྱེན་སྐོར་ལ་ཅུང་ཟད་གླེང་བར་བྱའོ།
  (༡)དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྒྱུ་རྐྱེན།  དེ་ཡང་“སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འཚོ་རྟེན་རྒྱུ་རྫས་ཡིན། རྒྱུ་ལོངས་སྤྱོད་སྤེལ་བའི་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་འབྲེལ་ བ་ནི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འབྲེལ་བའི་རྩ་བ་ཡིན། ཁྱིམ་ཚང་གི་ངོ་བོ་དང་ཁྱད་ཆོས་རྣམས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་གཞིར་བཟུང་བའི་
ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་འབྲེལ་བར་རགས་ལས་ཡོད” ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར། མི་དང་མིའི་བར་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འབྲེལ་བའི་རྩ་བ་ནི་རྒྱུ་ལོངས་སྤྱོད་དམ་དཔལ་འབྱོར་ལ་རགས་ལས་ཤིང་། ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་རྣམ་པ་དང་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་འབྲེལ་བ་མི་འདྲ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དང་ཁྱིམ་ཚང་གི་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བ་འབྱུང་གིན་ཡོད།  མར་ཁེ་སི་རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་དངོས་གཙོ་སྨྲ་བའི་ལྟ་ཚུལ་གྱི་ཐོག་ནས་བཤད་ཀྱང་། དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྨང་གཞིས་སྟེང་གི་བཀོད་པ་གཏན་འཁེལ་བྱེད་(经济基础决定上层建筑)ཀྱི་ཡོད་པས། དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྨང་གཞི་མི་འདྲ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་དེ་དང་འབྲེལ་བའི་སྟེང་གི་བཀོད་པ་མི་འདྲ་ བ་འབྱུང་བ་ཡིན། དེས་ན། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པའི་གྲུབ་རྐྱེན་ཡང་དེ་ལས་མ་འདས་སོ།
   ཧྥེ་ལན་གྱི་མིའི་རིགས་རིག་པ་མཁས་ཅན་ཨེ་ཏེ་ཧྭ་ཝི་སི་ཐི་མར་ཁེ་(爱德华·韦斯特马克)ཡིས་བརྩམས་གནང་བའི་<<མིའི་རིགས་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་ལོ་རྒྱུས>>ཞེས་པའི་ནང་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་འབྱུང་རྐྱེན་སྐོར་ལ་ནང་དོན་ཁག་བཞི་རུ་ཕྱེ་ནས་གསུངས་གནང་འདུག་སྟེ། “སྐྱེས་པ་མང་བའི་རྐྱེན་དང་། དཔལ་འབྱོར་དབུལ་བའི་རྐྱེན། ཁྱོ་ག་ལོ་མང་སྒོ་ཁར་བུད་པས་ཆུང་ མ་ཁེར་བུ་ཁྱིམ་ཚང་སྲུང་ནས་འདུག་དགོས་བྱུང་བས་གཞན་གྱི་གནོད་འཚེ་དང་ཉེན་ཁ་འབྱུང་བར་དོགས་པས་དང་། བྱིས་པ་
བཙའ་འདོད་ཆེ་བ” བཅས་སོ། ཁོང་གིས་གསུངས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཁག་བཞི་པོར་ང་ཚོས་རིག་པ་ཕྲ་མོས་དབྱེ་ཞིབ་ཅུང་ཟད་རེ་བྱས་ན། སྐྱེས་པ་མང་བའི་རྐྱེན་ཅེས་པ་ནི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་བཀོལ་བའི་སྤྱི་ཚོགས་སམ་མི་རྣམས་ འཚོ་གནས་བྱ་ཡུལ་གྱི་ཁོར་ཡུག་དེའི་ནང་བུ་དང་བུ་མོའི་བསྡུར་གྲངས་མི་སྙོམས་པ་སྟེ། བུ་མང་བ་དང་བུ་མོ་ཉུང་བས་སྐྱེས་པ་གཉིས་སམ་གཉིས་ཡན་ཆད་མཉམ་དུ་ཆུང་མ་གཅིག་ལོངས་སུ་སྤྱོད་པ་ལ་བྱ་བ་ཡིན། ཁོང་གིས་གསུངས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་དེ་གཙང་ཁུལ་དུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་མི་རྣམས་ཀྱིས་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་པའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེའི་གྲུབ་རྐྱེན་དུ་དྲངས་ཚེ་གནས་ལུགས་རྫོགས་པའི་སྐད་ཆ་ཞིག་དང་རྒྱུ་འབྲས་གཏན་ཚིགས་ཅན་གྱི་རྟགས་སུ་ཅུང་ཟད་གྲུབ་དཀའ་སྙམ། རྒྱུ་མཚན་ནི་གཙང་ཁུལ་ནས་གཙོས་པའི་བོད་ཡུལ་གྱི་ས་ཆ་ཕལ་ཆེ་བར་ཕོ་མང་མོ་ཉུང་གི་སྣང་ཚུལ་ཐོན་པ་ཉུང་བ་ཡིན་ལ། ང་ཚོས་བརྟག་དཔྱད་དང་རྒྱུས་ལོན་བྱས་པ་ལྟར་ན། གཙང་ཁུལ་དུའང་དེ་འདྲའི་སྣང་ཚུལ་ཐོན་རྒྱུ་ལྟ་ཅི། དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་མོ་ མང་ཕོ་ཉུང་གི་སྣང་ཚུལ་ཅུང་ཟད་ཐོན་བཞིན་འདུག ཁོང་གིས་གསུངས་པའི་ཁྱོ་ག་མང་བའི་རྐྱེན་ཅེས་པ་དེ་གཙོ་བོ་རྒྱ་གར་གྱིས་ཆ་ལ་ལར་དར་བའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་ལ་བལྟོས་ཏེ་བཤད་པ་ཞིག་རེད་སྙམ། རྒྱུ་མཚན་ནི་“རྒྱ་ གར་གྱི་སྡེ་ཁུལ་ལ་ལར་བུ་མོ་ལོ་ཆུང་དམར་གསོད་བྱེད་པའི་གོམས་སྲོལ་ཡོད་པས།   གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་པའི་ལོ་ཚད་ལ་ཐོན་དུས་བུ་མང་མོ་ཉུང་གི་སྣང་ཚུལ་ཐོན་གྱིན་ཡོད་པས། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་ལག་བསྟར་བྱ་དགོས་བྱུང་བ་ རེད་” ཅེས་པ་ལས་རྟོགས་ནུས་སོ། དེ་མིན་ཁོང་གིས་གསུངས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གསུམ་པ་དང་བཞི་པ་ལ་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ ཀྱང་། དེ་འདྲའི་གནད་དོན་ཡོད་སྲིད་མོད། ཁོ་བོས་བལྟས་ན། ཁོང་གིས་གསུངས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཉིས་པ་སྟེ་དཔལ་འབྱོར་དབུལ་བའི་རྐྱེན་ནི་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་རྩ་བའི་གྲུབ་རྐྱེན་དུ་དྲངས་ན་འཚམས་པར་འདོད།  བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ ཁྱིམ་ཚང་གི་དབང་ཆ་གཙོ་བོ་སྐྱེས་པའི་ལག་ཏུ་ཡོད་པས། ཕ་དབང་གི་ཁྱིམ་ཚང་(父权家庭)དུ་གྲུབ་ཅིང་། ཕ་དབང་གི་ཁྱིམ་ ཚང་ནང་དུ་སྐྱེས་པ་ཅི་ཙམ་མང་པོ་ཡོད་ན་ཁྱིམ་ཚང་གི་སྟོབས་ཤུགས་དེ་ཙམ་གྱིས་ཆེ་བ་ཡོད། གལ་ཏེ་ཁྱིམ་ཚང་དེའི་ནང་གི་ སྐྱེས་པ་དག་ལ་ཆུང་མ་མཉམ་དུ་མ་བླངས་པར་སྐྱེས་པ་རེ་རེས་ཆུང་མ་རེ་བླངས་ན། ཁྱིམ་ཚང་ཧྲིལ་པོའི་རྒྱུ་ནོར་ཡོད་དོ་ཅོག་ བགོ་བཤའ་བྱ་དགོས་པས་ཁྱིམ་ཚང་ཁ་འཐོར་དགུ་འཐོར་དུ་འགྲོ་ངེས་ལ། ཁྱིམ་ཚང་གི་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཇེ་ཉུང་དུ་ཕྱིན་ ནས་དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་ཡོང་བར་འགོག་རྐྱེན་ཆེན་པོ་བཟོ་ངེས་པས་སོ། ལྷག་པར་དུ་གཙང་ཁུལ་དུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་ མི་རྣམས་ལ་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ན། ཁོ་ཚོའི་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་རྣམ་པ་གཙོ་བོ་ནི་ཞིང་ལས་གཉེར་བ་དེ་ཡིན་ཞིང་། ཡུལ་དེར་སྔ་མོ་ནས་“འབྲུ་རིགས་ཀྱི་བང་མཛོད་”ཅེས་པའི་མིང་ཡང་ཐོགས་ཡོད། གནས་དེའི་ས་བབ་མཐོ་ཞིང་གྲང་ངར་ཆེ་ལ། ལྷག་པར་དུ།ཞིང་ལས་གཉེར་རྒྱུ་ནི་ཧ་ཅང་གི་དཀའ་ཚེགས་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། ལུད་འདོན་པ་དང་། ཞིང་རྨོ་བ། ཆུ་གཏོང་བ། ཡུར་མ་ བྱེད་པ། གཡུལ་འདོན་པ་སོགས་ལས་ཀའི་རྣམ་གྲངས་མི་འདྲ་བ་དུ་མ་བརྒྱུད་དགོས་པས། ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཕུན་སུམ་ ཚོགས་པོ་མཁོ་བ་སྨོས་ཅི་དགོས། དེས་མ་ཟད། “རྨོ་འདེབས་བྱེད་ཆོག་པའི་ས་ཞིང་གི་རྒྱ་ཁྱོན་1﹪ལས་ཟིན་གྱི་མེད” པའི་ མཚོ་བོད་མཐོ་སྒང་གི་སའི་ཐོན་ཁུངས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་ལ་གཞིགས་ན། རྨོ་ཞིང་བྱེད་ཆོག་པའི་སའི་ཐོན་ཁུངས་ལ་ཚད་བཀག་ ཡོད་པས། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་ལག་བསྟར་བྱས་ན། དེས་ཁོར་ཡུག་གི་གནོན་ཤུགས་ཇེ་ཆུང་དུ་གཏོང་བར་ཕན་ ནུས་གལ་ཆེན་ལྡན་ཡོད་པ་ཡིན་པས། ཁོ་ཚོས་རང་རང་གི་ངལ་རྩོལ་གྱི་བརྒྱུད་རིམ་ཁྲོད་ཐོན་སྐྱེད་འཚོ་བའི་དགོས་མཁོར་ བསྟུན་ནས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་སྨྲ་མི་དགོས། གལ་ཏེ་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་ གནས་ཚུལ་དེ་འདྲའི་འོག་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་ལག་བསྟར་མ་བྱས་པར་ཁྱིམ་ཚང་གང་དེའི་སྐྱེས་པ་རེ་ རེས་བུད་མེད་རེ་རེ་ཆུང་མར་བླངས་ནས་མི་ཚེ་ཕུད་ཐབས་བྱས་ན། ཁྱིམ་ཚང་གི་རྒྱུ་ནོར་ཏེ། ས་ཞིང་དང་། ཁང་པ། རྩྭ་ར། སྒོ་ ཕྱུགས་སོགས་བགོ་བཤའ་བྱ་དགོས་པས། ཁྱིམ་ཚང་གི་དཔལ་འབྱོར་ལ་ཉམས་རྒུད་ཐེབས་པ་དང་། ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཇེ་ ཉུང་དུ་འགྲོ་གི་ཡོད། དེས་ན། དཔལ་འབྱོར་དང་འབྲེལ་བའི་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་དགོས་མཁོ་ནི་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་ཆགས་པའི་རྩ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཡིན་པའོ། །
(༢)ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན།  སྤྱིར་བོད་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེ་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་བྱུང་མིན་གྱི་སྐོར་ལ་ཁ་གསལ་གཏིང་གསལ་གྱི་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་ཞིག་རྙེད་དཀའ་རུང་། སྐྱེ་བོ་ལ་ལས་དེ་ནི་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་ཞིང་བྲན་ ལམ་ལུགས་(封建农奴制度)སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཐོན་འབྲས་ཡིན་པར་ཤོད་བཞིན་འདུག་ལ། ལ་ལས་གཉེན་སྲོལ་དེ་རིགས་ནི་མ་རྒྱུད་སྤྱི་ཚོགས་(母系社会)ཀྱི་དུས་ནས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་ཞེས་གསུངས་མཁན་འདུག ཡང་ལ་ལས་དེ་ནི་བོད་ལ་ཞི་བའི་ བཅིངས་འགྲོལ་མ་བྱས་གོང་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་ཡིན་ཞེས་མཁས་པ་སོ་སོར་རང་རང་གི་ལྟ་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་དུ་མ་འདུག་མོད། མ་རྒྱུད་སྤྱི་ཚོགས་སྐབས་མ་གཞི་བུད་མེད་ལྟེ་བར་འཛིན་ནས་རང་རང་གི་ཕྲུ་གུ་ངོས་འཛིན་དང་མི་རྒྱུད་སྤེལ་བ་སོགས་ སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་ངེས་ཅན་སྐོང་བཞིན་ཡོད་ཀྱང་། སྐབས་དེ་དུས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པའི་ཁྱིམ་ཚང་གི་ངོ་བོ་ཞིག་གྲུབ་མེད་ཅེས་བརྗོད་ན་ཆོག་པར་འདོད་དེ། སྐབས་དེའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཁྱིམ་ཚང་དེ་བཟའ་མི་བུ་ཕྲུག་མཉམ་ འདུག་གི་ཁྱིམ་ཚང་གི་རྣམ་པ་ཞིག་ཏུ་གྲུབ་མེད་པར། རྒྱ་མི་རིགས་གིས་བཤད་པའི་གང་བྱུང་གཉེན་སྒྲིག་(乱婚)གི་རྣམ་པ་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་ལས་མིང་དོན་མཚུངས་པའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཁྱིམ་ཚང་དུ་གྲུབ་མེད་པར་འདོད། རྒྱུ་མཚན་ནི།ཕོ་མོ་བསྡེབས་ ནས་གྲུབ་པའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཁྱིམ་ཚང་ནི་ཕོ་མོ་ཕན་ཚུན་བར་གྱི་བརྩེ་དུང་གི་འདོད་པ་དང་། དཔལ་འབྱོར་གྱི་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་འོག་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན་ཀྱང་།བཟའ་ཟླ་བུ་ཕྲུག་ལྷན་དུ་འདུག་ནས་འཚོ་བ་རོལ་བའི་ཁྱིམ་ཚང་གི་ངོ་བོ་གྲུབ་མེད་ལ།
  ཕ་སུ་ཡིན་མིན་ངོས་འཛིན་དཀའ་བའི་གནས་སུ་གྱུར་ནས་ཁྱིམ་ཚང་གི་འགན་ནུས་སོགས་འཁྱོངས་དཀའ་བ་ཡིན། སྐབས་དེ་ དུས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པའི་རྩ་བ་ཚུགས་པ་ཙམ་ལས་ལོ་འདབ་རྒྱས་མེད་པའོ། དེ་ནི་མཁས་དབང་ དཔའ་རིས་སངས་རྒྱས་མཆོག་གིས་གསུངས་པ་ཇི་བཞིན། “གཉེན་སྒྲིག་དོན་ནི། ཁྱོ་ཤུག་མཉམ་དུ་འཚོ་བ་གཏོང་ཐབས་ཡིན་ པས། ཕན་ཚུན་སེམས་མཐུན་ཞིང་བརྩེ་བ་ཆེ་བ། བློ་དཀར་ཞིང་གྲོས་འགྲིག་པ། སྐྱིད་ཡོད་ན་མཉམ་རྒྱག སྡུག་ཡོད་ན་མཉམ་ བཏགས། བུ་ཕྲུག་ལེགས་པར་བསྐྱེད་སྲིང་བ། བུ་བུ་མོ་འཚར་ལོངས་ན། ཕ་མའི་དྲིན་ལན་གསོ་ཤེས་པ། སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་ ལ་ཕན་ཐོགས་པ་ཞིག་ཡིན་དགོས”ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན། གཉེན་སྒྲིག་ནི་ཁྱོ་ཤུག་མཉམ་དུ་འཚོ་བ་གཏོང་ཐབས་དང་། ཁྱིམ་ཚང་གི་འགན་ནུས་ཁུར་བཟོད་མཁན་ཞིག་ཡིན་དགོས་པ་ལས།ཕོ་མོའི་བར་གྱི་འདོད་བརྩེ་ཁོ་ན་ལོངས་སུ་སྤྱོད་པར་གཉེན་སྒྲིག་ཞེས་བརྗོད་ན་མི་འགྲིག་པའོ། དེས་མ་ཟད། མ་རྒྱུད་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྐབས་སུ་གཉེན་སྒྲིག་པའི་ལམ་ལུགས་དང་ལུགས་སྲོལ་ ཞིག་ཆགས་མེད་དེ།“གཉེན་སྒྲིག་པའི་རྣམ་པ་ནི། ཚོ་བའི་ནང་གི་སྐྱེས་ཕོ་མོ་གང་རུང་འདོད་པ་སྤྱོད་པས་ན། ཚོགས་གཉེན་ཟེར་ ཞིང་། སྐབས་དེར་གཉེན་སྒྲིག་སྲོལ་ཆགས་མེད་པས། འཁོར་བ་འཛིན་ཚུལ་དང་། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་ཅིའང་མེད། ཡ་ཐོག་ རྗེ་བོ་ཟེར་བ་མེད། མི་རྣམས་ཚོགས་པ་ཚོགས་པ་རེ་འདུས་ནས་བསྡད། མ་ངོ་ཤེས་ཀྱང་ཕ་ངོ་མི་ཤེས། ཉེ་དུ་དང་། ཕུ་ནུ་དང་། ཅེ་སྲིང་དང་། ཁྱོ་ཤུག་གི་ཁྱད་པར་མེད”ཅེས་པ་ལས་ཤེས་ནུས་པ་ཡིན། དེ་ནས་རིམ་བཞིན་རྡོ་ཆས་དུས་རབས་(石器时代)སུ་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་ཞིང་། རྡོ་ཆས་ནས་གཙོས་པའི་ལག་ཆ་དུ་མ་བཟོས་ནས་རྒྱུ་ནོར་དུ་མ་བསགས་ཤིང་འཕེལ་བས་སྤྱི་ ཚོགས་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་ལ་འཕེལ་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་བ་དང་། ཚོ་པ་སོ་སོའི་གནས་ས་གཏན་ཆགས་སུ་སོང་ནས་ཕོ་མོའི་བར་ གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་པའི་རྣམ་པ་རྣལ་མ་ཞིག་བྱུང་ཞིང་། སྐབས་དེ་དུས་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་ནི་བུད་མེད་ཅིག་ལ་སྐྱེས་པ་ མང་བ་དང་། སྐྱེས་པ་གཅིག་བུད་མེད་དུ་མ་དང་ལྷན་དུ་བསྡེབས་བཞིན་ཡོད་པས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་ པ་དངོས་སུ་འགོ་ཚུགས་པ་ཞིག་རེད་སྙམ། དེ་རྗེས་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་དེ་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་གྱི་ཞིང་བྲན་སྤྱི་ཚོགས་སུ་ འཕོ་འགྱུར་བྱུང་ཞིང་།བཙན་པོ་སོགས་གོ་ས་དབང་ཐང་ཅན་དང་། དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྨང་གཞི་ལེགས་པའི་སྐྱེ་བོ་ཉུང་ཤས་ཤིག་ གིས་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་མང་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་བཀོལ་བའི་སྣང་ཚུལ་ཕུད། དེ་བྱིངས་ཀྱི་འབངས་མི་དང་སྐྱེ་བོ་ཕལ་བ་ཚོས་ རང་རང་གི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་འབྲེལ་བའི་དགོས་མཁོ་དང་དོ་མཉམ་པའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་བཀོལ་སྤྱོད་ བྱེད་པའི་རྣམ་པ་འབྱུང་བ་ཞིག་མིན་ནམ་སྙམ། འོན་ཀྱང་། གཙང་ཁུལ་ནི་བོད་རྒྱལ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་གྱི་སྐབས་བློན་པོ་ ཁྱུང་པོ་སྤུང་ཟད་ཟུ་ཙེས་གཙང་གི་རྒྱལ་པོ་མར་མུན་དཀྲོངས་ནས་གཙང་གི་ས་ཆ་དེ་རྒྱལ་བོ་ལ་ཕུལ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་བོད་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་འདུས་པ་ཞིག་ཡིན་པས། དེས་ན། གཙང་ཁུལ་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་རྣམ་པ་དེ་བཀས་ བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་ཞིང་བྲན་ལམ་ལུགས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་འབྲེལ་བའི་རྨང་གཞིའི་འོག་གྲུབ་ཅིང་འཕེལ་བའི་གཉེན་ སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་ཞིག་དང་ཞིང་བྲན་ལམ་ལུགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཐོན་འབྲས་(产物)རེད་ཅེས་བརྗོད་ན་ཆོག་སྙམ།
(༣)རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན།  སྤྱིར་གཙང་ཁུལ་དུ་འཚོ་སྡོད་བྱེད་པའི་སྐྱེ་བོ་ཕལ་ཆེ་བའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དེ་ད་ལྟའི་བར་ཁོ་ཚོའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་ཏུ་དར་ཁྱབ་བྱུང་དོན་ནི་ཡུལ་གྲུ་དེ་གར་འཚོ་གནས་ལ་རོལ་བའི་སྐྱེ་བོ་རྣམས་ཀྱི་ཕ་མེས་ཡང་མེས་ཀྱི་དུས་ནས་དར་བའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པས། གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དེ་ནི་ཁོ་ཚོའི་ སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་གོམས་སྲོལ་ལྟ་བུར་གྱུར་ཡོད་པས་ཡིན་ལ། ཁོ་ཚོའི་མི་ཆོས་ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་རིན་ཐང་གི་ཚད་གཞི་ངེས་ཅན་ཞིག་ཏུ་ གྱུར་ཡོད་པས་ཡིན། རྒྱུ་མཚན་ནི། གལ་ཏེ་ཁྱིམ་ཚང་ག་གེ་མོའི་ནང་གི་སྐྱེས་པ་ཞིག་གིས་ཁྱིམ་ཚང་དེ་ནས་བུད་དེ་རང་ཉིད་ ཀྱིས་ཁྱིམ་ཚང་གསར་བ་ཞིག་བཙུགས་ན། ས་ཆ་དེ་གའི་མི་རྣམས་ཀྱི་སྣང་ངོར་ཁོ་ནི་ཕ་མ་ལ་བརྩི་བཀུར་མི་བྱ་མཁན་ཞིག་ཏུ་མཐོང་ཞིང་། ཁོའི་བྱེད་སྟངས་དེ་ལོག་སྤྱོད་ཀྱི་བྱ་བ་ཞིག་(越轨行为)ཡིན་པར་རློམས་ནས། དེ་འདྲའི་སྐྱེ་བོར་མི་རྣམས་ཀྱི་ བརྩི་བཀུར་དང་མཐོང་ཆེན་ཆེན་པོ་བྱེད་ཀྱི་མེད། འོན་ཀྱང་། བུ་སྤུན་ཆུང་མ་མཉམ་སྤྱོད་བྱེད་པའི་གཉེན་སྲོལ་སྤྱོད་མཁན་དེ་ རིགས་ལ་ཚང་མས་ལུགས་དང་མཐུན་པ་དང་། མིའི་གཤིས་རྒྱུད་དང་ཡོངས་སུ་མཐུན་པའི་ཡ་རབས་སྤྱོད་བཟང་གི་བྱ་སྤྱོད་ ཅིག་ཏུ་བརྩིས་ནས་ཁོ་ཚོའི་གུས་བཀུར་ཐོབ་ཀྱི་ཡོད།དེ་ནི་གེ་སར་སྒྲུང་གི་སྒྲུང་པ་གྲགས་ཅན་བསམ་གྲུབ་ལགས་ཀྱིས་གསུངས་པ་བཞིན།  “བུ་སྤུན་གཉིས་སྟག་མོ་ཁ་འཕྲོད་ཡིན། བུ་ཁ་ཐོར་ཁྱི་ཤིག་སྦར་གང་ཡིན”ཅེས་པ་སོགས་ལས་རྟོགས་ནུས་པ་ཡིན་ པས། སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་ཁྱིམ་རྒྱུད་འདུ་ཤེས་དྲག་པོ་དེས་གཉེན་སྲོལ་དེ་དར་གནས་ཐུབ་པར་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད། དེ་མིན་ ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དེ་རིག་གནས་དང་ཆ་འཕྲིན། དཔལ་འབྱོར་སོགས་དར་འཕེལ་ཆེ་བའི་གྲོང་ཁྱེར་ དུ་བཀོལ་བ་ཆེས་ཉུང་ཉུང་ཡིན་ཞིང་། ཕལ་ཆེ་བ་རིག་གནས་དང་ཆ་འཕྲིན། དཔལ་འབྱོར་སོགས་དར་འཕེལ་ཆེས་དལ་བ་ དང་།  འགྲིམ་འགྲུལ་སྟབས་བདེ་མིན་པའི་རོང་འབྲོག་ཁུལ་དུ་སྤྱོད་པ་ཆེས་མང་བ་ཡིན་པས། སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་ དེ་ཁོ་ཚོ་འཚོ་སྡོད་བྱ་སའི་ཁོར་ཡུག་དུ་རྩ་བ་ཚུགས་ཤིང་ལོ་འདབ་རྒྱས་པ་ཞིག་ཡིན་རྐྱེན། ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་ལྟ་བུའི་གཉེན་ སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་གཞན་པ་དང་ལེན་བྱ་དཀའ་བའི་གནས་སུ་གྱུར་ནས་སྔར་བཞིན་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་ བཀོལ་བཞིན་ཡོད། དེས་ན། ཡུལ་གྲུ་སོ་སོའི་ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས་སོགས་རིག་གནས་ཀྱི་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བའི་དབང་གིས་ཁོ་ཚོས་སྔར་བཞིན་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་བཀོལ་བཞིན་ཡོད་པའོ། །
         གསུམ་པ།   གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་དེའི་དགེ་སྐྱོན་ཕྲན་བུ།
     སྤྱིར་གཉེན་སྲོལ་ནས་གཙོས་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་རྣམ་པ་གང་འདྲ་ཞིག་ཡིན་རུང་། དེར་དགེ་མཚན་གྱི་ཆ་ལྡན་ཡོད་ལ། མི་དགེ་བའི་གནད་དོན་ཡང་ངེས་ཅན་ལྡན་ཡོད་པ་ཡིན་པས། རིག་གནས་གང་དེའི་དགེ་སྐྱོན་གཉིས་ཀའི་ཆ་ལ་དབྱེ་ཞིབ་དང་
དཔྱད་པ་གཏང་ན། ད་གཟོད་བྱ་དངོས་དེའི་མཐར་ཐུག་གི་གནས་ལུགས་དམ་པ་མཐིལ་ཕྱིན་པ་ཞིག་ཤེས་ནུས་པ་ཡིན། གཤམ་ ལ་གཙང་ཁུལ་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་དེའི་དགེ་སྐྱོན་མདོར་ཙམ་གླེང་བར་བྱ་བ་ལ།
དང་པོ། གཉེན་སྲོལ་དེའི་དགེ་མཚན་ཕྲན་བུ་གླེང་ན།
 (༡)དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་ཐད་ཐོན་པའི་དགེ་མཚན།
 དེ་ཡང་། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེའི་དགེ་མཚན་ཆེ་ཤོས་ཅི་ཡིན་ཞེས་དྲིས་ཚེ། དེ་ནི་གཉེན་སྲོལ་དེས་ དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་ཐད་ཐོན་པའི་དགེ་མཚན་རེད། རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡིན་ཟེར་ན། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལག་ བསྟར་བྱེད་བཞིན་པའི་ཁྱིམ་ཚང་དེར་ངལ་རྩོལ་གྱི་ནུས་ཤུགས་དུ་མ་མངའ་བ་དང་། ཁྱིམ་ཚང་གི་དཔལ་འབྱོར་ཡོངས་ཁུངས་ མང་པོ་ཡོད་པས་རེད། ཁོ་བོས་༢༠༡༢ལོའི་ཟླ་བརྒྱད་པའི་ནང་བོད་ལྗོངས་རྣམ་གླིང་རྫོང་ནུབ་མ་ཤང་གི་གྲོང་ཚོ་དང་པོའི་ དབུལ་ཕྱུག་དུད་ཚང་བཅུ་དྲུག་ལ་གཤིབ་བསྡུར་གྱི་སྒོ་ནས་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་གཤམ་གསལ་ལྟར།
 
དབུལ་ཕྱུག་དུད་ཚང་ལ་གཤིབ་བསྡུར་བྱས་པའི་རེའུ་མིག་དེ་ལས་ང་ཚོས་ཤེས་རྟོགས་ཐུབ་པ་ནི། ཕྱུག་པོའི་དུད་ཚང་དག་ ལ་བུ་སྤུན་མང་ཞིང་། དེ་དག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་གཙོ་བོ་ནི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ཡིན་པ་རེད།  འོན་ཀྱང་།  དབུལ་པོའི་དུད་
ཚང་དག་གི་ཁྱིམ་ཚང་གི་གྲུབ་ཚུལ་གཙོ་བོ་ནི་བུ་སྤུན་ནས་གཙོས་པའི་ཁྱིམ་གྱི་མི་གྲངས་ཉུང་བ་དང་། གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་
གཙོ་བོ་ནི་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་ཡིན་པ་རེད། དེ་ལས། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་ཁྱིམ་ཚང་གི་དཔལ་འབྱོར་ཆུ་ཚད་སྤྱིའི་ཆ་ནས་ བཤད་ན་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པའི་ཁྱིམ་ཚང་ལས་ཅུང་མཐོ་བ་ཡོད་པ་གསལ་བཤད་བྱེད་ནུས་པ་ཡིན་ལ། རོང་འབྲོག་ཁུལ་ལ་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ན། ངལ་རྩོལ་གྱི་ནུས་ཤུགས་ཕུན་སུམ་ཅི་ཙམ་ཚོགས་ན་ཁྱིམ་ཚང་གི་དཔལ་འབྱོར་ སྒྲིག་གཞི་དེ་ཙམ་གྱིས་སྲ་ཞིང་བརྟན་པ་ཡོད་པ་ཤེས་ཐུབ་པས། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གིས་ཁྱིམ་ཚང་གི་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ གོང་བུ་གཅིག་ཏུ་བསྒྲིལ་བར་འབྲེལ་ཟམ་གྱི་ནུས་པ་ཐོན་གྱི་ཡོད།
 (༢)འཆར་ལྡན་བུ་བཙའི་དགོས་པ་དང་མཐུན་པ།  འཆར་ལྡན་བུ་བཙའ་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་ཤེས་དཔལ་ལྡན་པའི་ སྤྱི་ཚོགས་སུ་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་རྗེས། རང་བྱུང་ཁོར་ཡུག་དང་མིའི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་དགོས་མཁོི་དང་བསྟུན་ ནས་གཏན་འབེབས་ལག་བསྟར་བྱེད་པའི་སྲིད་ཇུས་ཤིག་ཡིན་ཞིང་། དེས་མི་འབོར་ལ་ཚད་བཀག་དང་མིའི་སྤུས་ཚད་གོང་ མཐོར་གཏོང་བར་ཕན་ནུས་ངེས་ཅན་ལྡན་ཡོད་པ་ཡིན། <<ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་རྩ་ཁྲིམས>>ནང་འདི་ལྟར་འཁོད་ཡོད་དེ། “རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་འཆར་ལྡན་བུ་བཙའི་སྲིད་ཇུས་ལག་བསྟར་རྒྱ་ཁྱབ་དུ་བཏང་ནས། མི་འབོར་གྱི་འཕར་སྣོན་དེ་དཔལ་འབྱོར་དང་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་འཆར་གཞི་དང་དོ་མཉམ་པའི་ངང་འཕེལ་བའི་སླད་དུ་ཡིན”ཅེས་དང་།“ཁྱོ་ཤུག་གཉིས་པོར་འཆར་ལྡན་བུ་བཙའ་ལག་བསྟར་བྱེད་པའི་འོས་འགན་ཡོད”ཅེས་འཁོད་ཡོད་ལ། <<གཉེན་སྒྲིག་བཅའ་ཁྲིམས>>ནང་དུའང་འཆར་ལྡན་བུ་བཙའ་དེ་རྩ་བའི་རྨང་གཞི་ལྟ་བུར་བཟུང་ནས་བཀོད་ཡོད་པའོ། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེས་མ་གཞི་འཆར་ལྡན་བུ་བཙའི་སྲིད་ཇུས་བཞིན་བྱིས་པ་གཅིག་གཉིས་ཙམ་བཙའ་བ་ཞིག་མ་ཡིན་ཀྱང་། དེས་འཆར་ལྡན་བུ་བཙའི་དགོས་མཁོ་དང་མཐུན་ཡོད་ཅེས་བརྗོད་ཆོག་སྟེ། བུ་སྤུན་ཆུང་མ་མཉམ་ལེན་ བྱས་ནས་བཙས་པའི་བྱིས་པའི་གྲངས་འབོར་དེ་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་བཟའ་ཚོ་གཉིས་ནས་བཙས་པའི་བྱིས་པའི་ཁ་གྲངས་ལས་ཉུང་བ་ཡོད་པ་ཡིན་པས། དེས་མི་འབོར་འཕར་སྣོན་འགྲོ་བར་ཚད་བཀག་རང་བཞིན་གྱི་ནུས་པ་ཐོན་གྱི་ཡོད་པ་རེད།
  (༣)ཁྱིམ་ཚང་གོང་བུ་གཅིག་སྒྲིལ་གྱི་དགེ་མཚན།  
     བོད་ཀྱི་གཏམ་དཔེར། “མཛུབ་མོ་ལྔ་བཅིངས་ཁུ་ཚུར། མདུང་ངེ་གཅིག་ལ་མཆི་མ”ཞེས་པ་ལྟར། མཐུན་སྒྲིལ་ནི་སྟོབས་ ཤུགས་ཡིན་པས། ཁྱིམ་ཚང་གཅིག་དང་མི་རིགས་ཤིག  རྒྱལ་ཁབ་གང་འདྲ་ཞིག་ལ་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ཀྱང་། མཐུན་སྒྲིལ་ནི་ མེད་དུ་མི་རུང་བ་རེད། ཁྱིམ་ཚང་ག་གེ་མོར་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ཀྱང་། ཁྱིམ་ཚང་གི་དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་བར་ ངལ་རྩོལ་གྱི་ནུས་ཤུགས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་དགོས་པ་ཡིན་ལ། ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་དུ་མ་ཡོད་ཀྱང་གལ་ཏེ་དེ་དག་གོང་བུ་ གཅིག་ཏུ་བསྒྲིལ་མི་ཐུབ་ཚེ་དེ་ཡང་སྟོབས་ཤུགས་སུ་འགྱུར་དཀའ་བ་ཡིན། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་ རྣམ་པ་དེས་ཁྱིམ་ཚང་གི་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཁ་འཐོར་དུ་འགྲོ་བར་བཀག་འགོག་གི་ནུས་པ་ཐོན་ཅིང་། ཁྱིམ་ཚང་གི་བུ་སྤུན་
རྣམས་ལྷན་དུ་འདུག་ནས་ཁྱིམ་ཚང་གོང་བུ་གཅིག་ཏུ་བསྒྲིལ་ཐུབ་རྒྱུར་མེད་ན་མི་ཆོག་པའི་ནུས་པ་ཐོན་གྱིན་ཡོད། གལ་ཏེ་ གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དེ་བཀོལ་སྤྱོད་མི་བྱས་ཚེ། བུ་སྤུན་རེ་རེས་ཆུང་མ་རེ་རེ་དང་ལྷན་དུ་ཁྱིམ་ཚང་གསར་བ་ཞིག་བཙུགས་ ནས་མི་ཚེ་དོན་གཉེར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་རྐྱེན། ཁྱིམ་ཚང་གོང་བུ་གཅིག་སྒྲིལ་མི་ཡོང་ལ། ཁྱིམ་ཚང་གཉིས་པོའི་འབྲེལ་འདྲིས་ཀྱང་ དུས་རྒྱུན་བཞིན་མིན་པར་ཉུང་དུ་འགྲོ་གི་ཡོད།
 (༤)སྐྱེ་ཁམས་ཁོར་ཡུག་སྲུང་སྐྱོབ་ཐད་ཐོན་པའི་དགེ་མཚན།   མིའི་རིགས་ཀྱི་བཟའ་བཏུང་གྱོན་པ་ཡོད་དོ་ཅོག་རང་བྱུང་ ཁམས་ལས་འབྱུང་གི་ཡོད་རྐྱེན། མི་བུ་སོ་སོས་ཁོར་ཡུག་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་བྱ་དགོས་རྒྱུ་ནི་ཚང་མའི་དོར་ཐབས་མེད་པའི་འགན་ཁྲི་ ཉག་གཅིག་ཡིན། གཙང་ཁུལ་མི་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེ་འདྲ་ཞིག་ལག་བསྟར་བྱས་ནས་སྐྱེ་ཁམས་ཁོར་ཡུག་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་དགོས་པའི་རྩ་དོན་དང་མཐུན་པར་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་དེ། བུ་སྤུན་ཆུང་མ་མཉམ་ལེན་བྱས་ན། ཚང་ མ་ཐུན་མོང་ཐོག་ཁྱིམ་ཚང་གཅིག་གི་ནང་དུ་འཚོ་བར་རོལ་ཆོག་པས། ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་བཞིན་སྐྱེས་པ་རེ་རེས་ཁྱིམ་ཚང་རེ་རེ་བཙུགས་ནས་མི་ཚེ་གཏོང་ཐབས་མིན་པས། དེས་གནས་དེའི་ས་རྡོའི་ཐོན་ཁུངས་དང་། ཤིང་ཆ་ནས་གཙོས་པའི་སྐྱེ་ཁམས་ ཁོར་ཡུག་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་ཐུབ་པ་སྨྲ་ཅི་དགོས། དེ་མིན། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་དེས་མི་འབོར་གྱིས་སྐྱེ་ཁམས་ཁོར་ཡུག་ལ་སྦྱིན་པའི་ གནོན་ཤུགས་ཇེ་ཆུང་དུ་གཏོང་བར་ཕན་པ་ཡོད་ལ། གནས་དེའི་མཁའ་རླུང་ནས་གཙོས་པའི་སྣོད་བཅུད་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་ པའི་ཐད་ཕན་པ་མི་དམན་པ་ཞིག་ཡོད་དོ།  
  གཉིས་པ།  མི་དགེ་བའི་གནད་འགའ།  
 (༡)ཕོ་མོའི་བར་གྱི་གཉེན་སྒྲིག་རང་དབང་ལ་བཀག་རྒྱ་བཟོ་བ།
ཕ་མས་བུ་ཕྲུག་གི་གཉེན་དོན་ལ་ཐེ་གཏོགས་བྱེད་པ་དང་། བུ་ཕྲུག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ཕ་མས་གཏན་འཁེལ་བྱེད་པའི་བཀས་ བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་གྱི་སྲོལ་རྒྱུན་ངན་པ་དེ་རིགས་དུས་དེང་སང་ཡང་གཙང་ཁུལ་གྱི་ས་ཆ་ཕལ་ཆེ་བར་གོམས་གཤིས་དང་ལུགས་སྲོལ་ལྟ་བུར་གྱུར་འདུག་ཅིང་།  ཕ་མས་བུ་ཕྲུག་གི་འདོད་བློ་དང་རང་དབང་ལ་བརྩི་བཀུར་མི་བྱེད་པར། བུ་ལ་མནའ་མ་ལེན་ རྒྱུ་དེ་རང་གི་ལས་འགན་དུ་བརྩིས་ཏེ། ཕ་མའི་མོས་འདོད་ལྟར་ཕྱོགས་གཉིས་པོའི་ཁྱིམ་ཚང་གི་འབྲེལ་བ་དང་། རིགས་རུས་ གཙང་བཙོག དབུལ་ཕྱུག་གི་ཁྱད་པར། བུ་མོའི་ལས་ཀའི་འཇོན་ནུས་སོགས་རྒྱུ་ཚོགས་དུ་མ་ལ་བརྟེན་ཅིང་བརྟག་ནས་བུ་ཕྲུག་ གི་མི་ཚེའི་དོན་ཆེན་ཐག་གཅོད་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད། དེ་ལས་ཀྱང་དགོད་བྲོ་བ་ཞིག་ལ། ཁྱིམ་ཚང་མི་ཉུང་བ་ཞིག་གི་བུ་ཕྲུག་ལ་ཆུང་ མ་ལེན་པའི་སྐབས། གཉེན་སྟོན་གྱི་ཉིན་དང་པོའི་ཉིན་མོར་སྐྱེས་པ་དེས་རང་གི་ཆུང་མ་མཐོང་བ་ཐེངས་དང་པོར་གྱུར་ཡོད་ པས། ཕན་ཚུན་འབྲེལ་འདྲིས་དང་རྒྱུས་མངའ་ཅུང་ཟད་ཙམ་ཡང་མེད་པའི་ཕོ་མོ་གཉིས་པོ་དེ་ལྟར་ཕ་མའི་བཀའ་བཞིན་ གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་དེ་རེད། དཔེར་ན། བོད་ལྗོངས་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་གི་མི་རིགས་ཞིབ་འཇུག་ཚན་པའི་ཞིབ་ འཇུག་ཆེན་མོ་བ་རྒྱང་འཁོར་ཚེ་ཕུན་ལགས་ཀྱིས་སྤྱི་ལོ་༢༠༠༦ལོར་གཞིས་རྩེ་པ་སྣམ་རྫོང་བཀྲ་ཤར་ཤང་ཁུལ་གྱི་དགེ་འཁོར་ རྫོང་གྲོང་ཚོར་བརྟག་ཞིབ་བྱས་པ་ལྟར་ན། “གྲོང་ཚོ་ཡོངས་ལ་དུད་ཚང་༤༢ཡོད་པའི་ནང་བསྡོམས་བཟའ་ཚོ་༥༦ཡོད་པ་དང་། དེའི་ཁྲོད་རང་མོས་དགའ་འདུ་བྱས་པ་ཁྱོ་ཤུག་༡༣ཡོད་པས་གྲོང་ཚོ་དེའི་བཟའ་ཚོ་སྤྱིའི་བརྒྱ་ཆ་༢༣.༢༡ཟིན་པ་དང་། ཕ་མས་ འགྲོ་སྟངས་ཐག་གཅོད་བྱས་པ་ཁྱོ་ཤུག་༤༣ཡོད་པས་བཟའ་ཚོ་སྤྱིའི་བརྒྱ་ཆ་༧༦.༧༩ཟིན་གྱི་ཡོད”ཅེས་འཁོད་འདུག དེ་ལྟ་ བུའི་དཔེ་གཞི་ལས། གཙང་ཁུལ་དུ་ཕ་མས་བུ་ཕྲུག་གི་གཉེན་དོན་གཏན་འཁེལ་བྱེད་བཞིན་པའི་སྣང་ཚུལ་ཅུང་རྒྱུན་གཏན་ ཡིན་པ་ཤེས་ནུས་པ་ཡིན།
གནས་ཚུལ་དེའི་དབང་གིས་ཁྱོ་ཤུག་བཟའ་ཚོ་ཁ་ཐོར་དུ་འགྲོ་བའི་སྣང་ཚུལ་དུ་མ་ཐོན་གྱིན་ཡོད་ཅིང་། བུ་ཕྲུག་དང་ཕ་ མའི་བར་ལའང་འགལ་བ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ཐོན་གྱིན་ཡོད། དེ་ལས་ཕ་མས་བུ་ཕྲུག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རང་དབང་ལ་བཀག་རྒྱ་བཟོ་ བཞིན་ཡོད་པ་ཤེས་ནུས་པ་ཡིན་ལ། བུ་ཕྲུག་ཚོས་རང་དབང་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལ་བརྩོན་ལེན་དང་། རེ་འདུན་ཟབ་མོ་བཅངས་ བཞིན་ཡོད་པ་ཤེས་ནུས། གཙང་ཁུལ་གྱི་དམངས་གཞས་ནང་དུའང་།  “ཆུང་འདྲིས་བྱམས་པ་ལྷ་རེད། །  བྱམས་པའི་ཡབ་ཡུམ་ བདུད་རེད། ། ང་ལ་བདུད་ཀྱི་བར་ཆད། ། གཏོང་བ་གནང་ནས་གང་ཡོང་། ། ”ཞེས་དང་། ཡང་དཔེར་ན། “ང་རང་བྱམས་པ་ འཚོལ་བར། ། ཕ་མས་བཀག་འགོག་མ་གནང་། ། ཡབ་ཡུམ་དགུང་ལོ་ཆུང་དུས། ། ཐུགས་ལ་དྲན་པ་གནང་དང་། །”ཞེས་པའི་ དམངས་གཞས་ནང་དུའང་བུ་ཕྲུག་གི་གཉེན་དོན་ཕ་མས་གཏན་འཁེལ་བྱེད་པ་དང་། བུ་ཕྲུག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རང་དབང་ལ་ ཕ་མས་བཀག་འགོག་བྱེད་པའི་སྣང་ཚུལ་ལ་ཟུར་ཟ་སུན་འབྱིན་བྱས་ཡོད་ལ།བུ་ཕྲུག་ཚོས་རང་དབང་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལ་རེ་སྙེགས་བྱེད་བཞིན་ཡོད་པའང་མཚོན་ནུས།  དེ་བཞིན་རིགས་རུས་མཐོ་དམན་གྱི་བར་དབྱེ་བ་ཐ་དད་དུ་ཕྱེས་ནས། ནམ་རྒྱུན་ཕོ་མོ་ གཉེན་སྒྲིག་མ་བྱས་གོང་ཕྱོགས་གཉིས་ཀའི་ཁྱིམ་ཚང་གི་རིགས་རུས་གཙང་བཙོག་གང་ཡིན་མིན་ལ་ནན་གྱིས་བརྟག་གིན་ཡོད་དེ། སྔགས་པའི་རིགས་སོགས་རིགས་རུས་མཐོ་བར་བརྩི་བ་དང་། མགར་བ་དང་།  བཤན་པའི་རྒྱུད་ལས་མཆེད་པའི་མི་བུ་དག་ རིགས་རུས་དམན་པར་བརྩིས་ནས་དུས་རྒྱུན་ཁོ་ཚང་གི་བཟའ་བཏུང་སོགས་ལ་འཛེམས་པ་དང་། དེ་ཚང་གི་བུ་མོ་མནའ་མར་ མི་ལེན་པ་སོགས་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་གྱི་རིགས་རུས་ཐ་དད་དུ་ཕྱེ་བའི་སྲོལ་རྒྱུན་ངན་པ་སྔར་བཞིན་གནས་བཞིན་འདུག དེས་གཞན་གྱིས་མི་རྒྱུད་ལ་བརྩི་མཐོང་མི་བྱེད་པ་དང་། གཞན་གྱི་མི་གཤིས་ལ་བརྩི་འཇོག་མི་བྱེད་པའི་རིག་གནས་ཀྱི་མཁའ་ དབུགས་སྟུག་པོ་ཞིག་གཙང་ཁུལ་དུ་གནས་ཡོད་པ་ཤེས་ངེས།
  (༢)ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལམ་ལུགས་དང་རྒྱང་དུ་གྱེས་པ།  དེ་ཡང་《ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ ཁབ་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་བཅའ་ཁྲིམས》ནང་། སྐྱེས་པ་གཅིག་ལ་ཆུང་མ་གཅིག་ཅན་གྱི་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལམ་ ལུགས་ལག་བསྟར་བྱེད་དགོས་པའི་དོན་ཚན་གཏན་འབེབས་བྱས་ཡོད་ཀྱང་། གཙང་ཁུལ་གྱི་རོང་འབྲོག་ཁུལ་ཕལ་ཆེ་བར་ཁྱོ་ མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་བཞིན་ཡོད་པས། དེས་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལམ་ ལུགས་དང་ཅུང་ཟད་རྒྱང་དུ་གྱེས་ཡོད་པ་ཤེས་ནུས། རྒྱུ་མཚན་ནི། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་དང་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་ནི་ངོ་བོ་དང་
རྣམ་པ་མི་འདྲ་བའི་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་སྲོལ་ཁག་གཉིས་ཡིན་ལ། བཟའ་ཚོ་གཉིས་པོའི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ལོ་ཚད་ཀྱི་ཐད་ནས་བཤད་ ཀྱང་འགལ་བ་ཅུང་ཟད་ཡོད་དེ།  《གཉེན་སྒྲིག་བཅའ་ཁྲིམས》ནང་དུ། བཟའ་ཚོ་གཉིས་གཉེན་སྒྲིག་བྱ་དགོས་ཚེ། སྐྱེས་པའི་ལོ་ ཚད་ཉི་ཤུ་རྩ་གཉིས་སམ་ཉི་ཤུ་རྩ་གཉིས་ཡན་ཡིན་དགོས་པ་དང་། བུ་མོའི་ལོ་ཚད་དེ་ཉི་ཤུའམ་ཉི་ཤུ་ཡན་དགོས་ཞེས་ཁ་ གསལ་གཏན་འབེབས་བྱས་ཡོད་ཀྱང་། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཡུལ་གྲུ་ལ་ལར་སྐྱེས་པའི་ལོ་ཚད་བཅུ་བཞི་དང་། བཅོ་ལྔ། བཅུ་དྲུག་ཙམ་ ལས་སོན་མེད་ཀྱང་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་ལ། བུ་མོའི་ལོ་ཚད་བཅོ་ལྔ་དང་། བཅུ་དྲུག བཅུ་བདུན་ཙམ་ལས་སོན་མེད་ཀྱང་ མནའ་མར་འགྲོ་གིན་ཡོད་པས་རེད། གཞན་ད་དུང་གཉེན་སྒྲིག་དཔང་ཡིག་གི་ངོས་ནས་བཤད་ཀྱང་། ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་
བཟའ་ཚོ་གཉིས་ལ་གཉེན་སྒྲིག་དཔང་ཡིག་ཡོད་ཀྱང་། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་བཟའ་ཚོའི་བར་ལ་ཆ་མཚོན་ན། བུ་སྤུན་འགའ་ ལ་གཉེན་སྒྲིག་དཔང་ཡིག་གཅིག་ལས་མེད་པས། ཁྲིམས་ལུགས་ཐོག་ནས་གཏན་འབེབས་བྱས་པའི་ཕྲུ་གུའི་ཕ་སུ་ཡིན་མིན་ བཤད་དཀའ་བའི་གནས་སུ་གྱུར་བ་རེད། དེས་ན། གཙང་ཁུལ་གྱི་རོང་འབྲོག་ཁུལ་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་ གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེ་མ་གཞི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་གཏན་འབེབས་བྱས་པའི་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་བཅའ་ཁྲིམས་དང་
ཅུང་ཟད་རྒྱང་དུ་གྱེས་ཡོད་ཀྱང་། ས་ཆ་དེ་གར་ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ན་ཡུལ་ཁྲིམས་(习惯法)ལྟ་བུའི་རྣམ་པའི་སྒོ་ནས་གནས་ཡོད་པའོ།
 (༣) གཙང་ཁུལ་གྱི་མི་འབོར་འཕེལ་རྒྱས་ཡོང་བར་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་པ།
ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེས་ཚད་གཞི་ངེས་ཅན་གྱི་ཐོག་ནས་མི་འབོར་འཕེལ་རྒྱས་ཡོང་བར་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད། གཙང་ཁུལ་གྱི་མི་འབོར་དེ་དབུས་གཙང་ཁུལ་གྱི་ཡུལ་གྲུ་གཞན་པ་དང་བསྡུར་ན་མི་གྲངས་ཅུང་མང་བའི་
གྲས་སུ་སླེབས་ཀྱི་ཡོད་ཀྱང་། དེས་སྔར་རྒྱུན་བཞིན་གཙང་ཁུལ་ཁུལ་གྱི་མི་གྲངས་ཇེ་མང་དུ་འགྲོ་བར་འགོག་རྐྱེན་བཟོ་གི་ཡོད་ དེ། གལ་ཏེ་ཁྱིམ་ཚང་གང་དེའི་སྐྱེས་པ་རེ་རེས་བུད་མེད་རེ་རེ་ཆུང་མར་བསུས་ནས་ཁྱིམ་ཚང་གི་འཚོ་བ་ལ་རོལ་ན། ཆུང་མ་སོ་ སོར་བྱིས་པ་གཉིས་གསུམ་བཙས་ཆོག་ཀྱང་། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་དེས་སྐྱེས་པ་དུ་མས་བུད་མེད་གཅིག་ལྷན་དུ་ཆུང་མར་བསུས་ ནས་མི་ཚེ་ཕུད་ཐབས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པས། བྱིས་པ་བཙའ་བའི་ཐོན་ཁུངས་ཉུང་དུ་ཕྱིན་པའི་དབང་གིས་མི་གྲངས་ཉུང་དུ་འགྲོ་བ་
ནི་གོར་མ་ཆག  མི་གྲངས་ཉུང་དུ་ཕྱིན་ན། ཁྱིམ་ཚང་གི་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཉུང་དུ་ཕྱིན་པས། དཔལ་འབྱོར་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་ བར་འགོག་རྐྱེན་བཟོ་བཞིན་ཡོད་པ་རེད། རྒྱུ་མཚན་ནི་རོང་འབྲོག་ཁུལ་དུ་ཕྱུག་རྫི་དང་ལུག་རྫི། ཞིང་ལས་གཉེར་མཁན་སོགས་ ལ་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་དགོས་ཀྱི་ཡོད་པས། མི་གྲངས་ཇི་ཙམ་ཉུང་ན་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་དེ་ཙམ་གྱིས་ ཉུང་བ་ཡིན་ཞིང་། ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཇི་ཙམ་གྱིས་ཞན་ན། དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཆུ་ཚད་དེ་ཙམ་གྱིས་དམའ་བས་སོ།  
 (༤)ཕོ་མོའི་བར་གྱི་བརྩེ་དུང་གི་འདོད་པ་ལོངས་སུ་སྤྱོད་པར་འགོག་རྐྱེན་བཟོ་བ།  
   གོང་དུ་བརྗོད་པ་བཞིན། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ནི་སྐྱེས་པ་གཉིས་སམ་གཉིས་ཡན་ཆད་ཀྱིས་བུད་མེད་གཅིག་ཆུང་མར་ བླངས་ནས་གཉེན་སྒྲིག་པའི་རྣམ་པ་ཞིག་ལ་བྱ་བས་ན། དེས་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་བཞིན་ཆུང་མ་གང་དེ་སྐྱེས་པ་ཁེར་བུས་ ལོངས་སུ་སྤྱོད་ནུས་པ་ཞིག་མ་ཡིན་པར། ཆུང་མ་གང་དེས་བུ་སྤུན་ཚང་མའི་འདོད་པ་སྐོང་དགོས་པས། བུ་སྤུན་ག་གེ་མོས་ཆུང་ མ་དེ་རང་ཉིད་ཁེར་བུས་ལོངས་སུ་སྤྱོད་ཆོག་པ་ཞིག་མ་ཡིན་རྐྱེན། བུ་སྤུན་དག་གིས་ཕོ་མོའི་བར་གྱི་བརྩེ་དུང་གི་འདོད་པ་ཡིད་
ཚིམས་པ་ཞིག་ལོངས་སུ་སྤྱོད་ཐུབ་རྒྱུར་འགོག་རྐྱེན་བཟོ་ཞིང་། སྐྱེས་པ་ག་གེ་མོའི་འདོད་པ་དུས་ཐོག་ཏུ་བསྐོང་བ་ལའང་ཚད་བཀག་རང་བཞིན་ཡོད་པ་གདོན་མི་ཟ།  རྐྱེན་དེའི་དབང་གིས། སྐྱེས་པ་ཚོས་གཉེན་སྒྲིག་ལས་འདས་པའི་ཚུལ་མིན་གྱི་འདོད་ པ་ལ་འཇུག་པའི་(婚外情)སྣང་ཚུལ་ཐོན་གྱི་ཡོད་པས། དེས་བཟའ་ཚོ་འཆམ་མཐུན་དང་། ཁྱིམ་ཚང་བརྟན་བརླིང་ཅན་ཞིག་ཡོང་བར་བར་ཆད་བཟོ་བཞིན་ཡོད་པ་རེད།
        བཞི་བ། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྲོལ་དེའི་ཁྱད་ཆོས།
  གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ལ་སྤྱིར་ན་ཡུལ་གྲུ་གཞན་དང་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་ཆོས་དུ་མ་ཡོད་ངེས་ཀྱང་། འདིར་ གནད་གཙོ་བོ་འགའ་ཅུང་ཟད་བཤད་ན།  ཐོག་མར། མ་གཞི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་རྒྱ་གར་སོགས་ཕྱིའི་རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་འགའ་ ལའང་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དེ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད་ཀྱང་། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ནི་བོད་རང་གི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་གཉེན་སྒྲིག་ བྱེད་སྲོལ་ཅིག་ཡིན་ཅེས་བརྗོད་ཆོག དཔེར་ན། གླིང་སྒྲུང་ནང་དུའང་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཤོད་སྲོལ་མཆིས་ཏེ། “གེ་སར་སྒྲུང་ནང་གླིང་གེ་སར་རྒྱལ་བོ་ནི་གཉན་ཆེན་གེར་ཚོ་དང་། འགོག་ཟ་ལྷ་མོ། སེང་བློན་གསུམ་འདུས་པ་ལས་སྐུ་ འཁྲུངས་པར་བཤད་སྲོལ་ཡོད། དེ་ལས་གནའ་དུས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གོམས་སྲོལ་གནས་ཡོད་པ་གསལ་བར་ མངོན”ཅེས་པ་ལས་རྟོགས་ནུས་པ་ཡིན། དེ་བཞིན་གཙང་ཁུལ་ནས་གཙོས་པའི་བོད་ཡུལ་གྱི་ས་ཆ་ཕལ་ཆེ་བར་ཉེ་དུ་ གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་པ་འཛེམས་བྱར་བརྩི་བ་དང་། ཕ་ཚན་མི་རབས་བདུན་གྱི་བརྒྱུད་པ་དང་། མ་ཚན་མི་རབས་ལྔ་ཚུན་ཆད་དུ་ གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་སྲོལ་མེད། རང་རྒྱལ་གྱི་<<གཉེན་སྒྲིག་བཅའ་ཁྲིམས>>ནང་དུ་འདི་ལྟར་འཁོད་ཡོད་དེ། “གདུང་རྒྱུད་ཀྱི་ གཉེན་ཚན་དང་། མི་རབས་གསུམ་ཚུན་ཆད་ཀྱི་བརྒྱུད་པའི་གཉེན་ཚན་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་མི་ཆོག”ཅེས་ཤ་རུས་གདུང་རྒྱུད་ གཅིག་གི་ཕོ་མོའི་བར་ལ་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་མི་ཆོག་ཅེས་འཁོད་ཡོད། འོན་ཀྱང་། གཙང་ཁུལ་དུ་དེའི་མི་རབས་གདུང་རྒྱུད་ཀྱི་ བརྩི་སྲོལ་ཅུང་མི་འདྲ་བ་ཡིན་པ་ཤེས་དགོས་སོ།  གལ་ཏེ་མི་རབས་གདུང་རྒྱུད་གཅིག་ལས་མཆེད་པའི་བུ་ཕྲུག་གི་བར་གཉེན་ སྒྲིག་བྱས་ཚེ། ཚང་མས་འཕྱ་སྨོད་དང་མཐོང་ཆུང་བྱེད་པ་མ་ཟད། ཀླ་ཀློ་ཞེས་ཀུན་གྱི་སྣང་ངོར་ངོ་ཚ་ཁྲེལ་མེད་ཀྱི་བྱ་བ་ཞིག་ཏུ་ བརྩི་བཞིན་ཡོད་ལ། མི་རབས་རྗེས་མའི་བདེ་ཐང་གི་ངོས་ནས་བཤད་ནའང་། “གཉེན་ཚན་བར་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་ནས་སྐྱེས་ པའི་བུ་ཕྲུག་ལ་རྒྱུད་འདེད་ཀྱི་ནད་གཞི་  (遗传病)ཕོག་ཚད་ལྡབ་གསུམ་ཡན་གྱི་མཐོ་བ་དང་། གཉེན་ཚན་ཕན་ཚུན་བསྡེབས ་ནས་བཙས་པའི་བུ་ཕྲུག་གི་འཆི་ཚད་དང་ཡ་མ་གཟུགས་སུ་འགྱུར་ཚད་ནི་ཉེ་དུ་གཉེན་ཚན་མིན་པའི་ཕོ་མོ་བསྡེབས་ནས་སྐྱེས་ པའི་ཕྲུ་གུ་ལས་ལྡབ་༡༥༠ཀྱིས་མཐོ་བ་ཡོད”ཅེས་སྣང་ཚུལ་ངན་པ་མི་འབྱུང་བའི་སླད་དུ་ཉེ་དུ་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་པ་འཛེམས་བྱར་བརྩི་བ་ཡིན།
  དེ་མིན་བཟའ་ཚོ་གཉིས་པོའི་ཁམས་དང་ལོ་རྟགས་ལའང་འཛེམས་བྱ་འགའ་ཡོད་དེ། གལ་ཏེ་ཕོ་མོ་ཟུང་གི་ལོ་རྟགས་ ལ་བདུན་ཟུར་ཡོད་ཚེ་འཛེམས་བྱར་འཛིན་པ་ཡིན། བདུན་ཟུར་ནི། ཁྱི་འབྲུག་སྐད་ཀྱི་བདུན་ཟུར་དང་། བྱི་རྟ་རྨིག་པའི་བདུན་ ཟུར། སྟག་སྤྲེལ་རྩལ་གྱི་བདུན་ཟུར། ཕག་སྦྲུག་ཚང་གི་བདུན་ཟུར། གླང་ལུག་རྡུང་བའི་བདུན་ཟུར། བྱ་ཡོས་ཟས་ཀྱི་བདུན་ ཟུར་རོ། གལ་ཏེ་བུ་དང་མནའ་མའི་བར་ལ་བདུན་ཟུར་ཡོད་ཚེ་མ་འོངས་པར་བཟའ་ཚོ་གཉིས་འཆམ་མཐུན་མི་ཡོང་བའི་ རྟགས་སུ་བརྩི་བཞིན་ཡོད་པས་ཡིན།དེ་དང་ཆ་འདྲ་བར་ཁྱོ་ཤུག་གཉིས་པོའི་ཁམས་ས་དང་ཆུ་སོགས་ཡིན་ན་ལེགས་པར་བརྩི་གིན་ཡོད་ལ། མེ་དང་ལྕགས་སོགས་འཁེལ་ན་རྣམ་རྟོག་ངན་པའི་རྟགས་སུ་བརྩི་བཞིན་ཡོད། དེ་བཞིན། གཙང་ཁུལ་དུ། ཆུང་མ་ གཅིག་ལ་བུ་སྤུན་གཉིས་ཅན་དང་། ཆུང་མ་གཅིག་ལ་བུ་སྤུན་གསུམ་ཅན། ཆུང་མ་གཅིག་ལ་བུ་སྤུན་བཞི་ཅན། ཐ་ན། ཆུང་མ་ གཅིག་བུ་སྤུན་ལྔ་དང་དྲུག  བདུན་ལྷག་ཙམ་དང་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་པ་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད། འོན་ཀྱང་། སྤྱིར་བཏང་དུ་ཆུང་མ་གཅིག་ ལ་བུ་སྤུན་གཉིས་ཅན་དང་བུ་སྤུན་གསུམ་ཅན་ལྷན་དུ་འདུག་ནས་འཚོ་བར་རོལ་བ་ཅུང་རྒྱུན་གཏན་ཡིན། གཞན། ལོ་ན་ཆེས་ རྒན་པའི་བུ་ལ་ཕྲུ་གུས་པཱ་ཕར་འབོད་ཅིང་། བུ་སྤུན་གཞན་པར་འབོད་སྲོལ་མང་དུ་མཆིས་ཀྱང་། ཁོ་བོའི་ཕ་ཡུལ་དུ་ཨ་ཁུར་ འབོད་ཀྱི་ཡོད། ཡིན་ནའང་། གཙང་ཁུལ་དུ་ཆུང་མ་གང་དེའི་སྐྱེས་པ་ཚོའི་དབང་ཆ་དང་ཐོབ་ཐང་འདྲ་མཉམ་ཡིན་པས་ན། བུ་ སྤུན་ཚང་མར་རང་གི་བུ་ཕྲུག་ལ་གསོ་སྐྱོང་དང་སློབ་གསོ་གཏོང་བའི་འགན་ཁྲི་དང་དབང་ཆ་ཡོད་པ་ཡིན། གཞན་ཡང་ང་ ཚོས་བརྟག་དཔྱད་དང་ཉམས་ཞིབ་བྱས་པ་ལྟར་ན། སྤྱིར་བཏང་དུ་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་བཀོལ་བཞིན་པའི་ཁྱིམ་ཚང་གི་དཔལ་ འབྱོར་ཆ་རྐྱེན་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་གཞན་པ་བཀོལ་བཞིན་པའི་ཁྱིམ་ཚང་ལས་ཅུང་ལེགས་པ་འདུག་སྟེ། དེའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་ ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་བཀོལ་བཞིན་པའི་ཁྱིམ་ཚང་གི་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཡོད་པས། ཁྱིམ་ཚང་གི་སྐྱེས་པ་ འགའ་རེས་ཁྱིམ་དུ་བསྡད་ནས་ཞིང་འབྲོག་ལས་ཀྱི་ལས་ཀ་དོན་དུ་གཉེར་བ་དང་། སྐྱེས་པ་ལ་ལས་ས་ཆ་གཞན་དུ་སོང་སྟེ་ ཡོང་འབབ་གསོག་གིན་ཡོད་པས། ཁྱིམ་ཚང་གང་དེར་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ཡོངས་ཁུང་མང་བས་ཡིན། དེ་མིན། “གཉེན་སྲོལ་གྱི་ རྣམ་པ་དེས་ཁྱིམ་ཚང་གང་དེའི་མི་རབས་དུ་མའི་ས་ཞིང་ཁ་ཐོར་དུ་འགྲོ་བར་བཀག་འདོམས་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་དེ། གལ་ཏེ་ ཁྱིམ་ཚང་གང་དེའི་བུ་སྤུན་སོ་སོས་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལག་བསྟར་བྱས་ཚེ་ཁྱིམ་ལ་བསུས་པའི་ཆུང་མ་སོ་སོའི་བར་ཤ་རུས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཅི་ཡང་མེད་པས། ཁྱིམ་ཚང་བརྟན་བརླིང་ཅན་ཞིག་མི་ཡོང་བར་ཁ་ཐོར་དུ་འགྲོ་ཉེན་ཆེ། འོན་ཀྱང་། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ནི་ཆུང་མ་གཅིག་དང་ཕུ་ནུ་མིང་སྲིང་གིས་གྲུབ་པའི་ཚོགས་པ་ཞིག་ཡིན་རྐྱེན། ཁྱིམ་ཚང་ཁ་ཐོར་དུ་འགྲོ་ བའི་ཉེན་ཁ་ཆུང་བ་རེད”ཅེས་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་སྲོལ་དེས་ཁྱིམ་ཚང་བརྟན་བརླིང་དང་འཆམ་མཐུན ་ཅན་དུ་མངོན་འགྱུར་ཡོང་བར་ཕན་པ་ངེས་ཅན་ཡོད་པ་ཡིན་ལ། གཉེན་སྲོལ་གྱི་རྣམ་པ་དེས་ཡུལ་གྲུ་དེ་གའི་མི་རྣམས་ཀྱི་ཀུན་སྤྱོད་དང་། རིན་ཐང་གི་ལྟ་བ་སོགས་བསམ་བློ་གཅིག་སྡུད་ཡོང་བར་གལ་ཆེན་ནུས་པ་ལྡན་ཡོད་པ་ཡིན།
          ལྔ་བ།     གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་མ་འོངས་འཕེལ་ཕྱོགས་དང་དེའི་འཕེལ་རྐྱེན།  
   གཉེན་སྲོལ་ནས་གཙོས་པོའི་རིག་གནས་སམ་གཟུགས་ལྡན་གཟུགས་མེད་ཀྱི་བྱ་དངོས་ཅི་ཞིག་ཡིན་རུང་ཐམས་ཅད་འགྱུར་བའི་ཁྲོད་གནས་ཡོད་ཅིང་། ཡང་གཅིག་བཤད་ན། འགྱུར་བའི་རང་བཞིན་མངའ་བ་ནི་དངོས་པོའི་ཆོས་ཉིད་ཅིག་ཏུ་ གྲུབ་ཡོད། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་སྲོལ་རྒྱུན་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེའང་སྤྱི་ཚོགས་འཕོ་འགྱུར་འགྲོ་བ་དང་བསྟུན་ནས་རིམ་གྱིས་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་ལམ་ལུགས་ཕྱོགས་སུ་འཕེལ་བཞིན་འདུག་སྟེ། ཁོ་བོས་ཕྲན་གྱི་ཕ་ཡུལ་ གཞིས་རྩེ་རྣམ་གླིང་རྫོང་ནུབ་མ་ཤང་གི་གྲོང་ཚོ་འགའ་ཞིག་ལ་བརྟག་དཔྱད་དང་གྲོང་ཚོ་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་འབྲེལ་ཡོད་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆར་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་ལྟར་ན། ཤང་དེ་གའི་གྲོང་ཚོ་དང་པོར་སྤྱི་ལོ་ཉིས་སྟོང་ལོ་ཕན་ཆད་དུ་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་ གཅིག་གི་དུད་ཚང་༨ལས་མེད་ཀྱང་། ཉིས་སྟོང་ལོ་ནས་ད་བར་དུ་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་དུད་ཚང་༢༣དུ་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་ ཡོད། ཤང་དེའི་གྲོང་ཚོ་གཉིས་པར་བརྟག་ཞིབ་བྱས་པ་བརྒྱུད། ཉིས་སྟོང་ལོ་ཕན་ཆད་དུ་གྲོང་ཚོ་དེར་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་དུད་ཚང་བཅུ་གཉིས་ཙམ་ལས་མེད་ཀྱང་། ད་ལྟའི་བར་གྲོང་ཚོ་དེར་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་དུད་ཚང་༣༡ཙམ་དུ་འཕོ་འགྱུར་ བྱུང་ཡོད། དེ་འདྲའི་འཕོ་འགྱུར་ཡོང་དོན་ཡང་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་བུ་སྤུན་ཆུང་མ་མཉམ་ལེན་གྱི་དུད་ཚང་མི་ཉུང་བ་ཞིག་སྐྱེས་པ་རེ་ ལ་ཆུང་མ་གཅིག་ཅན་གྱི་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་དུད་ཚང་གཉིས་སམ་གསུམ་ཅན་དུ་ཁ་གྱེས་པས་རེད། དེ་ལས་གཙང་ཁུལ་ གྱི་ཡུལ་གྲུ་མང་པོའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེ་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་ཕྱོགས་སུ་འཕེལ་བཞིན་ཡོད་པ་ར་
སྤྲོད་ནུས་སོ། རིག་གནས་མིའི་རིགས་རིག་པའི་ནང་། འགྱུར་བ་ལ་ཁག་གཉིས་སུ་ཕྱེས་ནས་བཤད་ཡོད་དེ། དེ་ནི་ཚོར་མེད་རང་ འགུལ་གྱི་འགྱུར་བ་(无意识变迁)དང་།  རང་བཞིན་མིན་པའི་འགྱུར་བ་(意识变迁)གཉིས་ཡིན། འོན་ཀྱང་།  གཙང་ཁུལ་གྱི་གཉེན་གྱི་འགྱུར་བ་དེ་གཙོ་བོ་ཚོར་མེད་རང་འགུལ་གྱི་འགྱུར་བར་གཏོགས་པ་ཡིན་ཏེ། དེ་ནི་གཞན་གྱིས་བཙན་ཤེད་ དང་མཛུབ་སྟོན་སོགས་ཕྱི་རྐྱེན་ལ་བརྟེན་ནས་འགྱུར་བ་ཞིག་མིན་པར། ཁྱིམ་ཚང་གི་བུ་སྤུན་མི་འཆམ་པའམ་བུ་དང་ཆུང་མ་
མི་འཆམ་པ་སོགས་ནང་རྐྱེན་ཀྱི་འགལ་བ་ལ་བརྟེན་ནས་འཕེལ་བའི་རིམ་འགྱུར་(进化)གྱི་བརྒྱུད་རིམ་རྣམ་པ་ཞིག་རེད།  གཤམ་ལ་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་དེ་ཁྱོ་གཅིག་གི་ཕྱོགས་སུ་འཕེལ་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ལ་དབྱེ་ཞིབ་ཕྲན་བུ་བྱས་ན།
 (༡)སློབ་གསོའི་རྒྱུ་རྐྱེན།  གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེ་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་ཕྱོགས་སུ་ འཕེལ་བའི་རྐྱེན་གཙོ་བོ་ཞིག་ནི་སློབ་གསོར་རགས་ལས་ཡོད་དེ། རང་ལྗོངས་སུ་ལོ་འགུའི་འགན་བབ་སློབ་གསོ་ལག་བསྟར་ བྱས་པ་ནས་བཟུང་། ཁྱིམ་ཚང་གི་བུ་ཕྲུག་ཕལ་ཆེ་བ་སློབ་གྲྭར་སློབ་གསོ་མྱོང་བར་འགྲོ་དགོས་པས། ཁྱིམ་ཚང་དུ་ཞིང་འབྲོག་ ལས་གཉེར་མཁན་གྱི་མི་གྲངས་ཉུང་ཞིང་། བུ་ཕྲུག་རྣམས་སློབ་གྲྭའི་ནང་ཤེས་བྱ་རིག་གནས་ཁག་ལ་སྦྱངས་བརྩོན་བྱེད་བཞིན་
ཡོད་རྐྱེན་མཐོང་རྒྱ་ཐོས་རྒྱ་ཆེ་རུ་སོང་ནས། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རིག་གནས་མང་པོ་ཞིག་ལ་རྒྱུས་ལོན་བྱུང་བ་དང་སྦྲགས། མི་རིགས་ གཞན་པ་དང་ཡུལ་གྲུ་གཞན་པའི་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་གི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ནས། སློབ་གྲྭ་འགྲིམས་བཞིན་ པའམ་སློབ་གྲྭ་ནས་ཐོན་པའི་སློབ་མ། དེ་བཞིན་རིག་གནས་དང་ཤེས་བྱ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་སྐྱེ་བོས་རོང་འབྲོག་ཁུལ་བཞིན་
ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་སྤྱོད་པ་ཧ་ཅང་ཉུང་ཉུང་ཅན་དུ་གྱུར་ནས། ཕལ་ཆེ་བས་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག
་བཀོལ་བཞིན་ཡོད་པའོ།
 (༢)སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རྒྱུ་རྐྱེན། དེ་ཡང་མིའི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་དེ་དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་གི་ཕྱོགས་སུ་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་བ་ནས་ བཟུང་། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་དཔལ་འབྱོར་དང་། ཚན་རིག་ལག་རྩལ་སོགས་ལ་འཕུར་མཆོང་ལྟ་བུའི་འཕེལ་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་བས། མི་ དང་མིའི་བར་གྱི་རང་དབང་དང་། ཕོ་མོའི་བར་འདྲ་མཉམ་གྱི་དབང་ཐང་རྩོད་པ་སོགས་སྣང་ཚུལ་སྣ་མང་ཐོན་གྱི་ཡོད། དེས་ གཙང་ཁུལ་དུ་འཚོ་བའི་མི་རྣམས་ཀྱི་བསམ་བློར་གཡོ་སྒུལ་དྲག་པོ་ཐེབས་ནས་རང་དབང་རང་འཐད་ཀྱི་གཉེན་སྒྲིག་ལ་བརྩོན་
ལེན་དང་། སྤྱི་ཚོགས་དཔལ་འབྱོར་ལ་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བ་དང་བསྟུན་ནས་མི་བུ་སོ་སོའི་ནང་བསམ་པའི་དགོས་མཁོའང་ཇེ་ ཆེར་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། ཁོ་ཚོས་རང་རང་གི་མི་ཚེའི་བདེ་སྐྱིད་ཀྱི་སླད་དུ་ཕ་མས་བུ་ཕྲུག་གི་གཉེན་དོན་གཏན་འཁེལ་བྱེད་པའི་ སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེ་མུ་མཐུད་མི་བཀོལ་བར་རང་རང་གི་མོས་པ་དང་མཐུན་པའི་མི་དང་ལྷན་དུ་གཉེན་སྒྲིག་
བྱེད་ཀྱི་ཡོད།  དེས་མ་ཟད། ཚན་རིག་ལག་རྩལ་ལ་འཕུར་མཆོང་ལྟ་བུའི་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བའི་དེང་སང་གི་དུས་རབས་འདི་ལ་ ཆ་མཚོན་ནས་བཤད་ན།  སྔོན་ཆད་མི་ཤུགས་ལ་བརྟེན་དགོས་པའི་ངལ་རྩོལ་གྱི་བྱ་བ་དུ་མ་དེང་སང་འཕྲུལ་ཆས་ལ་བརྟེན་གྱི་ ཡོད་པས། ཁྱིམ་ཚང་གི་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཀྱི་ཁུར་བོ་ཇེ་ཆུང་དུ་གཏོང་བཞིན་ཡོད་རྐྱེན། ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་དེ་ཙམ་གྱིས་ ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་མེད་ཀྱང་འཕྲུལ་ཆས་ལ་བརྟེན་ནས་ངལ་རྩོལ་ནུས་ཤུགས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་ངེས་ཅན་སྐོང་ནུས་པས་ཡིན།
དྲུག་པ།   ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་དང་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་མང་གཉིས་ཀྱི་གཤིབ་བསྡུར་ཕྲན་བུ།
   ཚང་མས་མཁྱེན་གསལ་ལྟར། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་དང་ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་མང་ནི་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་སྲོལ་གྱི་རྣམ་པ་མི་འདྲ་བ་ ཁག་གཉིས་ཡིན་ཞིང་།  དེ་གཉིས་པོ་ནི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་ནུས་ཤུགས་དང་ཐོན་སྐྱེད་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་ཐོན་ འབྲས་ཡིན་པ་སྨྲ་མི་དགོས། དེ་ཡང་གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དེ་གཉིས་པོ་ནི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྨང་གཞི་གཏན་ནས་མི་འདྲ་བའི་ གནས་བབ་འོག་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ནི་དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྨང་གཞི་ཅུང་ཞན་པའི་རོང་འབྲོག་ཁུལ་དང་། ཆ་འཕྲིན་དང་འགྲིམ་འགྲུལ་སྟབས་བདེ་མ་ཡིན་པའི་རོང་མ་འབྲོག་ཁུལ། དེ་བཞིན་རིག་གནས་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་ལྟེ་བ་ཡིན
་པའི་གྲོང་ཁྱེར་དང་ཅུང་རྒྱང་ཐག་རིང་བའི་ཡུལ་གྲུ་ཁག་ཏུ་ཅུང་དར་ཁྱབ་ཆེ་བ་ཡིན་ཞིང་། ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་མང་ནི་དེ་ལས་ ལྡོག་སྟེ་དཔལ་འབྱོར་གྱི་རྨང་གཞི་ལེགས་ཤིང་སྤྱི་ཚོགས་ཐོག་གོ་ས་དང་དབང་ཐང་ངེས་ཅན་ལྡན་པའི་སྐྱེ་བོ་ཚོས་བཀོལ་བ་ མང་བ་ཡིན། དེ་དག་ནི་ང་ཚོས་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་མི་སྣ་སོགས་ལས་ཀྱང་མཐོང་ཐུབ་ཏེ། དཔེར་ན། བོད་ཀྱི་བཙན་པོ་སྲོང་ བཙན་སྒམ་པོ་མཆོག་གིས་སྔ་ཕྱིར་བལ་བཟའ་ཁྲི་བཙུན་དང་རྒྱ་བཟའ་ཀོང་ཇོ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པ་དང་། ཁྲི་ལྡེ་སྲོང་བཙན་ནམ་ མེས་ཨག་ཚོམ་དུ་གྲགས་པས་གྱིམ་ཤིང་ཀོང་ཇོ་དང་སྣ་ནམ་བཟའ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པ་སོགས་ལས་ཤེས་ནུས་སོ། དེ་ལྟ་བུའི་སྣང་ ཚུལ་ང་ཚོས་རྒྱུན་གཏན་གྱི་སྤྱི་ཚོགས་སུའང་མཐོང་ཐུབ་པ་ཡིན།  དེ་བཞིན། ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་ནི་མི་རྣམས་འཚོ་གནས་བྱ་ ཡུལ་གྱི་ཁོར་ཡུག་ཏུ་ཕོ་མོའི་བསྡུར་གྲངས་མི་སྙོམས་པ་སྟེ། ཕོ་མང་མོ་ཉུང་གི་སྣང་ཚུལ་ཐོན་པ་ལ་བརྟེན་ནས་གཉེན་སྒྲིག་གི་ རྣམ་པ་དེ་བཀོལ་བཞིན་ཡོད་པ་རེད། དཔེར་ན་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་རྒྱ་གར་དུ་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེ་བཀོལ་ བའི་རྐྱེན་གཙོ་བོ་དེ་ལ་ཐུག་པ་ཡིན། འོན་ཀྱང་།  ཁྱོ་གཅིག་ཤུག་མང་ནི་དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་མི་རྣམས་འཚོ་གནས་ལ་རོལ་སའི་སྤྱི་ ཚོགས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་ཁྲོད་དུ་མོ་མང་ཕོ་ཉུང་གི་སྣང་ཚུལ་མཆིས་པས་ཡིན་ཞིང་། གཞན་ལ་ལ་ནི་ཕ་མ་གཅིག་གི་རྒྱུད་ལས་མཆེད་ པའི་བུ་མོ་རྒན་གཞོན་གཉིས་མཉམ་དུ་ཁྱོ་ག་གཅིག་དང་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་པ་ལ་ཟེར་བ་ཡིན་ཏེ། གལ་ཏེ་ཁྱིམ་ཚང་ག་གེ་མོའི་ ཕ་མ་ཟུང་ལ་ཕྲུ་གུ་བུ་མོ་མ་གཏོགས་བུ་བཙས་མེད་པ་ཡིན་ན། བུ་མོ་གང་རུང་ཞིག་ལ་མག་པའམ་ཁྱོ་ག་བསུས་ནས་གཉེན་ སྒྲིག་བྱེད་ཅིང་། གལ་ཏེ་བུ་མོ་སྤུན་གཉིས་པོ་ཕན་ཚུན་འདོད་མོས་དང་འཐད་པ་བྱུང་ན་དེ་གཉིས་པོས་ཁྱོ་ག་གཅིག་དང་འཚོ་ བར་རོལ་བ་ཡིན། ཡིན་ནའང་དེ་ལྟ་བུའི་སྣང་ཚུལ་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འཚོ་བ་དངོས་སུ་གནས་ཀྱང་ཁ་གྲངས་ཉུང་ཉུང་ཡིན་པའོ། གཞན།ཡུལ་གྲུ་ལ་ལར་གལ་ཏེ་ཆུང་མ་གཅིག་གིས་བུ་སྤུན་དུ་མ་དང་ལྷན་དུ་གཉེན་སྒྲིག་བྱས་ནས་ཁྱིམ་ཚང་འཆམ་མཐུན་ལྡན་
པའི་ངང་ལེགས་པར་སྐྱོང་ཐུབ་ཚེ། གཞན་གྱི་སྣང་ངོར་ཆུང་མ་དེ་འཇོན་ཐང་གོ་ཆོད་ཅན་དུ་བརྩིས་ནས་ཆུང་མ་དེའི་ཁྱད་ འཕགས་འཇོན་ནུས་མངོན་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་ཅིང་། གལ་ཏེ་སྐྱེས་པ་གཅིག་གིས་རང་གི་འཇོན་ནུས་ལ་བརྟེན་ནས་ཆུང་མ་འགའ་ དང་ལྷན་ དུ་འཚོ་བར་རོལ་ནས་མི་ཚེ་བདེ་སྐྱིད་ལྡན་པའི་ངང་སྐྱེལ་ཐུབ་ན། སྐྱེས་པ་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་ཐོབ་ཐང་དང་དབང་ཐང་ མངོན་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་པ་རེད།
        མཇུག་བསྡུ་བའི་གཏམ།
  དེ་ཡང་“མིའི་རིགས་སྤྱི་ཚོགས་ཅན་གྱི་ཕྱོགས་སུ་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་བའི་ཆེས་རྨང་གཞིའི་རྣམ་པ་ནི་གཉེན་སྒྲིག་ཡིན་”ཅེས་བརྗོད་པ་བཞིན། གཉེན་སྒྲིག་པའི་རྣམ་པ་ནི་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་གཅིག་འདུས་ཀྱི་འཚོ་བའི་དགོས་མཁོ་དང་ ཡོངས་སུ་བསྟུན་ནས་བྱུང་ཞིང་། མི་རྣམས་སྤྱི་ཚོགས་ཅན་དུ་འགྱུར་བའི་གོ་རིམ་ཁྲོད་རིམ་གྱིས་བྱུང་བ་ཡིན་གཤིས། དེས་ཕྱོགས་ ངེས་ཅན་ཞིག་གི་ཐོག་ནས་ཡུལ་དུས་མི་འདྲ་བའི་མི་རྣམས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བ་ཚུར་སྣང་དང་ལྡོག་འཕྲོ་བྱེད་བཞིན་ཡོད། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེའང་གཅིག་འདྲ་ཡིན་ཏེ། སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བ་དང་བསྟུན་ ནས་རིམ་བཞིན་འཐུས་ཚང་ཅན་དང་རྒྱུན་འབྱམས་ཅན་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད་པས། གཉེན་སྒྲིག་གི་རྣམ་པ་དེ་ལས་གཙང་ཁུལ་ མི་རྣམས་ཀྱི་ཐོན་སྐྱེད་ཀྱི་གནས་ཚུལ་དང་། ཡུལ་སྲོལ་གོམས་གཤིས། བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས། མི་རྣམས་ཀྱི་རིན་ཐང་གི་ལྟ་བ་ དང་འཇིག་རྟེན་ལྟ་ཚུལ་སོགས་ཅི་འདྲ་ཡིན་པ་ཚུར་སྣང་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད།
  སྤྱིར་བོད་ཁུལ་གྱི་ཨ་མདོ་ཕུད་པའི་ས་ཆ་ཕལ་ཆེ་བར་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་བཀོལ་བཞིན་ཡོད་ ཀྱང་། དེའི་ནང་ནས་ཁམས་ཁུལ་དང་གཙང་ཁུལ་གཉིས་ནི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་བཀོལ་བ་ཆེས་མང་བའི་ཡུལ་གྲུ་ཆེན་པོ་གཉིས་ སུ་གྲུབ་པས། ཁོ་བོས་རང་གི་ཕ་ཡུལ་དཔེ་གཞིའི་ཚུལ་དུ་དྲངས་ཏེ་གཙང་ཁུལ་དུ་དར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་ གཉེན་སྒྲིག་རྣམ་པ་དེ་ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས་བྱས་པ་དང་སྦྲགས། གཉེན་སྒྲིག་དེའི་ད་ལྟའི་གནས་བབ་དང་། དགེ་སྐྱོན། ཁྱད་ ཆོས། མ་འོངས་འཕེལ་ཕྱོགས་སོགས་ལ་རང་བློས་ལྕོགས་ཚོད་ཀྱིས་ཅུང་ཟད་གླེང་ཁུལ་བྱས་ཡོད་མོད། གཅིག་ནས་ཁོ་བོའི་ ལྷན་སྐྱེས་ཀྱི་རིག་སྟོབས་ཞན་པ་དང་། གཉིས་ནས་སྦྱང་སྟོབས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་ཀྱང་ཉག་ཕྲ་བ། གསུམ་ནས་མ་གཞི་ཁམས་ཁུལ་གྱི་ ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་སྐོར་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་མཁན་མང་དག་ཅིག་འདུག་ཀྱང་། གཙང་ཁུལ་གྱི་ཁྱོ་མང་ཤུག་གཅིག་གི་སྣང་ ཚུལ་དེའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་བཏང་ཟིན་པའི་འབྲེལ་ཡོད་དཔྱད་རྩོམ་དང་ཡིག་ཆ་ཉུང་བ་སོགས་ཀྱི་དབང་གིས་དཔྱད་རྩོམ་ འདིའི་མགོ་མཇུག་བར་གསུམ་དུ་མ་རྟོགས་དང་། ལོག་རྟོག་གིས་དྲངས་པའི་སྐྱོན་དང་ནོར་འཁྲུལ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་མངའ་སྲིད་ པས། “མེ་ཏོག་ཆུང་ཡང་ལྷ་རྫས་”ཞེས་པའི་དཔེ་བཞིན། ཁོ་བོས་རང་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་སྲི་ཞུའི་ཚུལ་དུ་ཅུང་ཟད་ གླེང་ཁུལ་བྱས་ཡོད་པས། མཁྱེན་དཔྱོད་རིག་པ་སྨྲ་བའི་དྲན་དབང་ཚོས་མངོན་ལྐོག་གང་རུང་ནས་བཀའ་སློབ་དང་དགོངས་ འཆར་གང་མང་ལྷུག་སྩོལ་ཡོད་པ་མཁྱེན་མཁྱེན།                                                   
  བཀྲ་ཤིས།    ཞལ་དྲོ།
མཆན་འགྲེལ།
《བོད་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་རགས་གླེང་》【M】རྒྱང་འཁོར་ཚེ་ཕུན་གྱིས་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༩ལོའི་ཟླ་༣པར་པར་  གཞི་དང་པོ་བསྒྲིགས་ཤིང་པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ།  ཤ ༡༡༨   ཤ ༨༡   ཤ ༡༠   ཤ ༡
《比较文化分析》【M】凯西·F·奥特拜因著,章智源、张敦安译,河南人民出版社,1990年版 P103
《西藏研究》(汉语版)【J】2000年第三期,P10
《བོད་ལྗོངས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རིག་གཞུང་དུས་དེབ》【J】ཉིས་སྟོང་བཅུ་གཅིག་ལོའི་དུས་དེབ་གསུམ་པ།   ཤ ༡༢༣
 《文化人类学教程》【M】孙秋云主编,民族出版社,2004年11月第一版,2010年3月第三次印刷  P3
《ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ》【J】སྤྱིའི་འདོན་ཐེངས་བཅུ་དྲུག་པ།  ཤ
《人类婚姻史》【M】韦斯特马克著,王亚南译,上海文艺出版社,1988年影印本, P37
《社会学概要》(第三版)【M】蔡文辉、李绍嵘著,世界图书出版公司出版,2011年3月第3次印刷  P117

《婚姻法》
《སྤང་རྒྱན་མེ་ཏོག》【J】ཉིས་སྟོང་དགུ་ལོའི་དུས་དེབ་དང་པོ།  ཤ ༤༡
《གཉེན་སྒྲིག་སྐོར་གྱི་བཅའ་ཁྲིམས་གསར་པའི་ཕྱོགས་སྟོན》【M】ཝུའུ་ཁྲང་ཀྲེན་གྱིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས་      ༢༠༠༡ ལོར་བསྐྲུན།   ཤ ༥༩
 《西藏是我家》【M】扎西次仁口述,英文执笔:梅尔文·戈尔斯坦,杨和晋译,中国藏学出版社,2006年7月第一版第1次印刷  P5
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།  
《བོད་ཀྱི་གཉེན་སྲོལ་རགས་གླེང་》【M】རྒྱང་འཁོར་ཚེ་ཕུན་གྱིས་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༩ལོའི་ཟླ་༣པར་པར་གཞི་དང་ པོ་བསྒྲིགས་ཤིང་པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ།
《མྱང་ཆོས་འབྱུང》【M】ཇོ་ནང་ཏཱ་ར་ན་ཐས་བརྩམས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ༢༠༠༢ལོའི་ཟླ་༩པར་པར་ཐེངས་གཉིས་པ་ བཏབ།
《文化人类学教程》【M】田兆元主编,华东师范大学出版社,2006年2月第1版
《社会学概要》(第三版)【M】蔡文辉、李绍嵘著,世界图书出版公司出版,2011年3月第3次印刷
《民俗学概论》(第二版)【M】王娟著,北京大学出版社,2011年7月第2次印刷
《西藏的人口与社会》【M】马戎著,同心出版社,1996年版
《人类婚姻史》【M】韦斯特马克著,王亚南译,上海文艺出版社,1988年影印本


རྩོམ་པ་པོ་ངོ་སྤྲོད།
རིན་ཆེན་ནི་ད་ལྟ་ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་རིག་གནས་སློབ་གླིང་གི་༢༠༠༩ལོའི་རྩོམ་རིག་དངོས་གཞི་འཛིན་གྲྭའི་སློབ་མ་ཡིན།

རྩོམ་ཁུངས། ངེད་དྲ་བ།

དཔྱད་མཆན ཡོངས་སུ་གཟིགས།དཔྱད་མཆན།

མིང་མི་འགོད་པར་སྤེལ།