བཤེར་འཚོལ།
ཨ་ལགས་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་གིས་སྲོལ་རྒྱུན་རྩོམ་གཞུང་དེང་རབས་དང་ཇི་ལྟར་མཐུན་པོར་སྦྱར་ཚུལ།
དུས་རབས་ཉི་ཤུ་བའི་ལོ་རབས་ལྔ་བཅུ་བ་ནས་བོད་ཡིག་ལམ་གྱི་རྩོམ་གཞུང་གི་ཉམས་འགྱུར་ལྡན་པའི་བརྩམས་ཆོས་དག་ལ་འགྱུར་ལྡོག་གསར་པ་རེ་བྱུང་། འགྱུར་བ་འདི་སྤྱིའི་ཆ་ནས་སྤྱི་ཚོགས་དེང་རབས་ཅན་དུ་བསྐྱོད་མགོ་ཚུགས་པ་ལས་བྱུང་ཞིང་། བྱེ་བྲག་ཏུ་སྤྱི་ཚོགས་དངོས་ཡོད་རིང་ལུགས་རྩོམ་རིག་གི་ལྟ་བ་ཚུར་བླངས་ཏེ་རྩོམ་རིག་གི་སྤྱི་ཚོགས་བྱེད་ནུས་རྩལ་དུ་འདོན་པའི་འཕེལ་ཕྱོགས་ཤིག་ཚ་ཚ་འུར་འུར་སྒོས་སྤེལ་བ་དང་འབྲེལ། དེ་ཡང་ལམ་ག་གཉིས་ཀྱི་ངོས་ནས་དེང་རབས་འགྱུར་ལྡོག་གི་རྣམ་པ་ཆགས་པར་འདོད་དེ། གཅིག་ནི། སྲོལ་རྒྱུན་རྩོམ་གཞུང་ལས་ས་པཎ་དང་གུང་ཐང་བདེ་བློ། ཞྭ་དམར་མཁའ་སྤྱོད་དབང་པོ། འབྲུག་པ་པདྨ་དཀར་པོ། ཨ་ལག་ཤ་ངག་དབང་བསྟན་དར། གཞུང་ལས་པ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་སོགས་ཀྱིས་རང་རྐྱ་འཕེར་བའི་སྒོ་ནས་བརྩམས་པའི་རྩོམ་གཞུང་གི་སྐོར་དང་། 《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》བོད་དུ་བསྒྱུར་པ་ནས་མཁས་པ་ན་རིམ་གྱིས་བརྩམས་པའི་སྙན་འགྲེལ་གྱི་ཚོགས་གཉིས་རྨང་གཞིར་བྱས་ཏེ། དེ་ལ་འགྲེལ་བསྐྱོན་པ་གཙོར་བྱས་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་སྐོར་དང་། གཞན་ཞིག་ནི་གཞུང་དོན་འགོད་ལུགས་ཀྱི་ཆ་ནས་རྩོམ་རིག་གི་ངོ་བོ་བརྗོད་པ་དང་འཕེལ་རྒྱས་བརྗོད་པ། བརྩམས་ཆོས་བརྗོད་པ། གསར་རྩོམ་བརྗོད་པ། མྱོང་རོལ་བརྗོད་པའི་གཞུང་དོན་འགོད་ལུགས་ཤིག་སྒྲོམ་བྱས་ཏེ། རྩོམ་རིག་གི་ཉེར་སྤྱོད་རང་བཞིན་གཞིར་བཞག་སྒོས་གསར་དུ་བརྩམས་པའི་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་སྐོར་གཉིས་སོ།། རྣམ་པ་འདི་གཉིས་ཀྱང་གཅིག་ཚབ་གཅིག་གིས་བྱས་པ་ཞིག་མ་ཡིན་པར། གཅིག་ལ་གཅིག་འདྲེས་སམ་ཕན་ཚུན་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་རེས་ཀྱི་ངང་དུ་གནས་ནས་ཡོད་པ་ཞིག་གོ།
དམངས་གཙོའི་བཅོས་སྒྱུར་གྱི་སྲིད་ཇུས་རྒྱ་ཆེར་སྤེལ་བ་སོགས་ཀྱིས། བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་དེང་རབས་ཅན་བཞིའི་ལམ་དུ་བསྐྱོད་པའི་མགོ་བཙུགས་ཤིང་། དེར་བསྟུན་ཏེ་སྤྱི་ཚོགས་རིག་གནས་ཀྱི་སྒྲོམ་གཞི་ཡང་རིག་གནས་གསར་པའི་སྐོར་ལ་ཕྱོགས། སྤྱི་ཚོགས་ལམ་ལུགས་གསར་པ་དང་རིག་གནས་མ་ལག་གསར་པ་འདིའི་ཁྲོད་དུ། དེང་རབས་སློབ་གསོའི་མ་ལག་སྟེགས་བུར་བྱས་ཏེ་མི་སྐྱ་མང་པོར་ཡིག་ངོས་ཀྱི་རིག་གནས་སྦྱོང་བའི་མཐུན་རྐྱེན་འཛོམས། མི་རིགས་སློབ་ཆེན་མང་པོར་བོད་སྐད་ཡིག་སྦྱོང་སའི་སྡེ་ཁག་བཙུགས་པ་དང་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་ཁྲིད་བསྐྱངས་པ་དེས་དགོན་པ་གྲྭ་ས་ལས་གཞན། གཞུང་འདི་འཛིན་སྐྱོང་སྤེལ་གསུམ་བྱ་སའི་སྡེ་རུ་གྱུར་པ་ནི་སྔ་སྲོལ་དང་མི་འདྲ་བའི་སྣང་ཚུལ་གསར་པ་ཞིག་ཡིན། དགོན་པ་གྲྭ་ས་ནས་སློབ་གཉེར་གྱི་རིམ་པ་སོང་སྟེ་ལོ་རབས་ལྔ་བཅུ་བ་ནས་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་ཁག་ཏུ་དགེ་རྒན་གྱི་ཕྱག་ལས་གནང་མྱོང་བའི་མཁས་པ་མང་པོས་རྩོམ་གཞུང་དང་རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་སློབ་ཁྲིད་ཀྱི་དགོས་མཁོ་ལ་ཐད་ཀར་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》དེང་རབས་དང་མཐུན་པོར་སྦྱོར་བའི་ཐབས་ཀྱིས་གཞུང་འདི་རྒྱུད་འཛིན་དང་བཅས་ཁྲིད་སྤེལ་བ་དང་། ཡང་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རྩོམ་གཞུང་གི་རྒྱུན་སླར་གསོ་བའི་ཐབས་ཀྱིས་ཇི་བཞིན་འགྲེལ་པ། ཡང་མི་རིགས་གཞན་གྱི་རྩོམ་པའི་རྣམ་གཞག་དང་ཟུང་འབྲེལ་སྒོས་སྒྲོམ་གཞི་གསར་པའི་རྩོམ་གཞུང་བརྩམས་པ་སོགས་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་རྩོམ་གཞི་གི་རྣམ་པ་ཅུང་ཟད་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ངང་གནས།
གཅིག 《སྙན་ངག་སྤྱི་དོན་》དང་དེའི་དོན་སྙིང་།
ལོ་ཚིགས་ཀྱི་ངོས་ནས་བཤད་ཚེ། 《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》དེང་རབས་དང་མཐུན་པའི་ངོས་ནས་འགྱུར་ལྡོག་གཏོང་མཁན་སྔ་ཤོས་ཨ་ལགས་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་（1910-85）ཆགས་འདུག། ཁོང་གི་མཚན་ཆ་ཚང་ལ་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་འཇིགས་མེད་རིག་པའི་བློ་གྲོས་ཞེས་ཞུ་ཞིང་། མཚོ་སྔོན་ཞིང་ཆེན་ཤུན་ཧཱ་རྫོང་གི་རྒྱ་ནག་མཁར་མོ་ཆེ་ཡ་རྫིའི་ས་ཆར་འཁྲུངས། དགུང་ལོ་གསུམ་ལ་ཕེབས་སྐབས་ཞྭ་དམར་པཎྜི་ཏས་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་སྐུ་གོང་མའི་ཡང་སྲིད་དུ་ངོས་འཛིན་ཞུས། རིམ་པར་རྗེ་འཇིགས་མེད་དམ་ཆོས་རྒྱ་མཚོ་དང་། སྒིས་སྟེང་བློ་བཟང་དཔལ་ལྡན་སོགས་བསྟེན་ཏེ་མདོ་སྔགས་རིག་གནས་སྐོར་སྦྱངས། དགུང་ལོ་བཅུ་གསུམ་སྐབས་སྒིས་སྟེང་བློ་བཟང་དཔལ་ལྡན་གྱི་མདུན་ནས་“སྙན་ངག་མེ་ལོང་གི་མཆོད་བརྗོད་ཚིག་བཞི་བ་ཁ་ཏོན་བྱས་ན་སྙན་ངག་ཤེས་པའི་རྟེན་འབྲེལ་ཡོད་པའི་ལྗགས་བཀོད་དང་ལྷན་དུ་སྙན་ངག་མེ་ལོང་གཉིས་པའི་ཐད་ཀྱི་དབྱངས་ཅན་དགྱེས་གླུ་དང་། བོད་མཁས་པ་དང་ཞྭ་དམར་པཎྜི་ཏའི་སྙན་ངག་དཔེར་བརྗོད་ལྟོ་སྤྲད་པའི་དཔེ་ཁྲིད་མཛད། རིམ་བཞིན་དཔེར་བརྗོད་ཀྱང་འབྲི་ཁུལ་བྱས།”01 མ་ཟད། “ཞྭ་དམར་པཎྜི་ཏའི་མདུན་ནས་གཟི་ལུང་པ་མཁས་དབང་བློ་བཟང་དགེ་འདུན་གྱིས་བཏབ་པའི་སྙན་ངག་སྐོར་གྱི་ཟིན་བྲིས། འབྲུག་ཁམས་སྤྲུལ་དང་འཇུ་མི་ཕམ་པའི་སྙན་འགྲེལ་གྱི་ལེགས་ཆས་བརྒྱན་ནས་ཁྲིད། རིམ་བཞིན་ལེའུ་གསུམ་གར་རྩོམ་རྒྱུགས་ཕུལ་བར་ཞལ་ཚགས་ཅི་དྲག་གནང་བའི་བཀའ་དྲིན་དཔེ་ཟླ་མེད་པ་ཐོབ་”（རང་གི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ། ཤོག་ངོས་188-189）པ་སོགས་སྐབས་དེར་སྙན་ངག་གི་གཞུང་ལ་མཁས་གྲགས་གཉིས་འཛོམས་ཡིན་པའི་མཁས་པ་དང་། ཁྲིད་རྒྱུན་གལ་ཆེན། སྙན་འགྲེལ་གལ་ཆེན་ཁག་ལ་སྦྱངས་པ་བྱས་མྱོང་བས་ཁོང་གིས་གཞུང་འདིའི་ཐད་དུ་སྲོལ་རྒྱུན་ནས་དེང་རབས་ཀྱི་ལམ་ཁར་བསྐྱོད་པའི་བར་བརྒལ་གྱི་ནུས་པ་ཆེན་པོ་ཐོན་ཡོད།
1957ལོར་02ཨ་ལགས་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོར་དགེ་རྒན་དུ་ཕེབས་ལ། མཚོ་སྔོན་“ཞིང་ཆེན་མི་རིགས་སློབ་གྲྭའི་བོད་ཡིག་དགེ་རྒན་རྣམ་པའི་རེ་འདོད་ལྟར་་་་་་སྙན་ངག་གི་ཚིག་རྒྱན་སྐོར་རགས་ཁྲིད་”བྱ་བ་སོགས་སྙན་ངག་གི་ཁྲིད་བསྐྱངས། 1957ལོར(མེ་བྱ།)་“དེང་རབས་དང་མཐུན་པའི་སྙན་ངག་གི་སྤྱི་དོན་སྡེབ་ལེགས་རིག་པའི་འཆར་སྒོ་་་་་བརྩམས་”03ཤིང་སྣུམ་དཔར་དུ་བཏབ། དེབ་འདི་ཐོག་མར་སྣུམ་དཔར་དུ་བཏབ་པའི་ཁ་བྱང་ལ་《སྙན་ངག་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་》དང་། ཁ་བྱང་ཧྲིལ་བོར་《སྙན་ངག་གི་སྤྱི་དོན་སྡེབ་ལེགས་རིག་པའི་འཆར་སྒོ་》སྟེ། བསྡུས་པའི་ཚུལ་གྱིས་《སྙན་ངག་སྤྱི་དོན་》ཞེས་ཀུན་ལ་གྲགས། ཁ་བྱང་དུ་གསལ་བ་བཞིན་དེབ་འདིའི་ཁྱད་ཆོས་གཙོ་བོ་གཅིག་ནི་“སྤྱི་ཁོག་འཆར་བའི་མེ་ལོང་”04གི་ཚུལ་དུ་སྤྱིའི་དོན་གྱི་སྒྲོམ་བཀོད་པ་དེ་ཡིན། དེ་ཡང་རྒྱན་རེ་རེའི་མཚན་ཉིད་འགོད་སྐབས་ལྟ་བུར་“གོ་སླ་”05བའི་རྗོད་པ་སྤེལ་སྟངས་ཀྱིས་ཆེས་རྩ་བར་གྱུར་པའི་རྒྱན་དག་གི་གོ་དོན་ཚིག་ཉུང་དོན་བསྡུས་ཀྱི་སྒོ་ནས་བསྟན་ཡོད། རང་བཞིན་བརྗོད་པ་དང་དཔེ་རྒྱན་མ་གཏོགས་རྒྱན་གཞན་ཐམས་ཅད་རེ་རེར་རྩ་བར་གྱུར་པའི་རྒྱན་གཅིག་རེའི་མཚན་ཉིད་དང་དཔེར་བརྗོད་གཅིག་རེ་ལས་བཀོད་མེད་ལ། འགྱུར་གྱི་ལོ་ཙཱ་བརྟག་པ་དང་རྒྱན་ཕན་ཚུན་བསྡུར་བ། རྩོད་གཞི་ཡོད་སྐོར་ལ་དགག་སྒྲུབ་བྱས་པ་སོགས་མེད་པས་འགྲེལ་ཆུང་གི་རིགས་སུ་གཏོགས་པ་མ་ཟད་སྤྱི་དོན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་གསལ་བོར་སླེབས། ཁྱད་ཆོས་གཞན་ཞིག་ནི་རྩོམ་གྱི་རྒྱུ་ཆ་དག་སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་དངོས་ཀྱི་མཐོང་ཐོས་འབའ་ཞིག་ལ་བསྟུན་ཡོད་པ་དེ་ཡིན། དེ་ཡང་རིགས་རང་བཞིན་བརྗོད་པ་ལྟ་བུའི་རྒྱན་རེ་གཉིས་ལ་རྩ་བའི་དཔེར་བརྗོད་དྲངས་པ་ལྟ་བུ་མ་གཏོགས་གསལ་བྱེད་ཀྱི་དཔེར་བརྗོད་ཕལ་མོ་ཆེ་རྩོམ་པ་པོ་རང་གི་དངོས་ཀྱི་མྱོང་བ་བརྗོད་པ་གཙོར་བྱས་འདུག། དཔེར་ན། ཧང་ཀྲུའུ་དང་ཧྲང་ཧེ་སོགས་སུ་ལྟ་སྐོར་དུ་ཆས་དུས་ཀྱི་མཐོང་སྣང་དང་། གནམ་བདེ་སྒོ་མོ་ཆེའི་ཐང་ཆེན་དུ་རྒྱབ་ཁབ་དབུ་བརྙེས་པའི་མཛད་སྒོ་ལ་གཟིགས་སྐབས་ཀྱི་སེམས་ཚོར་དཔེར་བརྗོད་དུ་དྲངས་པ་དང་། ང་ནི་སྨྲ་བསམ་བརྗོད་མེད་བདེ་སྟེར་བའི།། གློག་བརྙན་ཁང་དུ་ལྟད་མོར་འཇུག་འདོད་དེ།། ཁྱེད་ཅག་བག་ཕེབས་ཉམས་དགའི་ཁང་བཟང་འདིར།། ཡིད་མཐུན་གཏམ་བཅས་ལྷན་ཅིག་བཞུགས་པར་མཛོད།། ལྟ་བུ་སྟེ། གློག་བརྙན་ཁང་ནས་ལྟད་མོ་（ལྟད་མོ་ཞེས་པ་电影ལ་གོ།）འཇུག་འདོད་པ་རྣམ་གྲངས་ཀྱི་ཚུལ་དུ་བརྗོད་པ་ལྟ་བུ། ཁོང་གིས་བརྗོད་པའི་“དེང་རབས་དང་མཐུན་པ་”ཞེས་པ་ཡང་ཁྱད་ཆོས་འདི་གཉིས་ཀྱི་ངོས་ནས་གཙོ་བོར་མངོན་ཡོད།
རྩོམ་གྱི་རྒྱུ་ཆར་སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་གསར་པའི་བྱ་དངོས་མང་དུ་དྲངས་པའི་སྣང་ཚུལ་འདི། བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རྩོམ་གཞུང་ལ་དེང་རབས་ཀྱི་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་གིན་པའི་གསལ་བྱེད་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། ལོ་རབས་ལྔ་བཅུ་བ་ནས་ཀྲུང་གོ་ཡོངས་སུ་མར་ལེའི་རིང་ལུགས་དང་མའོ་ཙེ་ཏུང་གི་རིག་རྩལ་ལྟ་བའི་སྐོར་ཤུགས་ཆེན་པོས་དར། དེ་ལས་“རྩོམ་རིག་ནི་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བ་ལས་བྱུང་”（文学来源于生活）ཞེས་པའི་ལྟ་བ་འདི་ཡང་རིག་རྩལ་ཕྱོགས་ཀྱི་ལྟ་བ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པའི་ངོས་ནས་ཀུན་ལ་གྲགས་ཡོད་པས། ཨ་ལགས་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་གིས་“དེང་རབས་དང་མཐུན་པ་”ཞེས་པའི་དེང་རབས་དང་མཐུན་པ་ཡང་རྩོམ་གྱི་བརྗོད་གཞིའི་སྐོར་དེང་རབས་སྤྱི་ཚོགས་ལས་བླངས་པ་འདི་ལ་གོ་བ་ཤས་ཆེ་སྙམ། མ་ཟད། ཁོང་གིས་རྩོམ་རིག་གིས་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བ་མཚོན་དགོས་ཤིང་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བར་ཞབས་འདེགས་ཞུ་དགོས་པའི་དགོངས་འཆར་ཞིག་ཀྱང་བཅངས་ཡོད་ངེས་སྙམ་ན་ཡང་སྒྲུབ་བྱེད་ཐད་ཀར་རྙེད་མ་སོང་། ཁོང་གིས་སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་ཁྲོད་ནས་དངོས་སུ་མཐོང་བ་དག་རྩོམ་དུ་འདྲེན་པ་ལ་རྒྱུ་མཚན་གཉིས་ཡོད་སྙམ། གཅིག་ནི་“བོད་མི་རིགས་རང་གི་གནས་བབ་”དང་“དུས་རབས་དབང་གིས་འོས་འཚམས་”དགོས་པར་འདོད་པ་དང་། གཉིས་ནི་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་རྩ་བའི་དཔེར་བརྗོད་དག་ཏུ་“འདོད་པའི་གཏམ་གྱི་བརྗོད་བྱ་མང་ཙམ་ཡོད་པ་འདི་དག་བཞག་ནས་ཁྲིད་སྤེལ་བྱེད་པ་ནི་ཆེས་ཆེར་མི་རིགས་”06པར་འདོད་པ་འདི་གཉིས་ལ་རག་ལས་སྙམ། གང་ལྟར་ཀྱང་དོན་རྒྱན་དང་སྒྲ་རྒྱན་འདི་དག་མི་སྒེར་པའི་མཐོང་ཐོས་དངོས་དང་སྦྱར་བ་དེས་དཔེར་བརྗོད་རང་སྟེང་གི་སྤྱི་ཚོགས་རིན་ཐང་དང་ལོ་རྒྱུས་རིན་ཐང་ཇེ་ཆེར་བཏང་བ་མ་ཟད། ཕྱིས་ཀྱི་རྩོམ་མཁན་དག་ལ་ཡང་བློ་སྐྱེད་དམ་མིག་དཔེ་ཞིག་བསྟན་ལ། སྙན་འགྲེལ་མང་པོས་སྦྱོར་ཐབས་འདི་བེད་སྤྱད་ཡོད། མ་ཟད། འགྲེལ་པ་འདིར་ནང་དོན་གསར་པ་མང་པོ་ཡང་བསྣན་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་（1903-51）གྱི་ངག་སྒྲོས་བཞིན་དབྱུག་པ་ཅན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁ་གསབ་བྱས་པ། སྒྲ་རྒྱན་གྱི་དཔེར་བརྗོད་ལ་ཀ་རྩོམ་དྲངས་པ། གབ་ཚིག་གི་རྒྱན་དུ་དཔྱི་ས་བློ་གྲོས་རྒྱ་མཚོའི་（1890-1959）དམངས་ཁྲོད་ཀྱི་ཁེད་སྙན་ངག་དུ་བཏང་བ་ལྷན་ཐབས་སུ་བཀོད་པ་སོགས། ནང་དོན་འདི་དག་དེབ་འདི་བརྒྱུད་ནས་རིམ་བཞིན་ཁྱབ་བརྡལ་དུ་སོང་བ་ཡིན་པས་དེབ་འདིའི་ཤུགས་རྐྱེན་ཞིག་ཏུ་ཡང་འདོད་ཆོག།
1978ལོར་ཁོང་བཙོན་གྲོལ་ཐོབ་པ་དང་ཟླ་11པ་（དགུང་གྲངས་རེ་དགུ་བཞེས་པའི་མགོ་ཟླའི་ཚེས་གཉིས་ཉིན)ནས་ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོས་གདན་འདྲེན་ཞུས་པ་ལྟར་དགེ་རྒན་དུ་ཕེབས། 1980ལོའི་ཟླ་བཞི་བའི་“ཟླ་མཇུག་ལན་གྲུར་ཕེབས་ཏེ་སྙན་ངག་སྤྱི་དོན་ཁྲིད་མགོ་བཙུགས།”07 དེ་ལྟར། ཁོང་གིས་སྔ་ཕྱིར་མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་དང་ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་སོགས་ནས་སྙན་ངག་གི་ཁྲིད་བསྐྱངས་པས། རིག་གནས་གསར་བརྗེ་སོགས་ཀྱི་གོད་ཆག་རྗེས་ནས་ཐ་སྙད་རིག་གནས་དང་བཅས་པ་སློབ་ཆེན་གྱི་སྟེགས་བུ་བརྒྱུད་དེ་རྒྱུན་འཛིན་པ་དང་དགོན་པ་གྲྭ་སའི་ཁྲིད་རྒྱུན་སྐྱ་བོའི་སྡེ་རུ་སྤེལ་བ་སོགས་ཀྱི་ངོས་ནས་དོན་སྙིང་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཁོང་གི་སློབ་མའི་ཁྲོད་ནས་ཟླ་བ་བློ་གྲོས་08སོགས་སྙན་ངག་གི་རིག་པ་འདི་ལ་མཁས་པ་ཡང་མང་དུ་བྱུང་། ཡང་ཁོང་གི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ་རུ། རྩེ་ཁོག་གི་སྔགས་པ་ལྷ་མོ་སྐྱབས་དང་། ཁྲོ་ཁོ་སྨད་མའི་སྤྲུལ་སྐུ་བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ། ཤར་གདོང་ཚང་། རྟ་མགྲིན་སྤྲུལ་བའི་སྐུ་སོགས་ལ་ཡང་དབྱངས་ཅན་འགྱེས་གླུ་དང་དཎྜིའི་དགོངས་རྒྱན། དཔེར་བརྗོད་གཞན་གྱི་སྟེང་ནས་ཁྲིད་གནང་བ་གསལ། མ་ཟད། སྐབས་དེའི་ཁོང་གི་སློབ་མ་འགའ་（ཟླ་བ་བློ་གྲོས། དཀོན་མཆོག་ཚེ་བརྟན། དཀོན་མཆོག། ཕུའུ་བུན་ཁྲིན།）ལ་མཛུབ་སྟོན་བྱས་ཏེ། 《སྙན་ངག་དཔེར་བརྗོད་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་》ཞེས་པ་ཞིག་ཀྱང་བསྒྲིགས་ལ། དེབ་དེར་རྒྱལ་དབང་ལྔ་བ་དང་བོད་མཁས་པ། པཎ་ཆེན་བློ་བཟང་ཡེ་ཤེས། སྨིན་གླིང་ལོ་ཆེན་ངག་དབང་ཆོས་དཔལ། མཁྱེན་བརྩེ་ཚངས་སྲས་དགྱེས་པའི་བློ་ལྡན། རེབ་ཙ་བཀའ་འགྱུར་བ་བློ་བཟང་ཉི་མ། འཇུ་མི་ཕམ། ཞྭ་དམར་དགེ་འདུན་བསྟན་འཛིན་རྒྱ་མཚོ། ཨ་ཀྱཱ་ཡོངས་འཛིན་དབྱངས་ཅན་དགའ་བའི་བློ་གྲོས། ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་། དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་བཅས་སྙན་ངག་པ་བཅུ་གཅིག་གི་“དཔེར་བརྗོད་2190”09བཀོད་འདུག་པས། སྙན་ངག་གི་རིག་པ་འདི་སྦྱོང་བྱེད་ཀྱི་གཞོགས་འདེགས་ཡིག་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་གྱུར་ལ་དེ་བཞིན་གྱི་སྟབས་བདེ་ཆེན་པོ་བཟོས་ཡོད།10
གཞུང་དོན་ཉིང་བསྡུས་སྒོས་མཚོན་པར་བྱ་ཆེད་སྤྱི་ཁོག་འཆར་བའི་མེ་ལོང་གི་ཚུལ་དུ་བཀོད་པ་དང་། སྦྱོང་རྒྱུར་སྟབས་བདེ་བ་ལ་དམིགས་ནས་གོ་སླ་བའི་ཚིག་གིས་དཔེར་བརྗོད་དག་དེང་རབས་དང་མཐུན་པོར་སྦྱར་བ། ཀ་རྩོམ་དང་ཁེད་སོགས་རྩོམ་དུ་དྲངས་ཏེ་གཞུང་འདི་དང་གནའ་རྩོམ་ཡང་ན་དམངས་ཁྲོད་རྩོམ་རིག་བར་འབྲེལ་བ་བཙུགས་པ། གྱོད་བཤད་དང་ཤགས་འགྱེད་སོགས་སྙན་ངག་ཡིན་པའི་ལྟ་བ་བཏོན་ཏེ་སྙན་ངག་རང་གི་འཇུག་ཡུལ་དང་གདགས་གཞི་ཇེ་ཆེར་བཏང་བ། རྒྱན་དག་གི་ཉེར་སྤྱོད་རང་བཞིན་གཙོར་འདོན་སྒོས་རྩོམ་པའམ་ཡང་ན་རྩོམ་འབྲི་རིག་པའི་གཞུང་ལ་རྨང་བཏིང་བ་སོགས་དེབ་འདིའི་དོན་སྙིང་ཕྱོགས་མང་པོའི་ཐད་ནས་འཇོག་ཆོག། ལྷག་པར། ཁོང་ནས་རིག་པ་གསར་པའི་སྒོ་ནས་གཞུང་འདི་སློབ་ཆེན་གྱི་སྟེགས་བུ་བརྒྱུད་དེ་ཁྲིད་བསྐྱངས་པ་ལས་གཞུང་འདི་དེང་རབས་དང་མཐུན་པར་སྦྱོར་བའི་ངོས་ནས་ཚོད་ལྟ་ལེགས་པོ་ཞིག་བྱས་ཡོད་པ་མ་ཟད། ཕྱིས་ཀྱི་རྩོམ་གཞུང་མང་པོར་ཡང་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད།
གཉིས། ཨ་ལགས་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་གི་རྩོམ་སྐད་དང་རྩོམ་འབྲིའི་སྐོར་གྱི་ལྟ་བ།
1983ལོའི་《སྦྲང་ཆར་》དེབ་དང་པོར་ཁོང་གིས་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་གི་འདོད་པའི་གཏམ་གྱི་ཕྱོགས་སུ་གཞོལ་བའི་དཔེར་བརྗོད་ཀྱི་དཔྱད་པ་བག་ཡོད་གོས་ཀྱི་ཤམ་བུ་》ཞེས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་ཐུང་ངུ་ཞིག་བཀོད།（ཤོག་ངོས་6 ངོས་རེར་ཐིག་ཕྲེང་27）བརྩམས་ཆོས་འདི་ཕྱིས་སུ་ཁོང་གི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་སྒྲིག་མང་པོའི་ནང་བསྡུས། འདི་ག་ཁོང་གི་སྙན་ངག་གི་སྐད་བརྡ་འམ་རྗོད་བྱེད་ཕྱོགས་ཀྱི་དགོངས་པར་བརྟག་བྱེད་ཀྱི་དཔྱད་གཞི་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། དཔྱད་རྩོམ་འདི་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་རྩ་བའི་དཔེར་བརྗོད་ལས་འདོད་པའི་གཏམ་གྱི་ཕྱོགས་སུ་གཞོལ་བའི་རྩོམ་དག་དཔྱད་གཞི་ཕལ་བར་བཟུང་ཞིང་། བོད་མཁས་པའི་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་གཞུང་གི་དཔེར་བརྗོད་ལེགས་པར་བཤད་པ་སྒྲ་དབྱངས་རྒྱ་མཚོའི་འཇུག་ངོགས་》དཔྱད་གཞི་གཙོ་བོར་བཟུང་སྟེ། དཔེར་བརྗོད་དེ་དག་ཏུ་“འདོད་པའི་གཏམ་གྱི་བརྗོད་བྱ་མང་ཙམ་ཡོད་པ་འདི་དག་བཞག་ནས་ཁྲིད་སྤེལ་བྱེད་པ་ནི་ཆེས་ཆེར་མི་རིགས་”11པས། རྩོམ་སྐད་ངེས་པར་དུ་“ངོ་ཚ་དང་ཁྲེལ་ཡོད་ཀྱི་གོས་བཟང་ལེགས་པར་བགོས་”པ་ཞིག་ཡིན་དགོས་པའི་ལྟ་བ་བཏོན་ཡོད། དབྱུག་པ་ཅན་གྱིས་གཞུང་འདི་རྩོམ་པའི་སྐབས་གཅིག་ནས་རྒྱལ་པོའི་སྲས་དང་སྲས་མོ་རྣམས་ཀྱི་ཆེད་དུ་བརྩམས་པ་དང་། ཡང་ཕྱོགས་གཅིག་ནས་རྒྱ་གར་གྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཁྲོད་འདོད་པའི་སྐོར་གྱི་རིག་གནས་གལ་བོ་ཆེར་འཛིན། དུས་རབས་བདུན་པའི་སྐབས་འདི་དང་འབྲེལ་བའི་བརྩམས་ཆོས་ཕོན་ཆེན་ཐོན་བཞིན་པ་སོགས་ཀྱིས་སྙན་ངག་གི་རྒྱུ་ཆ་དག་འཇིག་རྟེན་ཕོ་མོའི་འདོད་པ་ཡི་སྐོར་ལ་སྦྱར་བ་མང་། ཞིབ་འཇུག་པ་རེ་འགས་སྡོམ་རྩིས་བྱས་པ་ལྟར་ན་“རྩ་བའི་གཞུང་དུ་ཚིག་ཟིན་དུ་དངོས་སུ་ཐོན་ཞིང་བུད་མེད་དང་འབྲེལ་བའི་ཐ་སྙད་ཀྱི་སྐོར་ལ་ཁོ་མོ་དང་མ་མ། ཁེངས་ལྡན་མ། ནག་མོ། སྨིན་འཁྱོག། ཆགས་ལྡན། ཆགས་མ། གཟུགས་ཅན་མ། དཀར་མིན་མིག་ཅན། ཆུང་མ། ཆང་མིག་མ། འདོད་ལྡན་མ། སྐལ་ལྡན་མ། སྨིན་ལེགས། གཡོན་མིག། གཞོན་ནུ་མ། དུད་པའི་ལུས་ཅན། མངལ་ལྡན་མ་སོགས་ཡོད་ཅིང་། འདི་དག་ལས་ཐེངས་གཉིས་ཙམ་ཐོན་པ་ལ་སྙན་སྒྲོགས་མ་དང་རྒན་མོ། གཏུམ་མོ་སོགས་དང་། ཐེངས་གསུམ་ཙམ་ཐོན་པ་ལ་བཙུན་མོ། ན་ཆུང་། ཕོ་ཉ་མོ། རི་དྭགས་མིག་ཅན། ལུས་ཅན་མ་སོགས་དང་། ཐེངས་བཞི་ནས་ལྔའི་བར་ཐོན་པ་ལ་ལུས་ཕྲ་དང་ལྷ་མོ། མཛེས་མ་སོགས་དང་། ཐེངས་བདུན་ཙམ་ཐོན་པ་ལ་བུ་མོ་སོགས་དང་། ཐེངས་བཅུ་ཙམ་ཐོན་པ་ལ་གྲོགས་མོ་དང་དགའ་མ་སོགས་དང་། བུད་མེད་ཅེས་པ་ཐེངས་ཉེར་གཉིས་ཙམ་ཐོན་ཡོད་པ་མ་ཟད། ད་དུང་ཚིག་ཟིན་དུ་མ་ཐོན་ཡང་དེ་དང་ཁྱོད་ཅེས་པ་སོགས་བུད་མེད་ཀྱི་ཚབ་ཏུ་ཐེངས་མང་པོར་སླེབས་འདུག་”12པ་སོགས་བུད་མེད་ཀྱི་སྐོར་རྒྱུ་ཆར་དྲངས་པ་མང་། བོད་ཀྱི་མཁས་པས་འདིའི་སྐོར་ནས་སོར་བཞག་ཏེ་དེ་འབྲེལ་གྱི་དཔེར་བརྗོད་རྩོམ་པ་དང་། ཆོས་ཀྱི་བརྗོད་གཞིར་བསྒྱུར་པ། ཕྱི་སྣོད་ཀྱི་བརྗོད་གཞིར་བསྒྱུར་པ་སོགས་དང་ལེན་བྱ་སྟངས་རིགས་མང་དུ་ཡོད་ལ། སྤྱིར་བཏང་ལྟར་ན་རྩ་བའི་དཔེར་བརྗོད་ཀྱི་གོ་བ་ཇི་བཞིན་བཀྲལ་ཏེ་རྒྱན་གང་དེའི་རིགས་ལམ་བསྟན་པ་ལས། འཇིག་རྟེན་ཕོ་མོའི་འདོད་པ་བརྗོད་པ་དག་དགག་གཞིར་བཟུང་བ་ཕལ་ཆེར་བྱུང་མེད།
ཨ་ལགས་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་གིས་སྣང་ཚུལ་འདི་ལ་དམིགས་ཏེ་ཕྱིར་རྟོག་བྱས་པ་ཡང་དུས་སུ་བབ་པའི་སྦྱོར་བ་ཞིག་ཏུ་འདོད། རྩོམ་འདིའི་བབ་ལ་གཞིགས་ཚེ། དབྱུག་པ་ཅན་གྱི་རྩོམ་ལ་དགག་པ་བསྐྱོན་པ་ལས་བོད་མཁས་པའི་རྩོམ་ལ་དགག་པ་བསྐྱོན་པ་ཞིག་ཏུ་བལྟས་ཚེ་ལྷག་ཏེ་འགྲིག། རྩོམ་པ་པོས་གླེང་གཞིར་བཞག་པའི་རྩོམ་སྐད་ངེས་པར་བག་ཡོད་ཅིག་ཡིན་དགོས་པའི་ངོས་ནས། “མེ་ལོང་མར་འདོད་པའི་གཏམ་ལས་དྲངས་པ་ཤས་ཆེ་ནའང་་་་་་ངག་ཚིག་ཐ་ཤལ་་་་་་དེ་འདྲ་བ་ནི་མེ་ལོང་མར་མི་འདུག་”ཅེས་གསལ་བཏོན་པ་དང་མཉམ་དུ། བོད་མཁས་པའི་དཔེར་བརྗོད་ཁྲོད། “འགྱུར་མེད་ལྷོད་པོར་གནས་པའི་གཤིས་ལེགས་པོ།། སྙིང་གི་གྲོགས་ཁྱོད་བདག་མདུན་སླེབས་པ་ཡི།། དགའ་བ་འདི་ཙམ་གཞན་གྱིས་སྟེར་ནུས་སུ།། ད་དུང་ཡང་ཡང་ཕེབས་དང་སྔོན་པོ་ཏོག།”（དངོས་ཐོབ་ཀྱི་དགའ་བའི་རྒྱན།）“མེ་ཏོག་ལམ་ལ་བགྲོད་པར་མ་བྱས་ཤིང་།། གཞོན་ནུའི་བརླ་ཡི་འཁྲི་ཤིང་མ་བསྲུབས་ལ།། ཡལ་འདབ་ལྔ་པའང་ངལ་བར་བྱས་མིན་པར།། དྲན་པའི་ཀ་ཆེན་འགྱེལ་འདིས་སྣང་བ་སྐྱོ།།”（སྔ་ན་མེད་པའི་དངོས་རྒྱུ་ཡི་རྒྱན།）“ལུས་གྲིམས་རྐང་བ་བརྒྱད་པའི་ཤ་ཚུགས་ཀྱིས།། དུས་ཀུན་གནྡྷོ་ལར་འགྱིང་རྔམ་རྔམ་འདྲ།། དོན་གྱི་བྱ་བར་ཞུགས་ཚེ་བེམས་པོའི་དངོས།། དེ་འདྲར་མཚར་དུ་འཛིན་རྣམས་བྱིས་པའི་བློ།།”（ཁྱད་ཆོས་ཐ་དད་མི་དད་པའི་བསྡུས་བརྗོད་ཀྱི་རྒྱན།）ལྟ་བུ་སོགས་སུ། “འདོད་པའི་གཏམ་གྱི་བརྗོད་བྱ་མང་ཙམ་ཡོད་པ་”དང་། “ཡུལ་དམ་པ་ལ་ཟུར་ཟ་”བའི་ཚིག་རིས་ཡོད་པ་རྒྱུ་མཚན་དུ་བྱས་ཏེ། “ཁྲིད་སྤེལ་བྱེད་པ་ནི་ཆེས་ཆེར་མི་རིགས་”པ་བསྟན་ཏེ། འདིའི་རིགས་ངེས་པར་དུ་“ལུགས་དང་མཐུན་པའི་སྒོ་ནས་བཅོས་ཤིང་བསྒྱུར་”དགོས་པར་འདོད། ལུགས་དང་མཐུན་པའི་ངོས་ནས་བཅོས་ཤིང་བསྒྱུར་དགོས་པ་འདི་ཁོང་གིས་ལོ་རབས་ལྔ་བཅུ་བར་《སྙན་ངག་སྤྱི་དོན་》རྩོམ་པའི་སྐབས་ཀྱི་བསམ་བློའམ་རིགས་ལམ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པས། བསྟན་བཅོས་འདི་རྩོམ་པའི་མགོ་མཇུག་ཀུན་ཏུ་བེད་སྤྱད་རྐྱེན་གང་དེའི་རྒྱུན་ངེས་ཅན་ཞིག་ཀྱང་མཐོང་ཐུབ་པས། སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཇི་ལྟར་དེང་རབས་དང་མཐུན་པོར་སྦྱོར་བའི་ངོས་ཀྱི་ཐབས་སམ་རིགས་ལམ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན།
འདོད་པའི་ཕྱོགས་ཀྱི་བརྗོད་གཞིའི་སྐོར་ལ་དགག་པ་བསྐྱོན་པའི་སྐབས། གཞི་འཛིན་ས་“ལྔ་སྤེལ་དང་བཞི་མཛེས་ལས་སྐད་བརྡ་མཛེས་དགོས་པའི་དགོངས་དོན་”13ལ་བསྟུན་ཡོད། ལྔ་སྤེལ་བཞི་མཛེས་ཞེས་པ་ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་བ་ནས་རྒྱལ་ནང་དུ་སྤེལ་མགོ་བཙུགས་པའི་སྲིད་ཇུས་ཤིག་ཡིན། འདི་ལས་ཀྱང་ཁོང་གིས་སྙན་ངག་གི་རིག་པ་ཇི་ལྟར་དེང་རབས་དང་མཐུན་པོར་སྦྱར་ཚུལ་ལམ་སྐབས་དེའི་སྲིད་འབྱོར་རིག་གསུམ་ཐད་ཀྱི་སྲིད་ཇུས་ཇི་ལྟར་སྙན་ངག་གི་རིག་པ་དང་སྦྱར་ཚུལ་གྱི་དཔེ་ཞིག་མཐོང་ཐུབ། དེ་ལྟ་བུའི་སྐྱོན་ཡོན་དག་ལ་དཔྱད་པ་བཏང་བ་དང་། རྩོམ་པ་པོས། དུས་རབས་དང་འཚམ་པའི་རྩོམ་གཞུང་ཞིག་ཡིན་ན་ཇི་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་དགོས་པའི་ཚད་གཞི་ཞིག་ཀྱང་བཏོན་འདུག་སྟེ། “མེ་ལོང་མའི་ལྷོ་ཤར་མཁས་པའི་ཉམས་འགྱུར་ཡོད་ཚད་ཀྱི་སྙིང་པོ་དང་བཅུད་མཐའ་དག་ཅི་ཐུབ་ཀྱིས་བསྡུས། སློབ་དཔོན་རྟ་དབྱངས་དང་རྒྱལ་བོ་དགེ་དབང་ཡབ་སྲས་སོགས་རྒྱ་གར་གྱི་སྙན་ངག་པ་དང་། ཞང་ཞུང་ཆོས་དབང་གྲགས་པ་དང་སྡེ་བ་རིན་སྤུངས་པ་སོགས་བོད་ཀྱི་སྙན་ངག་མཁན་རྣམས་ཀྱི་གཞུང་གང་འཚམ་རེ་དྲངས། ངོ་ཚ་དང་ཁྲེལ་ཡོད་ཀྱི་གོས་བཟང་ལེགས་པར་བགོས་ཏེ་བོད་མི་རིགས་རང་གི་གནས་བབ་དང་ལོངས་སྤྱོད། ཡུལ་ཆོས་དང་གོམས་གཤིས་ཀྱི་མདོག་མ་འགྱུར་བའི་སྙན་ངག་གི་གཞུང་ཞིག་བརྩམས་ན་ཅི་མ་རུང་”14ཞེས་པ་སྟེ། འདི་ལས་ཁོང་གིས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་གཞུང་ཞིག་ཡིན་ན་གནའ་དེང་ཟུང་འབྲེལ་དང་རྒྱ་བོད་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་རིགས་ལམ་ལྟར་ངོ་ཚ་ཁྲེལ་ཡོད་གཞིར་བཞག་སྒོས་བོད་ཀྱི་གནས་བབ་དང་འཚམ་པ་ཞིག་ཡིན་དགོས་པའི་ལྟ་བ་བཏོན་ཡོད།
རྩོམ་ཡིག་འདི་ལས་གཞན། ཁོང་གིས་ཡུལ་ཕྱོགས་མང་པོ་ནས་གནང་བའི་གསུང་བཤད་ཁག་ཏུ་ཡང་སྙན་ངག་དང་འབྲེལ་བའི་དོན་གནད་དང་ལྟ་བ་མང་པོ་བཏོན་འདུག། འདི་དག་ཀྱང་རྩོམ་པ་དང་སྙན་ངག་གི་གཞུང་ནས་བཏོན་པའི་ལྟ་བའི་ནང་གསེས་སུ་བལྟ་འོས། དཔེར་ན། “ཚིགས་བཅད་གཅིག་བུས་མི་ཆོག ཚིག་ལྷུག་ཀྱང་སྦྱངས་དགོས། ལད་མོ་བྱ་ས་མཐོ་དགོས། གོ་སླ་ཞིང་ཉམས་ཐོན་པ་གལ་ཆེ།” “ལེའུ་དང་བོ་དང་གབ་ཚིག་གི་རྒྱན་གྱི་སྐོར་འདི་དེ་འདྲའི་གལ་ཆེ་བ་ཞིག་མ་རེད། འོ་ན་གལ་ཆེ་བ་དེ་གང་ཡིན་ཞེ་ན། ལེའུ་གཉིས་པ་དོན་རྒྱན་དང་སྒྲ་རྒྱན་འདི་ཚོ་གལ་ཆེ་བ་ཡིན།” “སྙན་ངག་གི་དཔེར་བརྗོད་འཇོག་པའི་སྐབས་སུ་ཁྱད་ཆོས་ཅི་ཚང་དགོས་ཞེ་ན། གཅིག་ན་དོན་གོ་སླ་བ་ཡིན་པ་དང་། གཉིས་ན་ཚིག་འཇམ་པ་ཡིན་དགོས། འདི་གཉིས་ཧ་ཅང་གལ་ཆེ་བ་ཡིན།” “སྙན་ངག་མེ་ལོང་གི་ཚིག་རྒྱན་འདི་བོད་ཀྱི་བླ་མ་གྲྭ་བ་མཐོ་རིམ་གྱིས་ལོངས་སུ་སྤྱོད་པའི་སྙན་ངག་རེད། དེ་བོད་མང་ཚོགས་ཀྱི་སྙན་ངག་མ་རེད།” “བོད་གཞུང་ལ་སྔ་མ་རྣམས་ལས་ཕྱི་མ་བཟང་། རྗེ་ཙོང་ཁ་བ་ཡབ་སྲས། རྒྱལ་དབང་ལྔ་བའི་གཞུང་། བོད་མཁས་དང་དཔལ་སྒང་ལོ་ཙཱ་བ་སོགས་བཟང་།” “དེས་ན་སྙན་ངག་གི་ཁྱད་ཆོས་ནི། ཚིག་ཉན་ན་སྙན་འཇེབས་དང་ལྡན་པ་པི་ཝང་དང་རྒྱ་གླིང་གི་དབྱངས་ལྟ་བུ། དོན་བསམས་ན་ཡིད་ལ་དགའ་སྐྱེད་བཀྲེས་སྐོམ་གྱི་གདུང་སེལ་སྨན་གྱི་བདུད་རྩི་ལྟ་བུ། སྐྱོ་བ་དང་མྱ་ངན་སེལ་བ་ཉི་ཟླའི་དཀྱིལ་འཁོར་ལྷག་ཅིག་ཏུ་ཤར་བ་ལྟ་བུ།” “སྙན་ངག་ལ་སྦྱངས་པ་བྱས་པའི་རྗེས་ནས། ཡུལ་མཆོག་དམན་བར་མ་ལ་ཞུ་འཕྲིན་འབུལ་ཚུལ་དང་ཡི་གེ་བསྐུར་ཚུལ་ལ་སྦྱངས་དགོས་”15སོགས་ལྟ་བུ། འདི་དག་ཏུ་སྙན་ངག་གི་དཔེར་བརྗོད་ལ་ཚང་དགོས་པའི་ཁྱད་ཆོས་གཉིས་དང་སྙན་ངག་དཀའ་སླའི་ཚད་གཞི། ཉམས་ལྡན་རྒྱན་གྱི་སྦྱོར་ཚུལ་ཚད་གཞི། ཚིག་སྦྱོར་བཟང་བོ་སྦྱོང་ལུགས་ཀྱི་རིམ་པ། སྙན་ངག་གི་དཔེར་བརྗོད་འཇོག་ལུགས། སྔ་རབས་མཁས་པའི་རྩོམ་གང་དག་ལ་སློབ་སྦྱོང་བྱ་དགོས་མིན་སྙན་ངག་གི་ཚིག་རྒྱན་དང་དངོས་ཀྱི་རྩོམ་པ་གཉིས་ཇི་ལྟར་འབྲེལ་དགོས་མིན་སོགས་སྙན་ངག་གི་རྩོམ་རྩལ་ཇེ་མཐོར་གཏོང་བའི་ཐབས་དང་ཤེས་བྱའི་སྐོར་མང་ཙམ་སྤྲོས་འདུག་པས། རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་ཐད་ནས་དུས་རབས་དང་མཐུན་པའི་དགོངས་བཞེད་རིན་ཐང་ལྡན་པ་མང་པོ་བཏོན་ཡོད།
02. ཁོང་ཚང་གི་རང་གི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ་ལྟར་ན། 1957ལོ་ནས་མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་གླིང་དུ་སྐྱེས་རབས་སོ་བཞི་དང་སུམ་རྟགས་སྙན་ངག་སོགས་ཀྱི་ཁྲིད་སྐྱོང་གིན་པ་གསལ། བུ་བཞི་བསམ་བའི་དོན་གྲུབ་དང་ཆབ་འགག་རྟ་མགྲིན་གཉིས་ཀྱི་རྩོམ་དུ་མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་གླིང་དུ་དགེ་རྒན་དུ་ཕེབས་དུས་1959ལོ་ཡིན་（བུ་བཞི་བསམ་བའི་དོན་གྲུབ། 《སྙན་ངག་མེ་ལོང་གི་དཔྱད་པ།》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2011ལོ། ཤོག་ངོས་139 ཆབ་འགག་རྟ་མགྲིན། དུས་སྐབས་གསར་པའི་དུས་མགོའི་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་བསྟན་བཅོས་འགའི་ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་པ།//《ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ།》 2004ལོའི་དེབ་2པ། ཤོག་ངོས་36）ཞེས་བརྗོད་འདུག་པས་དཔྱད་འཚལ།
03. ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་། མཉམ་བྱེད་ཤཱཀྱའི་དབང་བོའི་རྗེས་སུ་ཞུགས་པ་འཇིགས་མེད་བློ་གྲོས་རང་གི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ་བདེན་གཏམ་རྣ་བའི་བདུད་རྩི།//《ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་རྗེ་བཙུན་འཇིགས་མེད་རིག་པའི་བློ་གྲོས་མཆོག་གི་གསུང་འབུམ།》（གླེགས་བམ་དང་པོ།）མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2007ལོ། ཤོག་ངོས་261 གཞན་སྣུམ་དཔར་དེབ་འདི་ཁོ་བོས་ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་དཔེ་མཛོད་ཁང་ནས་རྙེད་ཅིང་། བོད་ཡིག་གི་ཁ་བྱང་ལ་《སྙན་ངག་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་》དང་རྒྱ་ཡིག་གི་ཁ་བྱང་ལ་《诗学通论》ཞེས་བཏགས་འདུག། དེབ་ཧྲིལ་བོར་ལྡེབ་གྲངས་78དང་ལྡེབ་རེར་ཐིག་ཕྲེང་20། ཤོག་ཁ་787mm×1029mmསྟེ། གཞུང་དངོས་ཀྱི་ནང་དོན་1981ལོར་ཀན་སུའུ་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་དཔར་དུ་བཏབ་པའི་《སྙན་ངག་སྤྱི་དོན་》དང་ཁྱད་པར་མེད་ལ། མཛད་བྱང་དུ་བསྟན་བཅོས་འདི་ཐོག་དང་པོར་རྩོམ་སྐུལ་བྱ་མཁན་བིས་མདོ་གྲྭ་ཚང་བ་བསྟན་པ་རྒྱ་མཚོ་ཡིན་པ་དང་། མཚོ་སྔོན་མི་དམངས་ཨུ་ཡོན་ལྷན་ཁང་གི་རྩོམ་སྒྱུར་བློ་མཐུན་རྣམ་པས་གཙོས་རྒྱ་བོད་ཀྱི་སྐད་ཡིག་བཞི་ཆར་སྦྱང་བརྩོན་བྱེད་པའི་དོན་གཉེར་ཅན་དུ་མ་ལ་གོ་སླ་ཞིང་རྒྱས་བསྡུས་འཚམ་པའི་སློབ་རྟེན་འདི་འདྲ་ཞིག་ཉེ་བར་མཁོ་བ་ལ་དམིགས་ནས་བརྩམས་པ་ཡིན་ཚུལ་གསུངས། ཚིག་འདི་ཕྱིས་ཀྱི་པར་མ་ཁག་ཏུ་མི་འདུག། གཞན་Nicole Willockཡི་རྩོམ་Rekindling Ashes of the Dharma and the Formation of Modern Tibetan Studies:The Busy Life of Alak Tseten Zhabdrungཞེས་པར་རྩོམ་པ་པོས་ལ་རྩེ་དཔེ་མཛོད་ཁང་ནས་སྣུམ་དཔར་དེབ་འདི་དངོས་སུ་མཐོང་མྱོང་བ་ཡང་བརྗོད་འདུག ། (མ་ཡིག་“Trace Foundation’s Latse Library has this 1957 print in its rare book collection”,Latse Library,Volume 6,p17)
04. ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་། 《སྙན་ངག་སྤྱི་དོན།》 ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1981ལོ། ཤོག་ངོས་2
05. “གོ་སླ་”ཞེས་པའི་ཚིག་འདི་ཁོང་གི་དེབ་ཀྱི་མགོ་མཇུག་ཀུན་ཏུ་ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་སྐབས་ལན་གྲངས་དུ་མར་བྱུང་བ་མ་ཟད། དཔེ་ཁྲིད་ཀྱི་སྒྲ་ཕབ་ཏུ་ཡང་དེབ་འདིའི་ཁྱད་ཆོས་བརྗོད་སྐབས་དངོས་སུ་“གོ་སླ་བ་དང་འདུམ་བདེ་བ། རང་རང་གི་བློ་ཁོག་ལ་ཆུད་སླ་བ་”（འཇམ་དབྱངས་གྲགས་པ། མཁས་དབང་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་མཆོག་གིས་སྙན་ངག་སྤྱི་དོན་དཔེ་ཁྲིད་གནང་བ་སྒྲར་ཕབ་པ་ཆེ་ལོང་ཙམ་ཡི་གེར་བཀོད་པ་མེས་པོའི་ཞལ་ལུང་ཞེས་བྱ་བ།//《འཇམ་དབྱངས་གྲགས་པའི་གསུང་འབུམ།》(པོད་གཉིས་པ།) ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2017ལོ། ཤོག་ངོས་343-344）ཞེས་གསུངས་ཡོད།
06. ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་། སྙན་ངག་མེ་ལོང་གི་འདོད་པའི་གཏམ་གྱི་ཕྱོགས་སུ་གཞོལ་བའི་དཔེར་བརྗོད་ཀྱི་དཔྱད་པ་བག་ཡོད་གོས་ཀྱི་ཤམ་བུ།//《སྦྲང་ཆར།》1983ལོའི་དེབ་དང་པོ། ཤོག་ངོས་54
07. འཇིགས་མེད་ཐེག་མཆོག། འཇམ་དབྱངས་བླ་མ་རྡོ་རྗེ་སེམས་དཔའི་ངོ་བོ་བཀའ་དྲིན་མཚུངས་མེད་འཇིགས་མེད་བློ་གྲོས་དཔལ་བཟང་བོའི་རྣམ་པར་ཐར་བ་བདེན་གཏམ་རྣ་བའི་བདུད་རྩི་ཞེས་བྱ་བའི་ཁ་སྐོང་སྐལ་བཟང་མེ་ཏོག་བཞད་པའི་འཁྲི་ཤིང་།//《ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་རྗེ་བཙུན་འཇིགས་མེད་རིག་པའི་བློ་གྲོས་མཆོག་གི་གསུང་འབུམ།》(གླེགས་བམ་དང་པོ།) མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2007ལོ། ཤོག་ངོས་300
08. ཁོང་གིས་1980ལོ་ནས་ནུབ་བྱང་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་དུ་ཨ་ལགས་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་གི་མདུན་ནས་སྙན་ངག་སོགས་སྦྱངས་ལ། སྙན་ངག་རིག་པ་འདིའི་ངོས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་གཙོ་བོ་ལ་《སྙན་ངག་གི་སྔོན་འགྲོ་ཁྱུང་སྔོན་སྐྱེས་ཀྱི་རང་མདངས་གསར་བ།》《ས་པཎ་རྩོམ་གཤིས་ཀྱི་རྣམ་བཤད།》《སྙན་ངག་དགའ་ཚལ་ལ་འཇུག་པའི་མྱུང་ལམ་》སོགས་ཡོད།
09. 蒲文成：回忆导师才旦夏茸先生//《中国藏学》，2015年第04期，72页
10. གཞན་ཁོང་གིས་《སྙན་ངག་མེ་ལོང་ལེའུ་གསུམ་གའི་དཔེར་བརྗོད་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་ལུགས་སུ་བཀོད་པ་》ཞེས་པ་ལྡེབ་བཞི་བཅུར་ཉེ་བ་ཞིག་ཀྱང་བརྩམས་ཡོད་པ་རིག་གནས་གསར་བརྗེའི་སྐབས་བརླག་ཅེས་《སྙན་ངག་སྤྱི་དོན་》གྱི་ཤོག་ངོས་120པ་དང་ཁོང་གི་གསུང་འབུམ་པོད་བཅུ་གསུམ་པའི་ཤོག་ངོས་538སུ་གསལ།
11. ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་། སྙན་ངག་མེ་ལོང་གི་འདོད་པའི་གཏམ་གྱི་ཕྱོགས་སུ་གཞོལ་བའི་དཔེར་བརྗོད་ཀྱི་དཔྱད་པ་བག་ཡོད་གོས་ཀྱི་ཤམ་བུ།//《སྦྲང་ཆར།》1983ལོའི་དེབ་དང་པོ། ཤོག་ངོས་54
12. བྱ་མདོ་དོན་གྲུབ་ཚེ་རིང་། འབྲུག་གོ་ཚེ་རིང་། 《སྙན་ངག་མེ་ལོང་》གི་རྩ་བའི་ཚིག་དོན་ལ་གསར་དུ་དཔྱད་པ།//《བོད་ལྗོངས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་རིག་དེབ།》2012ལོའི་འདོན་ཐེངས་དང་པོ། ཤོག་ངོས་124-125
13. རྒྱ་སྐད་དུ་འདི་ལ་“五讲四美”ཞེས་འབོད། （五讲：讲文明、讲礼貌、讲卫生、讲秩序、讲道德，四美：心灵美、语言美、行为美、环境美）1981ལོའི་ཟླ་2པའི་ཚེས་15ནས་རྒྱལ་ཡོངས་སུ་ལྔ་སྤེལ་བཞི་མཛེས་ཀྱི་ལས་འགུལ་ཞིག་སྤེལ། སྐབས་འདིར་སྐད་བརྡ་མཛེས་ཞེས་པ་ནི་语言美ཞེས་པ་ལ་གོ།
14. ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་། སྙན་ངག་མེ་ལོང་གི་འདོད་པའི་གཏམ་གྱི་ཕྱོགས་སུ་གཞོལ་བའི་དཔེར་བརྗོད་ཀྱི་དཔྱད་པ་བག་ཡོད་གོས་ཀྱི་ཤམ་བུ།//《སྦྲང་ཆར།》1983ལོའི་དེབ་དང་པོ། ཤོག་ངོས་58
15. ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་། ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་དགེ་སློབ་རྣམ་པར་གནང་བའི་གསུང་བཤད། བོད་ལྗོངས་དགེ་ཐོན་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་དགེ་སློབ་རྣམས་ལ་གནང་བའི་གསུང་བཤད། མཚོ་སྔོན་རྨ་ལྷོ་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་མི་རིགས་དགེ་ཐོན་སློབ་གྲྭའི་དགེ་སློབ་རྣམ་པར་གནང་བའི་གསུང་བཤད། ཀན་ལྷོ་རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ་ཚོགས་པས་བསྡུས་པའི་སློབ་སྦྱོང་འཛིན་གྲྭའི་སློབ་མ་རྣམས་ལ་འབེལ་གཏམ་བྱས་པ་བཅས་སུ་གསལ།//《ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་རྗེ་བཙུན་འཇིགས་མེད་རིག་པའི་བློ་གྲོས་མཆོག་གི་གསུང་འབུམ།》 (གླེགས་བམ་དྲུག་པ།) མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2007ལོ། རིམ་པར་ཤོག་ངོས་175.187.188.189.206.228-229.231
རྩོམ་ཁུངས། མཆོད་མེ་དྲ་བ།