མཁས་དབང་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་གསར་འགྱུར་མེ་ལོང་སྟེང་བཀོད་པའི་འཇིག་རྟེན་རིལ་མོའམ་ཟླུམ་པོ་ཟེར་བའི་རྩོམ་ཐུང་འདི་ནི་བོད་ཀྱི་གཞོན་སྐྱེས་གཡམ་ལ་རྒྱུགས་པ་དག་གི་ཁྲོད་དུ་སྙན་གྲགས་ཆེ་ཞིང་། དགེ་ཆོས་དང་ཚན་རིག་གི་སྐོར་གླེང་སྐབས་ཁོ་ཚོས་གཟི་བརྗིད་ཆེན་པོས་རྩོམ་འདི་དྲངས་ཏེ།་དགེ་ཆོས་ནི་སྔོན་གྱི་མཁས་བ་རྣམས་དང་མི་འདྲ་བར་མིག་རྒྱ་རིང་པོ་དང་།་ཚན་རིག་ལ་མཁས་བ་ཡིན་པ་སོགས་སྒྲུབ་བཞིན་འདུག་ཅིང་།་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་མཁས་བ་འགའ་ཤས་ཀྱིས་ཀྱང་རི་བོང་ཅལ་གྱི་རྗེས་སུ་འབྲངས་ཏེ།་དགེ་ཆོས་མ་བྱུང་བའི་སྔོན་དུ་བོད་མི་རྣམས་ཀྱིས་སའི་གོ་ལ་ལེབ་ལེབ་ཡིན་པར་འདོད་ཅེས་བོད་མི་རྣམས་ལ་འཕྱ་སྨོད་གཏོང་བྱེད་ཤིག་ཏུ་གྱུར་ཡོད་པ་རེད།དེ་བཞིན་ཉེ་ལམ་ཕྲན་གྱིས་ཕྱི་རྒྱལ་དུ་ཡོད་པའི་བོད་ཀྱི་དྲ་རྒྱ་ཁ་བརྡ་ཟེར་བ་ཞིག་གི་སྟེང་དུ་དགེ་ཆོས་དང་འབྲེལ་བའི་འཆན་འགའ་ཤས་བཏབ་པ་ལ་བོད་ཕྱི་ནང་གཉིས་སུ་གྲགས་འགུལ་མི་ཉུང་བ་ཤིག་བཟོས་ཡོད་པར་མངོན་ཞིང་། སྤྱི་དང་སྒེར་གྱི་ལམ་ནས་ཕྲན་ལ་ཡི་གེ་མང་པོ་དང་།ངོ་ཤེས་འགས་ཤས་ཀྱིས་ཁ་པར་སོགས་་བཏང་ཏེ་། བསྟོད་བསྔགས་དང་།ཟུར་ཟ་།མཐོང་ཆུང་སོགས་ཀྱི་སྐད་ཆ་མང་པོ་ཤིག་བཤད་སོང་།སྤྱིར་བཏང་ཨུ་ཚུགས་དང་ཕྲག་དོག་གིས་བཀང་བའི་མཁས་བར་བྱ་འདོད་པ་དེ་དག་ལ།ཇི་ལྟར་ངན་སྐྱུགས་ཁྲོན་པ་སུ་ཡིས་སློགས་ཞེས་གསུངས་ཡོད་པ་བཞིན་ལན་འདེབས་པ་དང་རྗེས་སུ་མཇུག་པར་ཅི་ཡང་མི་སྤྲོ་མོད་། ཡང་མང་ཤོས་ཤིག་གིས་ངེད་ཀྱིས་བཤད་པའི་ གཏམ་དེ་རྣམས་བདེན་པ་ཨེ་ཡིན་སྙམ་པ་དང་།ལྷག་པར་ཏུ་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་བྲིས་བའི་ས་ གོ་ལ་རིལ་མོའམ་ཟླུམ་པོ་ཟེར་བའི་རྩོམ་ཐུང་དེ་བསྐུར་ཡོང་ནས་འདི་ཚན་རིག་གི་གཞུང་མ་ཡིན་ནམ་ཞེས་དྲི་བ་བཏོན་པ་དང་།་ཁ་ཅིག་གིས་དགེ་ཆོས་ནི་བོད་དུ་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཞེས་བཤད་མཁན་དང་པོ་རེད་ཟེར་བ་དང་།ཁ་ཅིག་གིས་དགེ་ཆོས་ཀྱི་སྔོན་དུ་བོད་དུ་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཟེར་ཡིན་མཁན་མེད་ཟེར་བ་དང་། ཁ་ཅིག་གིས་ཁྱེད་དངོས་གནས་དགེ་ཆོས་ལ་མི་དགའ་བ་ཞིག་རེད་ཅེས་དང་། ཡང་ཁ་ཅིག་གིས་ང་ཚོ་བོད་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་སྔོན་གྱི་ཡོ་རོབ་གླིང་གི་ཡེ་ཤུའི་ཆོས་ཀྱི་བདག་པོ་ལྟར་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་ས་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་ཞེས་བཤད་པ་ལ་གསོན་བསྲེགས་མ་བཏང་ཡང་དོན་མེད་དུ་ཁྲིམས་ཆད་ཕོག་ཏེ་ལོ་གསུམ་གྱི་བཙོན་ཏུ་སྡོད་དགོས་བྱུང་བ་རེད་སོགས་གཏམ་འདྲ་ མིན་་བཤད་བཞིན་འདུག་པ་ཐོས་སོ་།།ཡང་དེ་བས་མི་བསམ་ཤེས་ཅན་འགའ་ཤས་ཀྱིས་ཕྲན་ལ་དགེ་ཆོས་ཀྱི་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་ཟེར་བའི་རྩོམ་འདི་ལ་དགོངས་ཚུལ་ཤིག་གསུངས་དང་ཞེས་བཤད་བྱུང་བས་།ཕྲན་གྱིས་མི་དེ་དག་གི་རེ་བ་སྐོང་བ་དང་རྣམ་དཔྱོད་ཅན་དག་ལ་ཕན་པ་རེ་་ཐོགས་ན་སྙམ་པའི་ཀུན་སློང་ཤིག་གིས་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་བྲིས་བའི་རྩོམ་ ཐུང་དེ་ལ་དཔྱད་གཏམ་འདི་བརྗོད་པར་བྱའོ་།།
       དེ་ཡང་ཐོག་མར་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་༼སྔོན་ཕྱི་གླིང་ཡོ་རོབ་ཀྱི་ཡུལ་རྣམས་ན་ཡང་མ་བརྟག་ པའི་སེམས་ཀྱི་འཆར་ཚུལ་བཞིན་འཇིག་རྟེན་འདི་ལེབ་ལེབ་ཡིན་བྱ་བ་ཤ་སྟག་ལབ།རིལ་མོ་ཡིན་ཞེས་སྨྲ་མཁན་ཅིག་ཀྱང་མེད།ཡུལ་སོ་སོའི་ཆོས་ལུགས་རྙིང་པ་ཐམས་ཅད་ན་ཡང༌། འཇིག་རྟེན་ལེབ་ལེབ་ཡིན་བྱ་བ་ཤ་སྟག་ལས།རིལ་རིལ་ཡིན་བྱ་བ་ཡེ་མེད།དེའི་ཕྱིར་ དང་པོར་རིག་པ་ཅན་འགའ་ཞིག་གིས་རིལ་རིལ་ཡིན་སྨྲས་ཚེ།གསོན་པོར་མེ་ལ་བསྲེགས་པ་སོགས་གཏམ་དེ་མི་འཕེལ་བའི་ཐབས་ཁོ་ན་བྱས།འོན་ཀྱང་མཐར་རིགས་པ་བདེན་པའི་གཟི་བརྗིད་མ་བཟོད་བར་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་རིལ་རིལ་དུ་ཡིད་ཆེས་པ་འདི་བྱུང༌།༽ཞེས་གསུང་ འདུག་མོད་།འདི་ཡང་དགེ་ཆོས་ཀྱི་ཚན་རིག་ལས་འཕྲོས་བའི་བསྟན་བཅོས་གཞན་དག་དང་འདྲ་བར་་ཧམ་བཤད་དང།མ་ཤེས་ཤེས་ཁུལ་བྱས་བའི་འཆལ་གཏམ་ཞིག་ལ་ཚིག་རྒྱན་ཡག་པོ་འགས་བརྒྱན་ཏེ་བོད་མི་གཅམ་བུ་རྣམས་ལ་བསླུ་བྲིད་གཏོང་བྱེད་དུ་བྲིས་པ་ཞིག་ལས་།་ཚན་རིག་གི་གཞི་རྩ་ཡོད་པ་དང་།་ལོ་རྒྱུས་ལ་དྲང་བཤད་བྱས་པའི་རྩོམ་ཞིག་མ་ཡིན་།ཅི་ཕྱིར་ཞེ་ན།སྔོན་ནས་བཟུང་ཏེ་ཕྱི་གླིང་ཡོ་རོབ་རྣམས་ལ་འཇིག་རྟེན་འདི་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་འདོད་པའི་ལྟ་བ་དར་ཡོད་པ་ལས་ལེབ་ལེབ་ཡིན་ཞེས་འདོད་མཁན་་ཤིན་ཏུ་་ཉུང་ཉུང་ཡིན་ཞིང་།ཡེ་ཤུ་གཙོ་བྱས་བའི་ཡོ་རོབ་ཀྱི་ཆོས་ ལུགས་རྙིང་པ་ཕལ་ཆེར་གྱིས་སའི་གོ་ལ་ནི་རིལ་རིལ་་ཡིན་ཞེས་འདོད་པ་ལས་ལེབ་ལེབ་ཡིན་ཞེས་འདོད་མཁན་ཉུང་ལ་།དེ་བས་རིག་པ་ཅན་འགའ་ཞིག་གིས་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་ཞེས་སྨྲས་ཚེ།དེ་ལ་མི་འདོད་མཁན་ཕལ་ཆེར་མེད་ལ།ད་བར་ཏུ་ཡོ་རོབ་ གླིང་དུ་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་ཞེས་ལབ་ནས་གསོན་པོར་མེ་ལ་བསྲེགས་པ་ཞིག་ཡོ་ རོབ་ཀྱི་་ལོ་རྒྱུས་གང་གི་ནང་དུ་ཡང་མེད། དེ་ ཡང་ཡོ་རོབ་གླིང་ཏུ་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་ཟེར་བའི་ལྟ་གྲུབ་འདི་བདག་ཅག་གི་ སྟོན་པ་མ་སྐྱེས་བའི་ལོ་བརྒྱ་ཙམ་གྱི་སྔོན་ནས་དར་ཡོད། སྟོན་པ་མ་འཁྲུངས་བའི་ ལོ་བརྒྱ་ཙམ་ཞིག་གི་ནང་དུ་ཐོག་མར་ཕ་ས་གོ་ར་སPythagoras(སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི570-c. 495 ) ཟེར་བའི་རྟོག་གེ་སྨྲ་བ་ཞིག་གིས་།་འཇིག་རྟེན་ནི་ཐོག་མཇུག་སོགས་ཅི་ཡང་མེད་པས་བདེ་བ་དང་སྙོམས་པར་བྱ་བའི་གཞི་ཡིན་ཞིང་།བདེ་བ་དང་སྙོམས་པས་ཁྱབ་པའི་དབྱིབས་ནི་རིལ་རིལ་ཡིན་པས་སའི་གོ་ལ་དང་གཞན་གྱི་གོ་ལ་རྣམས་ཀྱི་དབྱིབས་ནི་རིལ་རིལ་ཡིན་ཞེས་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་གྲུབ་མཐའི་ལུགས་བཏོན།དེའི་ རྗེས་གྷི་རིག་གི་སློབ་དཔོན་ཆེན་པོ་ཕོ་ལ་ཐོ་ Plato(སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་428/427 348/347 )ཟེར་བའི་མཁས་བ་དེ་དེང་དུས་ཀྱི་ཡི་ཏ་ལིའི་ལྷོ་ཕྱོགས་སུ་ཕེབས་ཏེ།ཕ་ས་གོ་རའི་རྩིས་ཀྱི་རྣམ་བཞག་སློབ་གཉེར་བྱས་པ་དང་།ཁོས་ཀྱང་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་པ་ལས་ལེབ་ལེབ་ཡིན་པའི་ལྟ་བ་བཏོན་མེད།དེའི་རྗེས་ཨིས་ཏོལ་ Aristotle (སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི384 BCE - 322 ) ཟེར་བ་དེས་ཀྱང་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་མང་པོ་བཏང་།ཁོང་གིས་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་རྣལ་མ་ཞིག་ནི། དཔེར་ན་གྲུ་ཞིག་རྒྱ་མཚོའི་འགྲམ་ནས་ཕར་མཚོ་ནང་དུ་བཏང་སྟེ་རིམ་གྱི་གྲུ་མཚོ་ནང་དུ་ཕར་སོང་བ་ན་མཐར་གྲུའི་རྩེ་མོ་ཙམ་ལས་མཐོང་བར་མི་འགྱུར་ཅིང་།དེ་ནི་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་ཡིན་ཞེས་བཏོན། དགེ་ཆོས་ཀྱིས་ཀྱང་སློབ་དཔོན་འདིའི་སྐོར་མགོ་མ་ཚོས་པ་ཞིག་བཤད་ཡོད་པ་ཕྲན་གྱིས་འཛམ་གླིང་རྒྱས་བཤད་ཀྱི་དོགས་སློང་ནང་དུ་བཀོད་ ཡོད། དེའི་རྗེས་་གྷི་རིག་གིམཁས་བ་ཆེནཔོ་། ཨ་རོ་ཐ་སོ་ནིས Erotesthens (སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི 276 - 194 )ཟེར་བའི་རྟོག་གེ་སྨྲ་བ་དེས་སའི་གོ་ལ་འདི་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་དང་།་སའི་གོ་ལའི་ཕྱིའི་སྐོར་ཚད་ཀྱི་རྣམ་བཞག་གསལ་བོ་ཨང་གྲངས་དང་བཅས་བཀོད་ཐུབ་པ་བྱུང་ ཡོད་།སྐྱེས་ཆེན་དམ་པ་འདི་བདག་ཅག་གི་སྟོན་པ་འཁྲུངས་བའི་ལོ་ཉིས་བརྒྱ་ཙམ་ གྱི་རྗེས་སུ་གྷི་རིག་ནས་སྐུ་འཁྲུངས། ཁོ་ནི་སྐད་གྲགས་ཅན་གྱི་ཨེ་རྗིབ་ཀྱི་ཨེ་ལེག་ཟན་དར་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་དཔེ་གཉེར་བ་་གཙོ་བོ་དེར་གྱུར་ཡོད། དཔེ་མཛོད་ཆེན་མོ་འདི་ནི་དམག་དཔོན་ཆེན་མོ་ཨེ་ལེག་ཟན་དར་རྒྱ་གར་ནས་རང་གི་རྒྱལ་ས་མ་སར་རྡོ་ནེ་ལ་འགྲོ་དུས་། ད་ཟིག་ཏུ་འདས་ཤིང་།ཁོང་གི་བློན་པོ་རྣམས་རྒྱལ་སྲས་གཉིས་ཀྱི་ནང་ནས་སུ་ཞིག་རྒྱལ་སྲིད་དུ་བསྐོ་བ་ཁ་མ་མཆམས་པར་མཐར་དམག་དཔོན་ཞིག་གིས་ཨེ་རྗིབ་ཀྱི་གྲོང་ཁྱེར་ཅིག་ལ་་ཨེ་ལག་ཟན་དར་ཞེས་བཏགས་ནས་རང་གི་རྒྱལ་ཁབ་དུ་བྱས། དེ་ལ་དཔེ་མཛོད་ཁང་ཆེན་པོ་འཛམ་གླིང་དུ་དཀོན་པ་ཞིག་བརྒྱབ་ནས་མིང་ལ་ཨེ་ལེག་ཟན་དར་་དཔེ་མཛོད་ཁང་ཞེས་བཏགས་།དུས་སྐབས་དེ་རྒྱ་གར་དུ་ཆོས་རྒྱལ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་དུས་དང་མཉམ་པས་ཡུལ་དེར་ཆོས་ཀྱི་ཕོ་ཉ་མངགས་ཚུལ་དང་རྒྱལ་བོ་དེའི་མིང་དང་བཅས་ཆོས་རྒྱལ་མྱ་ངན་མེད་ཀྱི་སྐབས་སུ་བཞེངས་བའི་རྡོ་རིང་ལ་བྲིས་ཡོད་པ་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་ཀྱང་གཏམ་རྒྱུད་གསེར་ཐང་དུ་བཀོད་ཡོད་པ་དེ་བཞིན་རེད།ཕྱི་ལོ་སྔོན་གྱི༢༤༠་ཙམ་ལ་ཁོས་ཨེ་རྗིབ་ཀྱི་ས་ཚིགས་གཉིས་ལ་བརྟེན་ནས་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་ཚད་བཅལ་བ་རེད་།ལོ་༢༥༥་ཙམ་ལ་ཁོས་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་ཚུལ་གྱི་གོ་ལའི་ཁ་བྱང་ཞིག་ཀྱང་ཐོག་མར་བཞེངས་བ་དང་།དེ་མིན་ཁོང་ ནི་འཛམ་གླིང་གི་ས་ཁྲ་ཐོག་མར་བཟོ་མཁན་དུ་ཡང་གྲགས།་ཨ་རོ་ཐ་སོ་ནིས་གྷི་རིག་གི་མཁས་པ་ཆེན་པོ་ཨར་གི་མི་ཏའིArchimedes of Syracuse (སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི 287 BC – c. 212 BC) དང་གྲོགས་པོ་ཡིན་པར་བཤད་ཅིང་།བཙན་པོ་ཚང་གིས་སྟོན་པ་འདིའི་མིང་ཨར་གི་མི་ཏ་ཞེས་རྣམ་ཐར་ཉུང་ཙམ་བཀོད་ཏེ་ནུབ་ཀྱི་མཁས་པ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་མཁས་པ་ཞེས་བསྟོད་ བསྔགས་་བྱས་ཡོད་པ་ཡང་དོན་ལ་གནས་པ་ཞིག་ཡིན་། དེའི་རྗེས་རིམ་བཞིན་ཡོ་རོབ་པའི་རྒྱལ་ཁམས་ཡོངས་རྫོགས་ཡེ་ཤུའི་ཆོས་སུ་བསྒྱུར་ནས་ཡེ་ཤུའི་ཆོས་བ་རྣམས་ཀྱིས་རོམ་གྱི་ཆོས་བརྒྱུད་ཟེར་བ་དེ་བཙུགས།ཡེ་ཤུ་ཆོས་ ལུགས་པས་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང Ptolemaeus་Claudiusཕུ་ཐུ་ལེབ་མིན་ཁུ་ལུ་རྡི་ཟེར་བས་བརྩམས་པའི་རྩིས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་ཆེན་མོ་ཨ་མི་ལ་རྒྱ་སི་ཐུ་Almagest (ཕྱི་ལོ་147 ནམ 148) ཟེར་བ་ལ་གཞིར་བཙུགས་ཏེ།ལོ་ཐོ་དང་། ཉི་འཛིན་ཟླ་འཛིན་། གཟའ་སྐར་འཕྲོད་སྦྱོར་སོགས་བརྩིས་པ་དང་། རྩིས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་འདིའི་ནང་དུ།་སའི་གོ་ལ་ནི་སྐར་ ཁྱིམ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་དཀྱིལ་དུ་ཡོད་པ་དང་་ཉི་ཟླ་སྐར་གསུམ་ཐམས་ཅད་སའི་གོ་ལ་སྐོར་ ཅིང་འཁོར་བར་འདོད་པའི་གྲུབ་མཐའ་ཡིན་པས།འདིའི་ནང་དུའང་ཕྱིའི་གོ་ལ་རྣམས་ནི་ཟླུམ་པོའམ་རིལ་རིལ་ཡིན་པ་ལས་ལེབ་ལེབ་ཡིན་པའི་འདོད་ཚུལ་མེད་། གྲུབ་མཐའ་འདི་ལ་ཕྱིས་སུ་ནུབ་གྱི་ཚན་རིག་གི་ཤིང་རྟའི་སྲོལ་འབྱེད་ཆེན་པོ་བཞི་རུ་འབོད་པའི་ནང་གི་ཐོག་མར་ཕོ་ལ་ཤའི་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ཀྱི་གྲྭ་བ་ནི་ཁུ་ལེ་སུ་ཁོ་ཕུ་ནི་ཁུ་Nicolaus Copernicus ( 1473 – 1543)ཟེར་ བ་དེས་དོགས་གཞིར་བཟུང་ཏེ།་ཉི་མ་ནི་སྐར་མ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་དབུས་སམ། སའི་གོ་ལ་སོགས་སྐར་མ་ཐམས་ཅད་ཉི་མ་ལ་སྐོར་བ་རྒྱག་བཞིན་པའི་གྲུབ་མཐའ་བཏོན། དེ་ནས་རིམ་གྱིས་ཚན་རིག་དར་བའི་མགོ་བརྩམས་ཤིང། དེ་དུས་བོད་དུ་རྒྱལ་བ་དགེ་འདུན་ རྒྱ་མཚོའི་དུས་རེད་། ཁོ་ཕུ་ནི་ཁུ་ཡི་རྗེས་སུ་ཇོ་ཧེ་ནི་སུ་ཁ་ཕི་ལེ་Johannes Kepler ( 1571 – 1630དང་། ཀ་ལི་ལེ་ཨོ་་Galileo Galilei ( 1564– 1642)དང་སྐུ་ཞབས་ཨ་ཟེར་གི་ཉིག་ཏོན་Sir Isaac Newton ( 1642 – 20 March 1727]) རྣམས་ནས་རིམ་གྱིས་ཉི་མ་ནི་སྐར་ཁྱིམ་་ཡོངས་ཀྱི་དཀྱིལ་དུ་ཡོད་པའི་ལྟ་བ་འདི་དར་་ཤིང་རྒྱས་བར་བྱས་ཏེ། ཚན་རིག་གི་ལྟ་བའི་གཞུང་མགོ་ཚུགས། དེ་ཡང་ཐོག་མར་ཁོ་ཕུ་ནི་ཁུ་ཡིས་ཉི་མ་སྐར་ཁྱིམ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་ལྟེ་བ་ཡིན་པའི་གྲུབ་མཐའ་བཏོན་སྐབས་། ཁོས་སའི་གོ་ལས་ཉི་མར་སྐོར་བ་རྒྱག་བཞིན་པ་དང་།་སའི་གོ་ལར་སྤྱི་འཁོར་དང་།་རང་འཁོར་གཉིས་ཡོད་པའི་ལྟ་བ་ཞིག་བཏོན་པ་ལས་སའི་གོ་ལ་རང་ནི་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་ལྟ་བ་གསར་ཏུ་བཏོན་ མེད། དེ་བཞིན་རིམ་གྱིས་ཁ་ཕི་ལེས་སའི་གོ་ལ་ཉི་མར་ཕྱི་འཁོར་ཇི་ལྟར་བྱ་ཚུལ་གྱི་སྐོར་ཨང་རྩིས་ལམ་ནས་བཏོན་སྐབས་་དང། ཀ་ལི་ལེ་ཨོ་ཡིས་ལྟ་བ་དེ་དག་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་བྱས་བའི་གཞུང་ལུགས་བརྩམས་པ་དང་། ཉིག་ཏོན་གྱིས་འཐེན་ཤུགས་ཀྱི་ལྟ་བ་བཏོན་པ་དེ་དག་ཀྱང་་ཉི་མ་སྐར་ཁྱིམ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་དབུས་སུ་ཡོད་པས་སྒྲུབ་བྱེད་བཏང་བ་ཡིན་པ་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ཚོགས་ཀྱི་ཕུ་ཐུ་ལེབ་མིན་གྱི་སའི་གོ་ལ་དབུས་སུ་ཡོད་ པའི་ལྟ་བ་དང་འགལ་བ་བྱུང་ཡོད་མོད། རྩོད་རྙོག་དེ་དག་ནི་སའི་གོ་ལའམ་།ཡང་ན་ཉི་མ་སྐར་ཁྱིམ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་ལྟེ་བ་ཡིན་པའི་རྩོད་པ་ཤིག་ལས། སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་དང་ལེབ་ལེབ་ཀྱི་རྩོད་པ་མིན། ཀ་ལི་ལེ་ཨོ་ལ་ཡེ་ཤུ་ཆོས་ཀྱི་ཁྲིམས་ཆད་ཕོག་པ་དང་གཞན་ཚན་རིག་པ་འགའ་ཤས་་མེ་ལ་བསྲེགས་གཏོང་དགོས་པ་ཡང་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་དང་ལེབ་ལེབ་ཀྱི་རྩོད་པ་མ་ཡིན་པར།་སའི་གོ་ལ་དང་།ཉི་མ་གཉིས་ཀྱི་གང་ཞིག་སྐར་ཁྱིམ་ཡོངས་ཀྱི་དཀྱིལ་དུ་ཡོད་མེད་ཀྱི་རྩོད་པ་དེ་ཡིན། འདི་ལྟར་ཤེས་ན་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་སྔོན་ཕྱི་་གླིང་ཡོ་རོབ་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་འདི་ལེབ་ལེབ་ཡིན་ཟེར་ བ་ཤ་སྟག་དང་། རིལ་མོ་ཡིན་ཞེས་སྨྲ་མཁན་གཅིག་ཀྱང་མེད་ཟེར་བ། རིལ་རིལ་ཡིན་ཞེས་སྨྲས་ཚེ་གསོན་པོ་མེ་ལ་བསྲེགས་པ་སོགས་སྨྲས་པ་ནི་དགེ་ཆོས་་རང་གིས་ཡོ་རོབ་ ཀྱི་ཚན་རིག་གི་ལོ་རྒྱུས་མ་ཤེས་པར་བོད་མི་རྣམས་ལ་མགོ་སྐོར་བའི་སྐད་ཆ་ཡིན་པ་ལས་།་ཚན་རིག་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁུངས་ལུང་ཅི་ཡང་མེད་། ཡང་དགེ་ཆོས་ཀྱིས༼འོན་ཀྱང་རང་རེ་བོད་དུ་ནི་ད་དུང་ཡང་མིན་པའི་ཕྱོགས་ལ་ཨུ་ཚུགས་བྱེད།ཁ་ཤས་ཕྱི་གླིང་པ་གྲུ་བཏང་ནས་རྒྱ་མཚོའི་ནང་དུ་མགོ་འཁོར་པ་ཡིན་སོགས་བྱིས་པ་སེམས་མེད་ཀྱི་གཏམ་སྨྲ། བློ་ལྡན་དགའ་རེས་ཁོང་དུ་ཆུད་ཀྱང་གཞན་གྱིས་ཁ་ཟེར་བ་ལ་འཇིག་ནས་ཁ་ནས་བཤད་མི་ནུས་པར་སྡོད་པ་ཡང་མཐོང༌། ཡོ་རོབ་ཀྱི་མཁས་པ་རྒྱུ་མཚན་མངོན་སུམ་མ་མཐོང་པར་གང་ལ་ཡང་ཡིད་མི་ཆེས་པའི་མགོ་ཁྲེགས་མཐར་ཐུག་དེ་དག་གིས་ཀྱང་མིན་པའི་ཕྱོགས་ལ་སྡོད་མ་ནུས་པར་ཁས་བླངས་ཚར་ན།རང་རེའི་ཨུ་ཚུགས་འདིས་མཐའ་མི་འཁྱོལ་བ་སྨྲ་མ་དགོས།སངས་རྒྱས་ཀྱིས་ལེབ་ལེབ་དུ་གསུངས་པའི་ཕྱིར་བྱ་བ་འདིས་ནི་གཞན་སྡེ་ལུང་ཁས་མི་ལེན་པ་ལ་གནོད་པ་ཁབ་རྩེ་རྩམ་ཡང་མི་འཁྱོལ་བར་མ་ཟད།རང་སྡེ་ལུང་ཁས་ལེན་པ་ལ་ཡང༌།སངས་རྒྱས་ཀྱི་མདོ་ཕལ་ཆེར་སེམས་ཅན་གྱི་བསམ་པ་དང་མཐུན་པར་གསུངས་པས།འདི་ ཡང་དྲང་དོན་དང་ངེས་དོན་གང་ཡིན་མི་ཤེས།སྟོང་ཉིད་དང་ཐར་པའི་ལམ་རིམ་ལྟ་བུའི་ དོན་ཆེན་པོ་དག་ཀྱང་སེམས་ཅན་གྱི་བསམ་པ་བཞིན་དྲང་དོན་གྱི་སྒོ་སྣ་ཚོགས་སུ་ གསུངས་ན་ཡང་སྣོད་བཅུད་ཀྱི་རྣམ་བཞག་འདི་འདྲ་ལ་སྨྲས་ཅི་དགོས།སངས་རྒྱས་ཞལ་བཞུགས་དུས་དགེ་སློབ་རྣམས་ཀྱི་ཟས་ཟ་སྟངས་ཡུལ་དུས་དང་མི་མཐུན་པ་ཁྱིམ་པ་རྣམས་ ཀྱི་སེམས་ལ་མི་འགྲོ་བ་ཕྲན་བུ་རེ་བྱུང་བ་ལ་ཡང༌།དེ་འདྲ་མི་རུང་ཞེས་ཁྲིམས་བཅའ་བར་མཛད་ན།དེ་དུས་འཇིག་རྟེན་ཐམས་ཅད་ལས་ལེབ་ལེབ་ཡིན་ཞེས་རླུང་ལྟར་གྲགས་པས། སངས་རྒྱས་ཀྱིས་རིལ་རིལ་ཞེས་གསུང་ཀྱང་སུའི་རྣ་བར་འགྲོ།ནན་གྱིས་གསུང་ཀྱང་ཅི་ཡང་མོད་རྫུ་འཕྲུལ་ཀྱིས་དངོས་སུ་བསྟན་ན་ཡང༌།དེང་སང་སྐྱེས་བོ་ཚོས་ཡང་ཁྲག་ཁྲིག་གིས་མངོན་གསུམ་དུ་གྱུར་བའི་སྐབས་སུ་ཡང༌།ད་དུང་རང་རེས་ཁོང་ཚོ་མགོ་འཁོར་བ་ཡིན་ཞེས་སྨྲ་བ་ལྟར།གོ་ཏ་མའི་མིག་འཕྲུལ་ཡིན་བྱ་བ་ལས་ཡིད་ཆེས་བ་མི་འོང་ངེས། དེ་ན་རང་རེ་ཀུན་གྱིས་ཡི་གེ་ལས་མཐོང་པའི་འཇིག་རྟེན་དེ་ལས་མིག་གིས་མཐོང་པའི་འཇིག་རྟེན་འདི་ལ་ཡིད་ཆེས་ན་ལེགས་སོ།།༽ཞེས་ཀ་ཐོག་སི་ཏུ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱ་མཚོའི་གནས་ཡིག་དཔྱིད་ཀྱི་ཉི་མ་འཕུད་བྱེད་ལ་དགག་པ་གཏོང་ཁུལ་གྱིས་འདི་ལྟར་བཤད་འདུག་མོད།དོན་གྱིས་དགེ་ཆོས་ཁོ་རང་གིས་བོད་དུ་སའི་གོ་ལ་་རིལ་རིལ་ཡིན་པར་འདོད་པའི་ལྟ་བ་འདི་སྔོན་ནས་དར་ཡོད་པ་དེའི་སྐོར་ གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཏིལ་འབྲུ་ཙམ་ཡང་མ་མཐོང་། རང་ལ་་སྤོབས་པ་ཆེ་མདོག་དང་། བོད་ལ་ཤ་ཚ་ཁུལ་གྱིས་གྲོས་འདེབས་ཁུལ་དང་། མ་བརྟག་ཅོལ་ཆུང་གི་གཏམ་དག་ལས། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁུངས་ལུང་ཡོད་པ་དང་ཚན་རིག་གི་སྟེང་ནས་ར་སྤྲོད་ཐུབ་པ་ཞིག་རྩ་བ་ཉིད་ནས་མིན་། གལ་སྲིད་ཁོ་རང་གི་རྒྱ་རྩིས་ལ་་སློབ་གཉེར་ཅུང་ཙམ་བྱས་ཡོད་པ་དང་། བོད་དང་ཡོ་རོབ་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བའི་་སྐོར་ལ་ཞིབ་དཔྱད་ཉུང་ཙམ་རེ་བྱས་ཡོད་ན། སྐད་ཆ་འདི་འདྲ་ཞིག་བཤད་མི་ཕོད། ཅི་ཕྱིར་ཞེ་ན། མདོ་སྨད་ཁུལ་དུ་དར་བའི་རྒྱ་རྩིས་འདིའི་ནང་དུ་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་པ་གཞིར་བཞག་གི་སྟེང་ནས་། དེའི་ཏུའུ་ཚད་དང་། སེར་ལམ་། དམར་ལམ། དེ་བཞིན་དཀྱིལ་ཞག་བརྩི་ཚུལ་བཅས་གསལ་བོར་གསུང་ཡོད་པ་མ་ཟད།ཀུན་མཁྱེན་འཇམ་དབྱངས་བཞད་པ་སྐུ་ཕྲེང་བཞི་བའི་སྐབས་སུ་བླ་བྲང་གི་ཀྱེ་རྡོར་གྲ་ཚང་གི་མདུན་དུ་རྒྱ་རྩིས་ཀྱི་རི་མོའི་ལམ་ནས་བྲིས་པའི་སའི་གོ་ལའི་ཁ་བྱང་ཆེན་པོ་ཞིག་བཞེངས་ཡོད་པ་དེ་རྗེས་སུ་མེ་རུ་འཚིགས་ནས་མ་ལུས་མོད་། དགེ་ཆོས་བླ་བྲང་དུ་ཡོད་དུས་།གོ་ལའི་རི་མོ་རྣམ་བཞག་དེ་དེ་ རུ་ཡོད་པར་བཤད། ཡ་མཚར་བ་ཞིག་ལ་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་འདིའི་སྐོར་ལ་སྒྲོས་གླེང་ཙམ་ཡང་ བྱས་མི་འདུག། མདོ་སྨད་ཁུལ་དུ་དར་པའི་རྒྱ་རྩིས་འདི་ནི་རྒྱལ་དབང་བཞི་བ་དང་ལྔ་བའི་སྐབས་སུ་ཡོ་རོབ་གྱིས་ཡེ་ཤུའི་ཆོས་སྤེལ་བ་འགའ་ཤས་མིང་རྒྱལ་རབས་ ཀྱི་རྒྱལ་བོ་ཐ་མ་ཁྲུང་ཀྲུན་ཟེར་བའི་སྐབས་སུ་རྒྱ་ནག་ཏུ་སླེབས་ཏེ། རྒྱ་ནག་གི་མཁས་དབང་གྲགས་ཅན་ཞིས་ཀོང་ཆིས་ཀྱི་རོགས་རམ་འོག་ཁྲུན་ཀྲོང་རྩིས་གསར་ཞེས་པའི་གཞུང་མང་པོ་བྲིས་ནས་གོང་མར་ཕུལ་ཡང་།རྒྱལ་རབས་མཇུག་རྫོགས་ཏེ་ལག་ བསྟར་བྱ་མ་ཐུབ་པ་་རེད་། དེའི་རྗེས་མན་ཛུའི་རྒྱལ་རབས་སྐབས་སུ་བཙན་པོ་ཚང་གི་ཀིརྨ་ནི་འམ་ཛར་མྨ་ཎི་ཡ་ཟེར་བ་དེང་དུས་ཡོངས་གྲགས་སུ་འཇར་མན་ཟེར་བའི་ཡུལ་ནས་ཡོང་བའི་མཁས་བ་འཇར་མན་གྱི་མིང་ལ་ཇོན་ཨ་དམ་ཤིལ་ལམ་རྒྱ་ནག་གི་སྐད་དུ་་མིང་དུ་ཐང་རོ་དབང་་(Johann Adam Schall von Bell 汤若望) (1591-1666)ཟེར་བ་དེས་དེའི་གོང་གི་རྩིས་དཔེ་དེ་དག་ཡང་བསྐྱར་བསྡུས་ཏེ།་མིང་ལ་ནུབ་ཀྱི་རྩིས་གསར་ཅེས་བཏགས་ནས་་༡༦༤༥ལོར་མན་ཇིའི་གོང་མར་ཕུལ་བ་དང་། ལྔ་བ་ཆེན་པོ་རྒྱ་ནག་ཏུ་ཕེབས་དུས། མི་འདིའི་མིང་དངོས་སུ་དྲངས་ཏེ།རྩིས་པ་ཞེས་གསུང་འདུག༼དེ་ཉིན་ཁ་འཚུབ་ཆེ་བ་ཞིག་བྱུང་རྒྱ་གར་གྱི་མུ་སྟེགས་པའི་རྩིས་བ་ཐང་ཤི་དབང་གིས་ ཇི་ལྟར་འོང་བར་ལུང་བསྟན་པ་ལྟར་བྱུང་ཞེས་དབང་ཡ་མཚན་དུ་བཟུང་ཏེ་བསྔགས་བརྗོད་ བྱེད་སྐབས་ཞེས་ཐང་ཤི་དབང་ཟེར་ཡིག་ནོར་ཡིན་ཏེ་།་དོན་གྱི་ཐང་རོ་དབང་ཟེར་བཞིན་ཡོད།༽ཕྱིས་སུ་རྒྱ་ནག་རྩིས་རྣམས་ཡོ་རོབ་ཀྱི་རྩིས་སྟེང་ནས་སྤེལ་མགོ་བརྩམས་། ཡིད་སྐྱོ་བ་ཞིག་ལ་དེང་དུས་རྒྱ་རྩིས་ཀྱི་སྐོར་ལ་ཞིབ་དཔྱད་བྱ་བཞིན་པ་ཉུང་ཤིང་། ཡོད་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་། རྒྱ་རྩིས་ཀྱི་ཁུངས་ནི་ནུབ་ཕྱོགས་ནས་དར་བ་ དང་།ཁྱད་པར་ཐ་ཁོ་པུ་ར་ཧེ་ཡི་(Tycho Brahe 1546 – 1601)ལྟ་གྲུབ་དང་རི་མོ་ཡིན་པ་ཧ་མ་གོ་བར། ཅི་མི་སྙམ་པར་རྒྱ་ནག་རང་དུ་ཡོད་པའི་ རྩིས་ཤིག་ཡིན་ཞག་གིས་བཤད་བཞིན་པ་འདི་བཞིན་རེད། ཕྱི་ལོ་༡༧༡༥ལོར་གོང་མ་བདེ་ སྐྱིད་རྒྱལ་བོས་་བོད་ཀྱི་མཁས་བ་ཆེན་པོ་རབ་འབྱམས་ངག་དབང་ཚུལ་ཁྲིམས་བཟང་བོ་སོགས་ལ་བཀའ་བབས་ཏེ། ནུབ་གྱི་རྩིས་གསར་དེ་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་། དེ་ནི་ད་ལྟ་ ཡང་མཐོང་རྒྱུ་ཡོད་པའི་རྒྱ་རྩིས་ཆེན་པོ་ཞེས་འབོད་པའི་སྐད་གྲགས་ཅན་གྱི་གླེགས་བམ་དེ་རེད་།་༼ཕྱི་ལོ་༢༠༠༨་ལོར་བོད་ཀྱི་རྩིས་བ་རྣམ་དཔྱོད་ཅན།དགེ་བསྙེན་ཚུལ་ལྡན་ཞིག་གིས་ཕྲན་ལ་རྒྱ་རྩིས་ཆེན་མོའི་གླེགས་བམ་ཤིག་བསྩལ་བྱུང་བ་དེ་ལ་ནམ་ཡང་དགའ་བ་སྒོམ་གྱིན་ཡོད༽རྒྱ་རྩིས་ཆེན་མོའི་འདིའི་ནང་དུ་ནུབ་ཀྱི་རྩིས་ དང་།ཚན་རིག་གི་ལྟ་གྲུབ་མང་པོ་ཤིག་ཡོད་པ་དང་།བོད་ཡིག་ཏུ་་ཡོ་རོབ་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་བསྒྱུར་བ་ཐོག་མ་དེ་ཡིན་པར་བསམ་པས།་འདིའི་སྐོར་ད་དུང་མུ་མཐུད་ཞིབ་མཇུག་བྱ་མུས་དང་།འདིའི་སྐོར་གྱི་ཆེད་རྩོམ་ཤིག་ཀྱང་བྲིས་ཏེ།་མགྱོགས་པོར་བཏོན་རྩིས་ཡོད་། དེའི་རྗེས་མ་ཡང་བཟོད་པའམ་་སེར་ཆེན་ཞབས་དྲུང་གང་རུང་ཤིག་གིས་རྒྱ་རྩིས་ཀྱི་སྙིང་བོ་ཐམས་ཅད་བསྡུས་ནས། དཔེ་མིང་ལ་རྒྱ་རྩིས་ལས་།རྒྱལ་ཁབ་ཆེན་པོ་པེའི་ཅིང་གནས་པའི་ཡུལ་གྲུ་གཙོ་བོར་བྱས་ཏེ་ཉི་ཟླ་གཟའ་འཛིན་བརྟགས་ཚུལ་་ཟེར་བ་ཞིག་བརྩམས་ནས་།སོག་ཡུལ་དང་།་མདོ་སྨད་ཡུལ་དུ་དར་བར་བྱས་པ་དང་།་དེའི་རྩིས་མགོ་ ༡༧༤༤་ལོ་ལ་བྱས་།་བསྟན་བཅོས་དེས་ཀྱང་སའི་གོ་ནི་རིལ་རིལ་ཡིན་པའི་སྟེང་ནས་ཉི་ འཛིན་དང་ཟླ་འཛིན་སྒྲུབ་བཞིན་ཡོད་པ་ལས་།་སའི་གོ་ལ་ལེབ་ལེབ་ཡིན་པའི་སྐད་ཆ་གཅིག་ཀྱང་མེད། དེའི་གོ་དོན་ཐད་ལ་ཨ་ཀྱ་བློ་བཟང་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་(1708-1767)སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་པ་གསལ་བོ་གསུང་ཡོད། ཁོང་གིས"འཇིག་ རྟེན་ཆགས་པའི་ས་འདི་ཟླུམ་པོ་ལ་ཉི་ཟླ་གཟའ་སྐར་ཕལ་ཆེ་བ་ཤིག་སྟེང་འོག་ཏུ་འཁོར་ ཞིང་འགྲོ་བས་བགྲོད་ཚུལ་གྱི་དབང་གིས་ཉི་མ་ཟླ་བས་སྒྲིབ་པ་དང། ཟླ་བ་ས་གཞི་ཉི་མ་རྣམས་ཐད་ཀར་དྲང་བོ་བབས་ན་ས་གཞིར་གྲིབ་མ་ཕོག་པའི་དབང་གིས་ཟླ་འཛིན་བྱུང"ཞེས་ གསལ་བོ་གསུང་ཡོད་། གསུང་འདི་ནི་དགེ་ཆོས་ཀྱིས་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་ཡིན་པར་བཤད་པའི་རྩོམ་ཐུང་དེ་མ་བརྩམས་པའི་ལོ་ཉིས་བརྒྱ་ཙམ་གྱི་གོང་རེད། རྗེས་སུ་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་རིན་པོ་ཆེས་ཨ་ཀྱ་བློ་བསྟན་གྱི་ལྟ་བ་འདི་ལན་གཅིག་མ་ཡིན་པར་ཡང་དང་བསྐྱར་ཏེ་དྲངས་ཏེ་བོད་ཀྱི་གཅམ་བུ་རྣམས་ལ་གསུང་ཡོད་མོད་། ཁོ་ཚོ་དགེ་ཆོས་ཀྱི་སའི་གོ་ལ་རིལ་རིལ་དང་ལེབ་ལེབ་ཀྱི་རྩོམ་ཐུང་དང་དོན་རྒྱལ་གྱི་སད་ཀྱི་བཅོམ་ པའི་མེ་ཏོག་སོགས་ལ་མགོ་འཁོར་ཏེ། ལུང་དང་རིགས་པས་ཁྱབ་པའི་གསུང་མན་ངག་ཅན་འདི་དག་ལ་སྒྲོས་གླེང་ཙམ་ཡང་བྱུང་མེད་པ་འདི་ལས་ཡིད་སྐྱོ་བའི་གནས་ཚུལ་དེ་བྱུང་བ་རེད། དེབཞིན་ཉེ་དུས་ཀྱི་བླ་བྲང་གི་དུས་མཁོར་བ་སྨད་སོག་བཛྲ་གྱིས༼གསུང་རྩོམ་པོད་གསུམ་པ་།་༩༦་ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།་༽འཇིག་ རྟེན་ས་གཞི་ཟླུམ་པོ་འདིའི།།སྟེང་ཐད་ཉི་ཟླ་གཟའ་སྐར་རྣམས།།བརྩེགས་ཚུལ་འཁོར་བའི་འགྲོས་དབང་གིས།།ཟླ་བས་ཉི་མ་སྒྲིབ་པར་འདོད།།ཟླ་བ་ས་གཞི་ཉི་མ་རྣམས།།ཐད་ དྲངས་བབས་ཚེ་ས་གཞི་ཡིས།།གྲིབ་མ་དཀྱིལ་འཁོར་ལ་ཕོག་པར།།ཟླ་འཛིན་སྣང་བ་བྱུང་བར་གླེང་།”ཞེས་གསལ་བོ་གསུང་ཡོད་པ་ལྟར་།རྒྱ་རྩིས་ཀྱི་ལུགས་ལ་སའི་གོ་ལ་ནི་ཟླུམ་པོའམ་རིལ་ རིལ་ཡིན་པ་ལས། ལེབ་ལེབ་ཡིན་པའི་སྐད་ཆ་གཅིག་ཀྱང་མེད་པ་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་རིན་པོ་ཆེའི་རྒྱ་རྩིས་ཀྱི་གོ་དོན་དང་།དེ་མིན་གཞན་གྱི་རྒྱ་རྩིས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་མང་པོ་བརྩམས་ཡོད་པ་དེ་དག་གི་ནང་དུ་གསལ་བོ་གསུང་ཡོད་པ་རེད་། དེའི་མི་ཚད་ད་དུང་སྔོན་གྱི་དུས་ནས་བོད་ཀྱི་མཁས་བ་མང་པོས་སའི་གོ་ལ་ནི་རིལ་རིལ་ཡིན་པར་རྟོགས་ཡོད་པ་མ་ཟད། འདོད་ཚུལ་འདི་དུས་འཁོར་དང་།མཛོད་ལུགས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ཆགས་ཚུལ་དང་ཡང་མི་མཐུན་པ་ཡང་ཧ་གོ་ཡོད་།་དཔེར་ན་བཙན་པོ་ནོ་མོན་ཧན་གྱིས་དེའི་སྐོར་པན་ཆེན་བདུན་པ་དཔལ་ལྡན་བསྟན་པའི་་ཉི་མ་མཆོག་ལ་དོགས་གཞིའི་ཡི་གེ་བསྐུར་དུས། པན་ཆེན་དཔལ་ལྡན་བསྟན་པའི་ཉི་མས་།་ “ཕེ་རེཾ་ཀི་པ་(ཡོ་རོབ་པ)ལ་སོགས་པ་རྣམས་ཀྱིས་རང་རང་གིས་ལུགས་སྲོལ་རྩོད་མེད་དུ་བཟུང་སྟེ་གོ་ལའི་རྣམ་བཞག་བཀོད་པ་ལ་ཁོ་པ་རང་ལུགས་སོར་བཞག་གི་ལོ་ཟླ་ཞག་འཕྱུག་མེད་འཛིན་ཐུབ་པ་འདུག་པས་འདི་ཡང་གོལ་སར་མ་བཟུང་པར་སྒྲོ་འདོགས་གཅོད་པའི་གནས་སུ་ཁྱེར་དགོས་བ་ལགས་”ཞེས་གསལ་བོ་གསུང་ཡོད་པ་འདི་རེད། དགེ་ཆོས་ཀྱིས་རྒྱ་རྩིས་དང་། བཙན་པོ་ནོ་མོན་ཧན། དཔལ་ལྡན་བསྟན་པའི་ཉི་མ་སོགས་ཀྱི་ཐད་ལ་སྒྲོས་གླེང་དང་རྟོག་དཔྱོད་ཙམ་ཡང་མེད་པར། རང་གིས་གཞན་གྱི་མ་གོ་བ་ཞི་གོ་ཁུལ་དང་། ཤ་ཚ་མདོག་གི་སྐད་ཆ་འདི་འདྲ་བཤད་པ་དང་། ཐ་མ་དཔར་ཏུ་བཀོད་ནས་ཕྱོགས་མཐར་བཀྲམས་པ་འདི་དག་གིས་དགེ་ཆོས་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་འདྲིས་ཆ་ཆུང་་པའི་མཚོན་རྟགས་དང།་དགེ་ཆོས་ལ་དོན་མེད་ ཀྱི་འུད་བསྟོད་བྱས་བ་དག་ཀྱང་དོན་གྱིས་སྤྲེའུས་གར་འཁྲབ་འགའ་ཡིན་པ་ཞོར་གྱི་ཤེས་པར་བྱའོ་།། 
          སྐབས་འདིར་ང་ཚོས་ངེས་པར་ཏུ་ཉེ་དུས་ཀྱི་མཁས་བ་ཆེན་པོ་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་རིན་པོ་ཆེ་དང་། ཨ་ཁུ་བསམ་གྲུབ་ཚང་།ཨ་ཁུ་བཛྲ་ཚང་།རྒྱ་མི་བ་བསོད་ནམས་རྒྱ་མཚོ་སོགས་ལ་བཀའ་དྲིན་ཆེ་ཞུ་དགོས་ཡོད།ཅི་ཕྱིར་ཞེ་ན།ཁོ་ཚོ་ལ་བརྟེན་ནས་དུས་ཀྱི་མཐར་ཡང་རྩིས་རྒྱུན་འདི་རྒྱུན་མ་ཆད་པར་མི་མཐུད་དུ་གནས་ཐུབ་པར་བྱུང་བ་རེད་། སྔོན་གྱི་བོད་ཀྱི་མཁས་བ་དག་གི་ལྟ་བ་འདི་འདྲ་བ། རྩིས་ཐབས་འདི་ལྟ་བུ་བོད་དུ་དྲངས་་བ་ལ་་དོན་མེད་ཀྱི་དགེ་ཆོས་ཀྱི་་རྗེས་སུ་རྒྱུགས་མཁན་དག་གི་བློ་ངོར་ མི་འབབ་ལ། དོན་རྒྱལ་གྱི་རྗེས་སུ་འབྲངས་བ་དག་གིས་རྩིས་གཞུང་འདི་ལྟ་བ་རྙིང་བ་རེད་ཅེས་དཔྱད་པ་སོགས་ཅི་ཡང་མེད་པར་གད་སྙིགས་ནང་དུའང་གཡུགས་སྲིད་མོད་། བློ་གཟུ་བོ་རྣམས་ལ་བསྟན་བཅོས་འདི་དག་གིས་བོད་ཀྱི་སྔོན་གྱི་མཁས་བ་དག་ནི་ཕྱི་ནང་རིགས་པའི་ལྟ་བ་ཀུན་ལ་འདྲིས་ཆེ།་བློ་གཟུ་བོ་ཡིན་པ།་གང་ལ་བདེན་པ་ དང་།་རིགས་པ་ལྡན་ན་ཕྱི་ནང་གི་ཕྱོགས་ཞེན་མེད་པར་ཚུལ་བཞིན་དུ་དྲངས་བ་དེ་མཚོན་བཞིན་ཡོད། མཐར་དགེ་ཆོས་ནས་བཟུང་སྟེ།བོད་དུ་ལྟ་བ་ཡ་མཚར་བ་ཞིག་དར་བའི་མགོ་ཚུགས་པ་རེད་། ལྟ་བའི་དེའི་གནད་ནི་རྡོག་རྡོག་པོ་བཤད་ན་འདི་རེད།་དུས་ལ་གསར་རྙིང་གཉིས་སུ་དབྱེ།་རིགས་པའི་གཞུང་ལུགས་ལ་ཡང་སྲོལ་རྒྱུན་དང་།་དེང་རབས་ཅན་ཞེས་གཉིས་སུ་ཕྱེས། སྔོན་གྱི་དུས་རབས་ནི།ཀླ་ཀློ་དང་།མུན་ནག གདུག་རྩུབ་ཡིན་པ་སོགས་དང་། དེང་གི་དུས་ནི་ཚན་རིག་ཡོད་པ། དམངས་གཙོ་ཡིན་པ། གསར་གཏོད་ཡོད་པ་སོགས་བཤད་བཞིན་ཡོད་པ་དེ་རེད། སྤྱིར་བཏང་དེང་རབས་ཅན་ཟེར་བ་འདི་གླེང་དུས་འདི་མི་ རྣམས་ཀྱི་སྣང་ངོར་་ཅི་མི་སྙམ་པར་སྔོན་སྲོལ་གཏོར་ནས་གསར་བ་ཞིག་བཤད་དགོས་བ་དང་བྱས་དགོས་པར་འཆར་བཞིན་ཡོད་མོད་། ལྟ་བ་འདི་ལ་དེང་དུས་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མཁས་པ་མང་པོས་དགག་བཞག་བྱས་ཏེ་ད་ལྟ་དེང་རབས་ཅན་རྗེས་མ་ཞེས་བའི་གྲུབ་མཐའ་་དར་བཞིན་ཡོད་པ་དང་། མཁས་པ་ཁ་ཅིག་གིས་དུས་གསར་རྙིང་དང་། སྲོལ་རྒྱུན་དང་དེང་རབས་ཀྱི་ཁྱད་པར་འདི་ནུབ་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་སྦྱར་ན་ཆོག་པ་ལས་ས་ཕྱོགས་གང་དུ་སྦྱོར་མི་ཆོག་པའི་ལྟ་བ་ཡང་འཛིན་བཞིན་ཡོད་མོད། བོད་ཀྱི་གཅམ་བུ་དག་གིས་དགེ་ཆོས་དང་དོན་རྒྱལ་སོགས་དཔུང་དུ་བཞག་ནས་གསར་བ་དང་རྙིང་བ་།་སྲོལ་རྒྱུན་དང་དེང་རབས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཕྱེས་ཅི་ཐུབ་ཀྱིས་སྔོན་གྱི་མཁས་བ་རྣམས་ལ་འཕྱ་སྨོད་དང་།བརྙས་བཅོས།དོན་མེད་ཀྱི་དགག་པ་གཏོང་བཞིན་པ་དེ་ནི་དམར་པོའི་ལྟ་བ་རང་དུ་ངེས་། ད་ནི་གསར་རྙིང་གི་རྩོད་པ་མཚམས་ཞོག། སྲོལ་རྒྱུན་དང་དེང་རབས་ཞེས་ཡིན་མདོག་མདོག་གི་སྐད་ཆ་ཆེན་པོ་ཡང་མ་བཤད། གང་ལ་རིགས་པ་དང་།་བདེན་པ་ ཡོད་ན་གཙུག་ཏུ་བཀུར་ཏེ།སྔོན་གྱི་དུས་ལྟར་མི་སྡེ་ཡ་རབས་ཡག་པོ་ཤིག་འཛུགས་སྐྲུན་བྱེད་པར་བྱ་ཞེས་ཞུ་འདོད་པ་དེ་ཡིན། བཀྲ་ཤིས་བདེ་ལེགས་།
 

རྩོམ་ཁུངས། ཧི་གཟུགས་ཟིན་བྲིས།