ནང་དོན་གནད་བསྡུས། དཔྱད་རྩོམ་འདིར་སྐད་ཡིག་གཞན་ཁག་ཅིག་གི་རྐྱེན་ཡིག་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཟུར་ལྟ་བྱས་ཤིང་། བོད་ཡིག་གི་སྔར་གྱི་རྐྱེན་ཡིག་རྣམས་ཀྱི་མི་འདང་བའི་ཆ་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་ཏེ། དེང་དུས་བོད་ཡིག་ལ་རྐྱེན་ཡིག་གང་དག་སྤྱོད་འོས་པའི་སྐོར་ལ་བསམ་གཞིགས་བཏང་ཡོད།

བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ། བོད་ཡིག རྐྱེན་ཡིག དགོས་དབང་། སྤྱོད་ཚུལ།

                                        གླེང་གཞི།

ཉེ་བའི་ལོ་འདི་འགར། བོད་ཡིག་གི་དུས་དེབ་དང་དྲ་རྩོམ་སོགས་སུ་བརྗོད་བྱའི་དགོས་དབང་གིས་རྐྱེན་ཡིག་གསར་བ་ཁ་ཤས་མ་སྤྱད་ཐུ་མེད་ཀྱིས་སྦྱོར་བའི་སྣང་ཚུལ་མཐོང་ཡང་། དེ་དག་གི་སྤྱོད་ཚུལ་གཅིག་གྱུར་མ་ཡིན་ལ། རྩོམ་འགའ་ཤས་སུ་རྐྱེན་ཡིག་སོ་སོའི་བཀོལ་སྟངས་དངོས་ལ་མ་གཞིགས་པར་ཕྱིན་ཅི་ལོག་པར་ སྦྱར་བའང་མང་། བོད་ཡིག་ལ་མཚོན་ན། རྐྱེན་ཡིག་དེ་དག་ནི་སྔར་གྱི་བརྡ་སྤྲོད་པའི་གཞུང་གང་གིས་ཀྱང་གཏན་ལ་ཕབ་མེད་པར། དེང་སྐབས་རྒྱ་ཡིག་དང་དབྱིན་ཡིག་གཙོས་པའི་ཕྱི་ཡིག་ཁ་ཤས་སུ་ཇི་ལྟ་བུར་སྤྱད་ཚུལ་ལ་དཔེ་བལྟས་ནས་གསར་དུ་དྲངས་པ་ཡིན་པས། སྤྱོད་འོས་མིན་ཡང་རྩོད་གཞིར་གྱུར་ཏེ་གཏན་ཁེལ་བ་ཞིག་བྱུང་མེད་པར་ཁ་ཤས་ཀྱིས་སྤྱོད་ཅིང་འགས་ཤས་ཀྱིས་སྐད་ལ་ལྷད་བསྲེས་པར་འདོད། <<བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད>>དུ། དེང་རབས་རྐྱེན་ཡིག་ཁ་ཤས་ཀྱི་སྤྱོད་ཚུལ་དཔེར་དྲངས་ནས་བསྟན་ཡོད་པས་དུས་ཐོག་ཆར་བབས་ནང་བཞིན་དགེ་མཚན་ཤིན་ཏུ་ཆེ་བ་དང་། དུད་ལྷ་བུ་ཆུང་ལགས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་ཡི་གེའི་བརྡ་རྟགས་ཚེག་ཤད་ཀྱི་རྣམ་གཞག་ཅེས་པའི་དྲ་རྩོམ་ཞིག་ཏུ་རྐྱེན་ཡིག་གསར་བ་འགའ་ཤས་ངོ་སྤྲོད་མདོར་ཙམ་བྱས་ཡོད་མོད་ཀྱི། རྐྱེན་ཡིག་རྩོད་གཞི་ཆེ་བ་རྣམས་ཁོངས་སུ་འདུས་མེད་ལ། བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་དེབ་དང་དཔྱད་རྩོམ་གཞན་དག་ཏུའང་རྐྱེན་ཡིག་གསར་བ་རྣམས་སྦྱོར་བའི་དགོས་དབང་དང་འཇུག་ཚུལ་ཞིབ་ཕྲར་བསྟན་པ་མ་མཐོང་བས། རྐྱེན་ཡིག་འདི་དག་བོད་ཡིག་ལ་ཅིས་ཀྱང་མཁོ་ཆེ་བར་བསམས་ཤིང་། སྤྱོད་ཚུལ་ཚད་ལྡན་དང་གཅིག་གྱུར་ཨེ་ཡོང་གི་ཀུན་སློང་གིས་བོད་ཡིག་ལ་རྐྱེན་ཡིག་གསར་དུ་སྣོན་པའི་དགོས་དབང་དང་དེ་དག་གི་སྤྱོད་ཚུལ་སྐོར་ལ་གཏམ་འདི་དག་གྲོས་སུ་འདེབས་པར་བྱའོ། །

ཐོག་མར། རྟགས་འདིའི་རིགས་ལ་མིང་འདོགས་ཚུལ་ནི། དབྱིན་ཡིག་ཏུ། “Punctuation” ཟེར་བ་དང་། རྒྱ་ནག་གི་ཡི་གེར། “标点符号” རུ་འབོད། [1] བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་པའི་གཞུང་དུ།[2] དབུ་ཁྱུད་དང་ཤད་ལ་རྐྱེན་གྱི་ཡི་གེ་ཞེས་པའི་མིང་བཏགས་ཡོད་དེ། ཕ་མ་ལྟ་བུའི་གསལ་བྱེད་ཀྱི་ཡི་གེ་རྣམས་སྲོག་གི་ཡི་གེ་དབྱངས་བཞིར་སྦྱར་ཏེ།  རྟགས་འདི་དག་གིས་རྐྱེན་བྱས་པའམ་གྲོགས་བྱས་ཏེ་བསྟན་བྱ་བདེ་བླག་ཏུ་སྟོན་པས་མིང་ཡང་དེ་ལྟར་དུ་ཐོགས།[3] ཁ་ཤས་ཀྱིས་རྐྱེན་ཡིག་ཅེས་པ་འདི་གོ་དཀར་བར་འདོད་པ་དང་། བོད་ཡིག་གི་དེབ་དང་དཔྱད་རྩོམ་ཁ་ཤས་སུ་ཚིག་རྟགས་ཞེས་པའི་མིང་གསར་དུ་བཏགས་ཡོད་ཀྱང་། རྟགས་འདི་དག་ཐམས་ཅད་ཚིག་གི་ཡན་ལག་ཁོ་ནར་འཇུག་པ་མ་ཡིན་པར། འདྲེན་རྟགས་དང་དཔེ་རྟགས། ནན་རྟགས་སོགས་ནི་ཚིག་ཡིན་མིན་གྱི་གནས་སྐབས་ཀུན་ཏུ་ཐ་སྙད་ཅི་རིགས་ལ་སྦྱོར་རུང་བས། ཚིག་རྟགས་ཞེས་པར་བསྟན་བྱ་ཁྱབ་ཆུང་བའི་སྐྱོན་ཡོད་པར་སྙམ་པས་ན། རྐྱེན་གྱི་ཡི་གེའམ་བསྡུས་མིང་དུ་རྐྱེན་ཡིག་ཅེས་སྔར་མིང་རང་སོར་འཇོག་པ་ལས་བསྐྱར་དུ་མིང་འདོགས་པའི་དགོས་པ་མེད་པར་འདོད། ཡིན་ཡང་། སྒྲ་ཡངས་འཇུག་གིས་ཚིག་རྟགས་ཞེས་པ་ལེགས་པར་བསམ་པའམ་འདི་ལས་ཁྱབ་ཆེ་བ་དང་འོས་འཚམ་པ་རེ་ཡོད་ན་དེ་ལྟར་བྱེད་རིགས་སོ། །

                                  དང་པོ། སྐད་ཡིག་གཞན་གྱིས་རྐྱེན་ཡིག་སྤྱོད་ཚུལ་བཤད་པ།

ཡོངས་གྲགས་སུ། འཛམ་གླིང་སྐད་ཡིག་ཀུན་གྱི་སྔ་ཤོས་སུ་བགྲང་བ་ནི་ལེགས་སྦྱར་དང་གྷི་རི་སི། ལཱ་ཏིན། རྒྱ་ནག་གི་ཡི་གེ་སོགས་ཡིན། གནའ་བོའི་སྐད་ཡིག་དེ་དག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལ་བལྟས་ཚེ། ཐོག་མའི་དུས་སུ་སྐད་ཡིག་གང་ལའང་རྐྱེན་ཡིག་མེད་པར། མིང་ཚིག་གི་སྦྱོར་བ་དང་ངག་གི་མྱོང་བ་ལ་བརྟེན་ནས་དོན་གྱི་ཁྱད་པར་ཕལ་མོ་ཆེ་འབྱེད་ཀྱང་། ཕྱིས་སུ་དགོས་དབང་དུ་མར་དམིགས་ཏེ། སྐད་ཡིག་ཀུན་གྱིས་རྐྱེན་ཡིག་གསར་དུ་བཟོས་ཤིང་རིམ་གྱིས་འཐུས་ཚང་དུ་བཏང་ཡོད། ཚུལ་འདིར་བལྟས་པས་བོད་ཡིག་ཏུ་རྐྱེན་ཡིག་གསར་དུ་དྲངས་ནས་དབྱེ་བ་ཞིབ་ཏུ་འབྱེད་པ་ནི་ལེགས་པའི་ལམ་ཡིན་པའི་ངེས་པ་ཟབ་མོ་རྙེད་ཐུབ་པས། ཐོག་མར་གནའ་བོའི་སྐད་ཡིག་དེ་དག་ལ་སྦྱར་ནས་རྐྱེན་ཡིག་གི་ལོ་རྒྱུས་བཤད་པ་ལ་དགེ་མཚན་ཆེ་བར་མཐོང་།

ནུབ་གླིང་གི་སྐད་ཡིག་ཀུན་གྱི་སྔ་བ་ནི་གྷི་རི་སི་དང་ལཱ་ཏིན་གྱི་ཡི་གེ་ཡིན་ཞིང་། དུས་རབས་ལྔ་བའི་ཡས་མས་ནས་དབྱིན་ཡིག་རིམ་གྱིས་རྒྱས་མགོ་ཚུགས་ཡོད། [4] གནའ་བོའི་སྐད་ཡིག་དེ་དག་གི་སྒྲོམ་གཞི་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་ལྟར་ན། སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་ལྔ་བ་ཙམ་ལ། སྐབས་དེར་དར་སྲོལ་ཆེ་བའི་གནའ་བོའི་གྷི་རི་སིའི་ཡི་གེར་རྐྱེན་ཡིག་གང་ཡང་མེད་དེ།[5] ཐ་སྙད་སོ་སོ་གཅིག་འཕྲོད་གཅིག་མཐུད་དེ་གཤིབས་ནས་འབྲི་བ་ལས་ཚེག་དང་སྟོང་ཆ་སོགས་གང་གིས་ཀྱང་བར་འབྱེད་པའི་སྲོལ་མེད།[6] གོང་གི་དེབ་འདི་གཉིས་ལྟར་ན། སྐབས་དེར་ཡི་གེ་ནི་གྲལ་རིམ་མཐོ་གྲས་ཀྱིས་ཆོས་ལུགས་དང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལྟ་བ་སྒྲོག་བྱེད་ཅིག་ཡིན་པ་ལས་དམངས་ཁྲོད་དུ་ཆེར་མི་དར་བས། ཚིག་རེ་རེའི་གཅོད་མཚམས་དང་ཐ་སྙད་ཀྱི་དབྱེ་བ་སོགས་ནི་ཚོགས་པ་ངེས་གཏན་སོ་སོའི་ནང་ཁུལ་ནས་གང་ཟག་སྔ་མ་སྔ་མས་ཕྱི་མ་ཕྱི་མར་སྙན་བརྒྱུད་ཀྱིས་ཁྲིད་པ་ལས་འབངས་ཡོངས་ལ་ཤེས་སུ་མི་འཇུག  དེའི་རྐྱེན་གྱིས། སྐབས་དེར་འབངས་མི་དཀྱུས་མ་ཚོས་ཡི་གེ་ཀློག་མི་ཤེས་ལ་དོན་ཡང་མི་གོ་བར་བཤད།  ཡིན་ནའང་། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ལམ་ལུགས་ལ་འགྱུར་བ་ཐེབས་ཤིང་དམངས་ཁྲོད་རིག་གནས་ཡུན་གྱིས་དར་ཏེ་ཡི་གེའི་སྤྱོད་སྒོ་ཆེ་རུ་ཕྱིན་པ་ན། སྤྱི་ལོ་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་གསུམ་པ་ཡས་མས་སུ།  ཀློག་བདེ་ཞིང་གོ་སླ་བའི་ཆེད་དུ། གྷི་རི་སིའི་ཡི་གེ་ལྟ་བུར་ཐ་སྙད་རེ་རེའི་དབྱེ་མཚམས་ལ་སྟོང་ཆ་འཇོག་པ་དང་།  ཚིག་སོ་སོའི་དབྱེ་མཚམས་སུ་ཚེག་ཐིག་རེ་འབྲི་སྲོལ་བྱུང་བ་དང་།[7] དུས་རབས་དང་པོའི་ཡས་མས་ནས་ལཱ་ཏིང་ཡི་གེར་ཡང་ཚིག་མཚམས་སུ་རྟགས་འགོད་སྲོལ་ཚུགས་པར་བཤད།[8] ཡིན་ནའང་། སྐབས་དེའི་ནུབ་གླིང་གི་སྐད་ཡིག་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་འབྲི་ལུགས་དེ་ལྟར་བྱས་པ་མ་ཡིན་པར། ཨ་རབ་ཡུལ་འཁོར་གྱི་སྐད་ཡིག་མང་པོས་ཐ་སྙད་བར་ཚེག་ཐིག་དང་། ཚིག་ཕན་ཚུན་གྱི་དབྱེ་མཚམས་སུ་ཡི་གེ་རྗེས་མའི་གཡས་ཟུར་གྱི་དབུ་ལ་འཕྲེད་ཐིག་ཅིག་འདེབས་པའི་སྲོལ་དར་ཡོད་ཚུལ་གོང་གི་དེབ་དེས་བཞེད།

སྤྱི་ཚོགས་ཡོངས་ནས་ཡི་གེ་དར་ཁྱབ་བྱུང་ཚེ། གཅིག་ནས་ཆོས་ལུགས་དང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གསང་བ་མང་པོ་ཕྱི་རུ་ཁྱབ་ནས་དབང་སྒྱུར་ལ་གནོད་པ་དང་། གཉིས་ནས་ལུགས་སྲོལ་རྙིང་བ་ལ་ཞེན་འཁྲིས་ཆེ་བ་སོགས་ཀྱི་དབང་གིས་སྐབས་དེའི་གྷི་རི་སིར་ཆོས་ལུགས་པ་མང་པོས་གཙོ་བྱས་ཏེ། ཡི་གེར་མཚམས་འབྱེད་པ་ནི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཉམས་དམས་སུ་འགྲོ་བ་དང་སྐད་ཡིག་རང་ངོས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་རྣལ་མ་ཡལ་ངེས་པ་སོགས་རྒྱུ་མཚན་དུ་དྲངས་ནས། ཡི་གེའི་བཅོས་བསྒྱུར་ལ་ངོ་རྒོལ་བྱས་པའི་ལོ་རྒྱུས་མང་དུ་བྱུང་བར་བཤད། ཡིན་ནའང་། སྐད་ཡིག་གི་འཕེལ་རྒྱས་ནི་མཐའ་གཅིག་ཏུ་མི་ཆེ་གེ་མོ་ཞིག་གིས་སྒེར་སྡོམ་བྱས་ཆོག་པ་མ་ཡིན་པར། གང་ཞིག་རིག་གནས་དར་བ་དང་དོན་བདེ་བླག་ཏུ་སྟོན་པ་ལ་ཕན་ཚེ། ལུགས་དེ་རྒྱུན་འཛིན་བྱེད་ངེས་པ་ཡིན་པས། གྷི་རི་སི་དང་ལཱ་ཏིན་གྱི་ཡི་གེ་སོགས་ཀྱིས་ཐ་སྙད་དང་ཚིག་གི་དབྱེ་སྟངས་འདི་ཕྱིས་སུ་རྒྱ་ཆེར་སྤྱད་ཡོད། དེང་གི་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་ཏུ། གྷི་རི་སིའི་ཡི་གེར་སྤྱད་པའི་ཚེག་ཐིག་དེ་ནི་རྐྱེན་ཡིག་ཀུན་གྱི་མ་ཕྱི་རུ་ངོས་འཛིན།

དེ་ནས་དུས་རབས་ལྔ་བའི་ཡས་མས་སུ། དབྱིན་ཡིག་དར་མགོ་ཚུགས་ཡོད་དེ། སྐབས་དེའི་དབྱིན་ཡིག་ལ་ཐ་སྙད་སོ་སོ་སྟོང་ཆ་དང་། ཚིག་ཕན་ཚུན་བར་རྟགས(.)འདིས་མཚམས་ཕྱེས་ཡོད། [9] སྐབས་དེར། དབྱིན་ཡིག་གི་ཚིག་ཀུན་ལ་རྟགས་འདི་ཁོ་ན་སྤྱོད་པ་ལས། ད་ལྟ་བཞིན་དུ་སྨྲ་བྱེད་ཀྱི་ཚིག་དང་དྲི་བའི་ཚིག སྐུལ་བའི་ཚིག་སོགས་ཀྱི་དོན་སྟོན་པ་ལ་བྱེ་བྲག་གི་རྟགས་གང་ཡང་མེད་པར། དོན་གྱི་ཞིབ་ཆ་ཐ་སྙད་དང་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་སྦྱོར་བས་མཚོན། [10] ཡིན་ནའང་། ཆོས་ལུགས་དང་ཆབ་སྲིད་སོགས་ཀྱི་ལྟ་བ་སྒྲོག་པ་ལ་ཡི་གེའི་དོན་སྔར་བས་ཀྱང་གོ་སླ་ཞིང་བློ་ངོར་འཛིན་བདེ་བ་ཡིན་དགོས་པས། དེ་དག་ལ་དམིགས་ཏེ། དབྱིན་ཡིག་ལ་བཅོས་བསྒྱུར་མང་པོ་བྱས་པ་དང་། རིམ་གྱིས་རྐྱེན་ཡིག་མང་དུ་སོང་ཡོད་དེ།[11] དུས་རབས་བཅོ་ལྔ་བའི་ཡས་མས་སུ། དབྱི་ཐ་ལིའི་བརྡ་སྤྲོད་སྨྲ་བ་དང་ཡིག་དཔར་བ་ཨལ་དུས(Aldus Manutius)ཡིས་དབྱིན་ཡིག་ལ་རྐྱེན་ཡིག་ལྔ(.)(,)(;)(:)(?)གསར་དུ་བཟོས་ཏེ། ཚིག་གི་ཡན་ལག་རྫོགས་ཡོད་མེད་དང་། དྲི་བ་སྟོན་པ་སོགས་ལ་བྱེ་བྲག་གི་རྐྱེན་ཡིག་རེ་སྦྱར་ནས། དོན་གྱི་ཁྱད་པར་སྔར་ལས་ཀྱང་གོ་སླ་བར་བྱས། སྤྱིར་དབྱིན་ཡིག་ལའང་ཚིག་སྦྱོར་ལ་བལྟས་པས་དོན་གྱི་ཁྱད་པར་ངེས་ཀྱང་།[12] རྐྱེན་ཡིག་སྤྱད་ཚེ་མིག་གིས་མཐོང་ཙམ་ནས་སྤྱི་དོན་ངེས་པར་འགྱུར་བས། རྐྱེན་ཡིག་འགོད་སྟངས་འདིར་ཀུན་གྱིས་དང་དོད་ཆེན་པོ་བྱས་ཏེ་རྒྱ་ཆེར་སྤྱད་ཅིང་། དུས་ཕྱིས་ཇོན(John Hart)གྱིས་རྐྱེན་ཡིག་དགུ་རུ་ཕྱེས་པ་དང་།[13] དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པའི་རྗེས་སུ་སྔར་ལས་ཀྱང་འཐུས་ཚང་དུ་བཏང་ནས།[14] མཐར་ད་ལྟ་འུ་ཅག་གིས་མཐོང་ཐུབ་པ་འདི་ཡིན།

རྒྱ་ནག་གི་ཡི་གེར་མཚོན་ན། གསལ་བྱེད་ཀྱི་ཡི་གེ་མ་ཡིན་པས་ཐོག་མའི་དུས་སུ་རྐྱེན་ཡིག་གང་ཡང་མེད་པར་བཤད། རིམ་གྱིས་གནའ་བོའི་ཡིག་རྙིང་དུ་ཚིག་གི་མཚམས་འབྱེད་པར་རྟགས་གཙོ་བོ་གསུམ་བྱུང་།[15] དེ་དག་ནི་(、)(。)(√)ཡིན་ཏེ།[16] དང་པོ་ནི་ཚིག་སྔ་མའི་རྗེས་སུ་སྦྱར་ཏེ་ཕྱི་མ་འདྲེན་རྒྱུ་ཡོད་པར་སྟོན་པ་དང་། གཉིས་པ་ནི་ཚིག་ཆ་ཚང་བར་རྫོགས་པར་འགོད་པ་དང་། གསུམ་པ་ནི་ཚན་པ་མཚོན་བྱེད་དུ་སྤྱོད། ཡིན་ནའང་། རྟགས་འདི་དག་ཀྱང་རེས་འགར་སྤྱོད་ལ་རེས་འགར་མི་སྤྱོད་པས་གཅིག་གྱུར་དང་གཏན་ཆགས་སུ་སོང་མེད་པར་བཞེད། འོ་ན་རྒྱ་ཡིག་ལ་རྐྱེན་ཡིག་མ་བྱུང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཅི་ཞེ་ན། དེ་ནི་གཙོ་བོ་རྒྱ་ཡིག་ལ་རང་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཡི་གེའི་བཀླག་ཐབས(句读)ཡོད་པས་ཡིན་ཏེ།[17] གནའ་བོའི་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་ཚིག་ཕྲད་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པོ་ཡོད་པས་ཚིག་གི་དོན་དཔྱད་པར་ལོགས་སུ་རྟགས་དམིགས་བསལ་བ་མི་དགོས་པར། ཚིག་ཕྲད་དག་ལ་བལྟས་པས་ཚིག་གི་གཅོད་མཚམས་དང་དོན་ལེགས་པར་རྟོགས་ཐུབ། རྒྱ་ཡིག་གི་ཚིག་ཕྲད་ལ་རིགས་གསུམ་ཡོད་པར་བཤད་དེ། ཚིག་མགོར་ཐོབ་པའི་ཚིག་ཕྲད་ལ伊、维、夫、盖ལྟ་བུ་དང་། ཚིག་བར་ལ་ཐོབ་པའི་ཚིག་ཕྲད་ལ之、而、于、以 ལྟ་བུ། ཚིག་མཐར་ཐོབ་པའི་ཚིག་ཕྲད་ལ 哉、焉、耳、矣、乎ལྟ་བུ་སོགས་ཡོད། [18] ཚིག་ཕྲད་འདི་དག་ཤེས་པས་ཚིག་གི་བཀླག་ཐབས་ངེས་ཡོང་ཞིང་། ཁྱད་པར་དུ་ཚིག་མཐའི་ཚིག་ཕྲད་དེ་དག་གིས་སྐད་ཆའི་དོན་དང་ཉམས་ཕལ་མོ་ཆེ་ཇི་བཞིན་དུ་མཚོན་ཐུབ་པར་བཞེད། དེའི་རྐྱེན་གྱིས། རྒྱ་ཡིག་གི་ལོ་རྒྱུས་སུ། རྐྱེན་ཡིག་ལ་དོ་སྣང་བྱས་པ་ཤིན་ཏུ་ཉུང་ཞིང་། ཚིག་མཚམས་གཅོད་བྱེད་དུ་གོང་སྨྲས་ཀྱི་རྟགས་དེ་གསུམ་པོ་ལས་ཞིབ་ཏུ་ཕྱེས་པ་མེད།[19]

 ཉལ་ཐ་དམག་འཁྲུག་གི་རྗེས་སུ། ནུབ་གླིང་གི་རིག་གནས་མང་པོ་རིམ་པར་ནང་འདྲེན་བྱས་པས། རྒྱ་ཡིག་གི་འབྲི་སྟངས་དང་བརྡ་སྤྲོད་གཉིས་ཀར་ལེགས་བཅོས་དང་ཁ་གསབ་བྱས། སྐབས་དེའི་ཤེས་ཡོན་པ་ཧྲུའུ་ཧྲི(胡适)དང་ཆན་ཞོན་ཏུང(钱玄同)སོགས་ཀྱིས་ནུབ་གླིང་དུ་རྒྱ་ཆེར་སྤྱོད་པའི་རྐྱེན་ཡིག་དཔེར་དྲངས་ནས་རྒྱ་ཡིག་ལའང་རྐྱེན་ཡིག་དེ་དག་སྤྱོད་དགོས་པར་བསྐུལ།[20] རྒྱ་ཡིག་ལ་ཚིག་ཕྲད་ཀྱིས་དོན་གྱི་ཁྱད་པར་འབྱེད་ཀྱང་། རྐྱེན་ཡིག་ལྟར་དོན་ཆ་ཚང་བར་སྟོན་མི་ནུས་ཏེ། ཚིག་ཕྲད་ཁ་ཤས་ནི་དྲི་བ་དང་སྐུལ་སློང་གི་དོན་གཉིས་ཀར་འཇུག་པས་དོན་གྱི་ཞིབ་ཕྲ་མི་གསལ་བ་དང་། དོན་ལྷག་མ་འདྲེན་པ་དང་གཙོ་གནད། གསལ་བཤད། ལུང་འདྲེན་པ། དཔེ་མིང་འགོད་པ་སོགས་ཀྱི་སྐབས་དོན་ནི་ཚིག་ཕྲད་ཁོ་ནས་སྟོན་ཐབས་བྲལ་བས།[21] སྐབས་དེའི་ཤེས་ཡོན་པ་དེ་དག་གིས་རྐྱེན་ཡིག་གི་དགེ་མཚན་འདི་དག་ལ་དམིགས་ཏེ། ནུབ་གླིང་གི་རྐྱེན་ཡིག་མ་ཕྱི་བྱས་ཤིང་རྒྱ་ཡིག་གི་ཡིག་གཟུགས་ལ་མཐུན་པའི་རྐྱེན་ཡིག་བཅུ་གཉིས་བཟོས།[22] དེ་དག་ལས་ཁ་ཤས་ནུབ་གླིང་གི་རྐྱེན་ཡིག་ཇི་བཞིན་དུ་ཚུར་དྲངས་ཤིང་། འགའ་ཤས་ནི་རྒྱ་ཡིག་གི་ཁྱད་ཆོས་གཞིར་བཞག་སྟེ་གསར་དུ་བཟོས།  དུས་དེར་རྒྱའི་མཁས་པའི་ཁྲོད་དུའང་། རྒྱ་ཡིག་ལ་ཚིག་ཕྲད་ཡོད་པས་ནུབ་གླིང་བཞིན་རྐྱེན་ཡིག་སྤྱོད་མི་དགོས་པར་བཤད་དེ་བློ་མི་མཐུན་པའི་རྩོད་གླེང་མི་ཉུང་བ་བྱུང་ཡང་། གོང་གི་ཤེས་ཡོན་པ་དེ་དག་གིས་ཀུན་ལ་སྐུལ་སློང་བྱས་པའི་ལོ་རྒྱུས་སོགས་འབྲེལ་ཡོད་ཀྱི་གཏམ་རྒྱུད་མང་པོ་ནི་རྒྱ་ཡིག་གི་རྐྱེན་ཡིག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལ་བལྟས་ཙམ་གྱིས་ཤེས།[23]  རྐྱེན་ཡིག་འདི་དག་སྤྱད་པས་རྒྱ་ཡིག་གི་ཀློག་སྟངས་དང་དོན་སྟོན་ཚུལ་སྔར་ལས་གོ་སླ་ཞིང་། ཁ་ཇེ་གསལ་དུ་གྱུར་བས། རིམ་པར་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་མཐོ་དམའ་བར་གསུམ་ནས་དང་དུ་བླངས་པ་དང་། ཀྲུང་གོ་བཙུགས་རྗེས། དེ་བས་ཀྱང་འཐུས་ཚང་དུ་བཏང་ཏེ། རྐྱེན་ཡིག་བཅུ་དྲུག་གཏན་འཁེལ་[24]བྱས་སོ། །

འདི་ལྟར་འཛམ་གླིང་ཤར་ནུབ་ཀྱི་སྐད་ཡིག་མང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་བལྟས་ཚེ། སྐད་ཡིག་དེ་དག་ལ་དང་པོ་ནས་རྐྱེན་ཡིག་མེད་པར། ཚིག་ཕྲད་དང་ཚིག་གི་སྒྲོམ་གཞི་སོགས་ཀྱིས་དོན་གྱི་ཁྱར་པར་སྟོན་ཡང་། རིམ་གྱིས་ཡི་གེ་རྒྱ་ཆེར་དར་ཞིང་བསྟན་བྱ་མང་དུ་སོང་ནས། གནས་སྐབས་མི་འདྲ་བའི་དོན་གྱི་ཁྱད་པར་ཕྲ་ཞིང་ཕྲ་བར་འབྱེད་དགོས་པ་དང་། མི་རྣམས་ཀྱི་ལྟ་ཀློག་གི་ཚད་ལྡབ་ཀྱིས་ཇེ་མང་དུ་སོང་བ་ན། ཡི་གེ་ཇི་ལྟར་ཀློག་བདེ་ཞིང་གོ་སླ་ལ། བརྡ་ཇི་ལྟར་ཁ་གསལ་པོ་ཡོད་ཚེ། དེ་ལྟར་དུ་ཡི་གེ་ཉིད་དར་ཞིང་རྒྱས་པ་ཡིན་པས། སྐད་ཡིག་དེ་དག་གིས་སྔ་ཕྱིར་སྐད་ཡིག་གཞན་གྱི་ལེགས་ཆ་ཚུར་དྲངས་ཏེ། སྐད་ཡིག་རང་ལ་འཚམ་པའི་རྐྱེན་ཡིག་བཟོས་ཡོད། སྐད་ཡིག་གི་འཕེལ་རྒྱས་བསམས་ཚེ། འདི་ནི་ཡུལ་དུས་དང་མཐུན་པའི་ལེགས་བཅོས་བྱས་པ་ལས་སྐད་གཞན་གྱི་ལྷད་ཞུགས་ནས་ཉ་ཉོག་བསྲེས་པ་མ་ཡིན་ཏེ།  ཚུལ་དེ་ནི་ད་ལྟའི་སྐད་ཡིག་དེ་དག་གི་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་གནས་བབ་ལ་བལྟས་ཙམ་གྱིས་ཤེས་ནུས་སོ། །

                                     གཉིས་པ།  བོད་ཡིག་ལ་རྐྱེན་ཡིག་གསར་པ་སྣོན་པའི་དགོས་དབང་།

ད་ལྟ་མཐོང་ཆོས་སུ་ཡོད་པའི་བོད་ཡིག་སྔ་ཤོས་ལ་བལྟས་ཚེ། དུས་རབས་བདུན་པའི་བོད་ཡིག་ནི་ཐ་སྙད་བར་ཚེག་དང་། ཚིག་ཕན་ཚུན་བར་ཤད་ཀྱིས་མཚམས་ཕྱེས་ཡོད་ལ།[25] སྐབས་རེར་ཡི་གེའི་མགོར་དབུ་ཁྱུད་སྦྱར་ཡོད་པའང་མཐོང་།[26] ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་ཁ་ཤས་སུ། ལན་འགར་རྟགས(:)འདིས་ཐ་སྙད་ཀྱི་སོ་མཚམས་ཕྱེས་ཡོད་དེ། [27] བྱེད་ལས་ནི་ཚེག་དང་མཚུངས་པར་སྙམ་ཡང་ཐག་ཆོད་པའི་གཏམ་མིན་ཏེ་ཁ་ཤས་ཀྱི་རྐྱེན་ཡིག་འདི་ནི་ཞང་ཞུང་སྐད་དུ་སྤྱོད་པར་བཤད། དེའང་ཡི་གེའི་བཀླག་ཐབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་བསྟན་པའི་དེབ་འདིར།(Space between words: Origin of the silent reading )  དུས་རབས་བདུན་པའི་ཡས་མས་ལ། ཨ་རབ་ཉེ་འཁོར་གྱི་ཡུལ་གྲུ་དང་རྒྱ་གར་གུཔྟའི་ཡི་གེ་སོགས་ལ་ཚེག་གིས་ཡི་གེའི་མཚམས་འབྱེད་པའི་སྲོལ་དར་ཡོད་པར་བཞེད། དེ་ལྟ་ན། བོད་ཡིག་གི་ཚེག་འཇོག་སྲོལ་འདིའང་དེ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་ཀྱང་སྲིད། གང་ལྟར་ཡང་། འཛམ་གླིང་ཤར་ནུབ་ཀྱི་སྔོན་ཐོན་སྐད་ཡིག་གཞན་དག་དང་འདྲ་བར། བོད་ཡིག་ལའང་དུས་འདི་ཙམ་ནས་ཚེག་དང་ཤད་ཀྱི་དབྱེ་སྲོལ་དང་དབུ་ཁྱུད་ཀྱི་འབྲི་ལུགས་བྱུང་ཡོད་པ་འདི་ནི། སྐད་ཡིག་རང་ངོས་ཀྱི་འཕེལ་རྒྱས་ཤ་སྟག་ཅིག་ཡིན། ཌོ་ཙོན(Brandon Dotson)སོགས་ཀྱིས་བོད་ཡིག་གི་ཡིག་གཟུགས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་ལ་དཔྱད་པའི་རིགས་ལམ་དེ་ལྟ་བུས་རྐྱེན་ཡིག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལ་འཇུག་རྒྱུ་ནི་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེ་ཡང་སྐབས་འདིའི་དམིགས་བྱ་མ་ཡིན་པས་རེ་ཞིག་བཏང་སྙོམས་སུ་བཞག [28]

ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་ཁག་ལ་བལྟས་ཚེ། སྐབས་འདིར་བོད་ཡིག་གི་རྐྱེན་ཡིག་འགོད་སྟངས་ནི་ད་ལྟ་བཞིན་གཅིག་གྱུར་ཆགས་མེད་དེ། ཚིག་མཚམས་གང་རུང་དུ་ཤད་འཇོག་པ་དང་། ཚེག་ཤད་གཉིས་རང་དགར་གྱིས་སྦྱོར་བ་སོགས་གཏན་ཆགས་མིན་པའི་རྗེས་ཤུལ་དག་མཐོང་ཐུབ། ཡིན་ནའང་། དུས་རབས་དགུ་བ་ནས་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་སྐད་དར་བ་ནས་བཟུང་རིམ་གྱིས་གཅིག་གྱུར་དང་ཚད་ལྡན་དུ་སོང་ཡོད་པ་རྟོགས།

སྔར་གྱི་དུས་སུ། བོད་ཡིག་གི་རྐྱེན་ཡིག་ལ་བྱེ་བྲག་གི་དབྱེ་བ་མང་པོ་མ་ཕྱེས་པ་ནི། བོད་ཡིག་ལ་ཚིག་ཕྲད་སོ་སོས་དོན་གྱི་ཞིབ་ཆ་འབྱེད་ནུས་པས་ཡིན་ཡང་། དེང་སྐབས་རིག་ཚན་མང་པོ་བྱུང་སྟེ། བསྟན་བྱ་སྣ་མང་ཕྲ་ཞིང་ཕྲ་བར་དབྱེ་དགོས་པའི་དུས་སུ། བོད་ཡིག་གི་སྔར་ཡོད་ཀྱི་རྐྱེན་ཡིག་དེ་དག་གིས་ད་ལྟའི་དགོས་མཁོ་སྐོང་མི་ཐུབ་ལ། ཚིག་ཕྲད་ཁོ་ན་སྤྱད་པས་སྐབས་དོན་ཐ་དད་པའི་བསྟན་བྱའི་ཞིབ་ཕྲ་མང་པོ་ཇི་བཞིན་དུ་མཚོན་མི་ནུས་པས། བོད་ཡིག་གིས་ཀྱང་སྔོན་ཐོན་སྐད་ཡིག་གཞན་དག་དཔེར་དྲངས་ཏེ། སྐད་ཡིག་རང་ལ་དགོས་ངེས་པའི་རྐྱེན་ཡིག་རྣམས་ཅིས་ཀྱང་གསར་དུ་སྣོན་དགོས།

གཅིག སྔར་གྱི་མཁས་དབང་ཚོས་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་སྐད་གཙིགས་སུ་འཛིན་ཞིང་དེ་ཁོ་ནའི་རྗེས་འབྲངས་ཀྱང་།[29] དེང་དུས་ཁ་སྐད་ཀྱི་ཉམས་དང་སྐད་ཆའི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་རང་བཞིན་ལ་དོ་སྣང་ཆེར་བྱེད་པས། ཚིག་ཕྲད་དང་ཡི་གེའི་སྦྱོར་བ་ཁོ་ནས་ཚིག་གི་གཅོད་མཚམས་དང་། ངག་གི་ཉམས་འགྱུར་མང་པོ་ཇི་བཞིན་དུ་མཚོན་མི་ཐུབ།

གཉིས། སྒྲུང་གཏམ་དང་འཁྲབ་གཞུང་སོགས་སུ་ནང་སེམས་ཀྱི་ཚོར་བ་སྣ་ཚོགས་ཇི་ལྟ་ཇི་བཞིན་དུ་མཚོན་དགོས་ཤིང་། ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གཞུང་ཡིག་སོགས་སུ་སྐབས་དོན་དམིགས་བསལ་བ་བདེ་བླག་ཏུ་སྟོན་དགོས་པས། ཡི་གེས་སྟོན་མི་ནུས་པའི་ནང་སེམས་ཀྱི་བརྩེ་དུངས་དང་སྐབས་དོན་མང་པོ་བརྡ་རྟགས་དམིགས་བསལ་བས་མཚོན་དགོས་ལ། ཚོར་བ་ཇི་ཙམ་ཞིབ་ཅིང་ཕྲ་བར་གྱུར་ཚེ། བརྡ་རྟགས་ཀྱང་དེ་ཙམ་གྱིས་མང་དུ་འགྲོ་བ་ངེས།

གསུམ། མིའི་རིགས་ཀྱི་ཤེས་རྟོགས་ཀྱི་ནུས་པ་ཇེ་མཐོར་སོང་བ་ན། མཐོང་ཚོར་གྱི་ལམ་ནས་རྟོག་བཏགས་ཀྱི་བསྟན་བྱ་མང་པོ་ཇི་བཞིན་དུ་མཚོན་དགོས་པས། བརྡ་རྟགས་མང་པོ་རང་བཞིན་གྱིས་འབྱུང་ངེས་པ་ཡིན།

བཞི།  རྒྱལ་ཁབ་དང་རྒྱལ་ཁབ། ཡུལ་ལུང་དང་ཡུལ་ལུང་། མི་དང་མིའི་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་ཉིན་རེ་ནས་ཉིན་རེར་ཇེ་ཟབ་ཏུ་སོང་སྟེ། རིག་གནས་བརྗེ་སྤེལ་དང་མཉམ་བསྲེས་བྱས་པ་ཇེ་མགྱོགས་སུ་གྱུར་བས། སྔོན་ཐོན་སྐད་ཡིག་མང་པོའི་ལེགས་ཆ་ཚུར་འདྲེན་པ་ནི་སྐད་ཡིག་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་སྲོག་རྩ་ཡིན།

མདོར་ན། ངག་ཐོག་ཏུ་ཡོད་ཀྱང་ཡི་གེའི་མཚོན་མི་ནུས་པའི་ཉམས་འགྱུར་ཅི་རིགས་ཁ་གསབ་བྱེད་པ་དང་། བློ་ངོར་ཤར་ཡང་བརྗོད་དུ་མེད་པའི་ཚོར་འདུ་སྣ་ཚོགས་ཇི་བཞིན་དུ་མངོན་པ། སྐབས་དོན་དམིགས་བསལ་བ་དང་བརྗོད་བྱའི་སྙིང་བོ་དམིགས་སུ་འགེར་བ། དཔེ་ཀློག་གི་གོ་རིམ་དུ་ཀློག་བདེ་ཞིང་བསྟན་བྱ་ངེས་སླ་བ་བཅས་ཀྱི་ཆེད་དུ་རྐྱེན་ཡིག་གསར་བ་འདི་དག་བོད་ཡིག་ལའང་ངེས་པར་སྣོན་དགོས། དོན་ལ་བོད་ཡིག་གི་བརྡ་སྤྲོད་པའི་གཞུང་དུ་འགྲེལ་བཏབ་ནས་གཏན་ལ་མ་ཕབ་པ་ཙམ་ལས། བོད་ཡིག་གི་དུས་དེབ་སོགས་སུ་རྐྱེན་ཡིག་གསར་བ་མང་པོ་རྒྱ་ཆེར་སྤྱོད་པའི་སྣང་ཚུལ་ཡང་ཡང་མཐོང་བ་ནི་གཤམ་དུ་འགོད་འགྱུར་གྱི་དཔེར་བརྗོད་ཁག་ལས་ངེས་སོ། །

                                     གསུམ་པ། རྐྱེན་ཡིག་གསར་བ་རྣམས་ཀྱི་སྤྱོད་ཚུལ་བྱེ་བྲག་ཏུ་བཤད་པ།

                 གཅིག དབུ་ཁྱུད།

དབུ་ནི་ལུས་མཛེས་པར་བྱེད་པའི་མགོ་བོ་ལྟ་བུ་ཡིན་པས།[30] ཡི་གེའི་མགོར་དབུ་ཁྱུད་བྲིས་པར་གྲགས། དབུ་ཁྱུད་ལ་རིགས་གཉིས་ཏེ། ཚང་ཁྱུད (༄༅། །)དང་ཕྱེད་ཁྱུད(༄།)གཉིས་ཡོད་ལ། སྔ་མ་ལ་ཉིས་ཤད་དང་། ཕྱི་མ་ལ་ཆིད་ཤད་སྦྱོར། [31] དབུ་ཁྱུད་ནི་བོད་ཡིག་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རྐྱེན་ཡིག་ཅིག་ཡིན་པས་སྔར་ལུགས་བཞིན་སྦྱོར་དགོས། སྔར་གྱི་ཡིག་རྙིང་དག་ལས་དབུ་ཁྱུད་ལ་རིགས་དང་འབྲི་སྟངས་མི་འདྲ་བ་ཁ་ཤས་བྱུང་ཡོད་དེ། ཡིག་མགོ་མདུན་མ་དང་ཡིག་མགོ་ཚེག་ཤད་མ། ཡིག་མགོ་ཕུར་ཤད་མ་སོགས[32]ཡོད་ཀྱང་སྐབས་འདིར་བཏང་སྙོམས་སུ་བཞག 

                 གཉིས། ཤད།

བོད་ཡིག་ཏུ་ཚིག་སོ་སོའི་མཚམས་སུ་ཤད་འཇོག་སྟེ། ཚིག་གི་ཡན་ལག་མ་རྫོགས་པའམ་ཚིག་མཐར་རྫོགས་ཚིག་མ་སྦྱར་བ་ལ་ཆིག་ཤད་དང་། རྫོགས་ཚིག་ཐོབ་པ་དང་ཚིགས་བཅད་ཀྱི་རྐང་མཐར་ཉིས་ཤད། དོན་ཚན་ཆེན་མོ་རྫོགས་པ་དང་ལེའུའི་མཚམས་སུ་བཞི་ཤད།[33]ཐིག་མགོར་ཚེག་དབར་གཅིག་བྱུང་ཚེ་ཚུགས་ཐུབ་པའི་ཆེད་དུ་རིན་ཆེན་སྤུངས་ཤད། ལེའུ་སྔ་ཕྱིའི་བར་མཚམས་སུ་སྦྲུལ་ཤད་[34]བཅས་སྦྱོར། [35] དབྱིན་ཡིག་དང་རྒྱ་ནག་གི་ཡི་གེར་ཚིག་གི་ཡན་ལག་ཆ་ཚང་བར་རྫོགས་པ་ལ་རྟགས་འདི་གཉིས(。)(.)དང་། ཚིག་དུམ་ཕྱི་མ་འདྲེན་རྒྱུ་ཡོད་པ་ལ་རྟགས་འདི(,)འབྲི། བོད་ཡིག་ལ་ཚིག་མཐར་རྫོགས་ཚིག་མ་བཀོད་ཚེ། ཚིག་གི་ཡན་ལག་རྫོགས་ཡོད་མེད་གཉིས་ཀར་ཆིག་ཤད་འཇོག་ལ། ཤད་ཁོ་ནར་བལྟས་པས་ཚིག་གི་ཡན་ལག་ཆ་ཚང་མིན་དཔག་མི་ཐུབ་ཀྱང་། རྟགས་གསར་ཏུ་སྣོན་པའི་དགོས་པ་མེད་དེ། ཚིག་ཆ་ཚང་བ་དམིགས་སུ་སྟོན་པ་ལ་རྫོགས་ཚིག་སྦྱར་ཏེ་ཉིས་ཤད་བཞག་པས་ཆོག ཤད་ཀྱི་འཇུག་ཚུལ་དང་དབྱེ་བའི་སྐོར་ལེགས་བཤད་ལྗོན་དབང་སོགས་སུ་རྒྱས་པར་བསྟན་པས་འདིར་གླེང་བར་མི་བྱ།

               གསུམ། འདྲི་རྟགས།

           འདྲི་རྟགས(?)ནི། དྲི་བ་དང་ཐེ་ཚོམ་མཚོན་བྱེད་དུ་འཇུག་སྟེ།[36] དབྱིན་ཡིག་དང་རྒྱ་ནག་གི་ཡི་གེ་སོགས་དེང་གི་སྐད་ཡིག་ཕལ་མོ་ཆེས་སྤྱོད། བོད་ཡིག་ལ་འབྱེད་སྡུད་དང་གང་སུ་ཅི་སོགས་ཀྱི་ཟླ་ལ་ཅེ་ན་ཞེ་ན་སོགས་ཀྱི་ཚིག་ཕྲད་སྦྱར་ཚེ་དྲི་བའི་དོན་སྟོན་ཡང་། དེང་དུས་ཤེས་བྱའི་ཁྱབ་ཁོངས་རྒྱ་ཆེར་སོང་ཞིང་། སྐད་ཆའི་མཚོན་དོན་མང་དུ་ཕྱིན་པ་ན་རྐྱེན་ཡིག་ཀྱང་གསར་དུ་སྣོན་དགོས། གོང་དུ་སྨྲས་པ་ཇི་བཞིན། སྤྱིར་རྒྱ་ནག་གི་ཡི་གེར་ཡང་དྲི་བ་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་ཚིག་ཕྲད་མང་པོ་ཡོད་པ་དང་། དབྱིན་ཡིག་ལའང་བྱ་ཚིགbeསོགས་ཀྱི་སྦྱོར་སྟངས་ལ་བལྟས་པས་དྲི་བ་ཡིན་མིན་གསལ་པོར་ཤེས་ཐུབ་སྟེ། 他答应了吗/ 你吃了什么/ 他在哪里。ལྟ་བུ་དང་། Do you have a pen/ Have you ever been there/ Where did you go ལྟ་བུར། སྐད་ཡིག་འདི་གཉིས་ཀར་འདྲི་རྟགས་མ་ཞུགས་ཀྱང་ཚིག་སྒྲོམ་ལ་བལྟས་པས་དོན་ཇི་བཞིན་དུ་ཤེས་ཐུབ་པས། སྔར་གྱི་དུས་སུ་འདྲི་རྟགས་མི་འགོད་ཀྱང་། བསྟན་བྱ་གོ་བདེ་བའི་ཆེད་དུ་ཕྱིས་སུ་འདྲི་རྟགས་འདི་གསར་དུ་བསྣན་ཡོད།

བློ་རགས་པའི་དབང་དུ་བྱས་ཚེ། བོད་སྐད་ཀྱི་ཚིག་ཕྲད་དེ་དག་གིས་དྲི་བའི་ཉམས་སྟོན་ཡང་། བརྩམས་སྒྲུང་དང་འཁྲབ་ཚིག་སོགས་ཀྱི་སྐད་ཆ་དང་བསྟན་བྱ་འཁྲུལ་གཞི་ཆེ་བ་རྣམས་ལ་འདྲི་རྟགས་འདི་ངེས་པར་སྤྱོད་དགོས་ཏེ།

1.      དྲི་བར་འཇུག་པ།

             དཔེར་ན། ཀ ང་སློབ་ཆེན་དུ་འགྲོ་ཐུབ་སོང་།

 ཁ (1) དངོས་གནས？(2) དངོས་གནས་ཡིན་ནམ།

               ཀ དངོས་གནས་ཡིན།  

ཞེས་པའི་འབྲི་ལུགས་གཉིས་ཡོད་པར། དང་པོ་ལྟར་བྱས་ཚེ། སྐབས་བབ་ཀྱི་ཁ་སྐད་ཀྱི་ཉམས་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ཞིག་མངོན་ཐུབ་པ་དང་། གཉིས་པས་ནི་དོན་ཇི་བཞིན་དུ་སྟོན་ཡང་ཁ་སྐད་ཀྱི་ཉམས་མཚོན་མི་ནུས། ཡིན་ནའང་། སྐབས་དོན་དམིགས་བསལ་བ་མེད་པའི་འདྲི་ཚིག་སྤྱིར་བཏང་བའི་རིགས་ལ་ཚིག་མཐར་གམ་སོགས་ཀྱི་ཕྲད་སྦྱར་ཏེ་འདྲི་རྟགས་མ་བཀོད་ཀྱང་རུང་།

2.      ཐེ་ཚོམ་སྟོན་ཚུལ། ཤེས་བྱ་གང་རུང་ཐག་མ་ཆོད་པ་མཚོན་ཏེ།

      དཔེར་ན། སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ(617-?) ལྟ་བུའམ། ཉི་མ་འོད་ཟེར(༡༨༣༤?-༡༨༩༠)

      ཞེས་པ་ལྟ་བུའི་དུས་ཚིགས་གཏན་ཁེལ་བ་མ་ཤེས་པར་ཐེ་ཚོམ་ཡོད་པའི་རིགས་ལ་འདྲི་རྟགས་འདི་མི་འགོད་པའི་ཐབས་མེད།

                     བཞི། ཉམས་སྟོན་པའི་རྟགས། 

ཉམས་སྟོན་པའི་རྟགས(!)ནི། ནང་སེམས་ཀྱི་དགའ་སྐྱོ་ཆགས་སྡང་གི་ཉམས་ཅི་རིགས་མཚོན་བྱེད་དུ་སྤྱོད་དེ།[37] གོང་དུ་རྒྱ་ཡིག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལས་གསལ་བ་ཇི་བཞིན། རྒྱ་ཡིག་ལའང་ངག་གི་ཉམས་འདི་རིགས་སྟོན་བྱེད་ཀྱི་ཚིག་ཕྲད་ཡོད་དེ། 哉、夫、兮ལྟ་བུ་དང་། དབྱིན་ཡིག་ཏུའང་། What fools they are/What a slow train this is/How well she plays/How I missed you/ ལྟ་བུར་ཐ་སྙད་ཀྱི་སྦྱོར་བ་ཐ་དད་པས་སྐད་ཆའི་ཉམས་མཚོན་ཡང་། གསལ་ཁ་གཏོད་པའི་ཆེད་དུ་ཕྱིས་སུ་དབྱིན་ཡིག་དང་རྒྱ་ཡིག་གཉིས་ཀས་ཉམས་སྟོན་པའི་རྟགས་འདི་སྤྱད་ཡོད། བོད་སྐད་དུ། ཨེ་མ་ཧོ་དང་ཀྱེ་མ། ཇི་འདྲ། དེ་འདྲ་སོགས་དང་། ཚིག་མཐར་ཨང་སོགས་སྦྱར་ན་སྐབས་བབ་ཀྱི་ཉམས་སྟོན་ཡང་། མིང་དེ་དག་སྦྱར་མི་ཆོག་པའི་དུས་སུ། རྟགས་འདི་མ་བཀོད་ཚེ་ཐ་སྙད་རང་ངོས་ནས་སྐབས་དོན་དང་སྐད་ཆའི་ཉམས་ཇི་བཞིན་དུ་མཚོན་མི་ནུས།

1.  མིང་མཐར་སྦྱར་ནས་དོན་དམིགས་བསལ་བ་མཚོན་པ།

དཔེར་ན།      འགྲོ! ཨ་ཕ! ཁོ! མེ་མདའ! རྐུན་མ!

ཞེས་པ་ལྟ་བུར། ཐ་སྙད་ཀྱི་རྗེས་སུ་ཉམས་སྟོན་པའི་རྟགས་སྦྱར་ཚེ། ཐ་སྙད་དེ་དག་གིས་སྐབས་བབ་ཀྱི་ངག་གི་ཉམས་ཁྱད་པར་བ་ཞིག་མངོན་ཡོད་པ་དང་། གལ་སྲིད། འགྲོ། ཨ་ཕ། ཁོ། མེ་མདའ། རྐུན་མ་ཞེས་ཤད་ཀྱིས་བཅད་ཚེ་ཐ་སྙད་སྤྱིར་བཏང་བར་གྱུར་ནས་སྐབས་དོན་ཡང་ཡལ་འགྲོ།

2.     ཚིག་མཐར་སྦྱར་ནས་ཉམས་དྲག་པོ་མཚོན་པ།

        དཔེར་ན། ང་སོང་མྱོང!  ངའི་མི་ཚེ་ལ་ཁའི་ཉི་མ་རེད!  ཐེངས་གསུམ་རེད!

        ང་སོང་མྱོང་། ངའི་མི་ཚེ་ལ་ཁའི་ཉི་མ་རེད། ཐེངས་གསུམ་རེད།

        ཅེས་པ་ལྟར། གོང་གི་ཚིག་འདི་དག་ལ་ཤད་ཀྱིས་བཅད་ཀྱང་རུང་མོད། ཉམས་སྟོན་པའི་རྟགས་བཀོད་ཚེ་སྐད་ཆའི་མདངས་དྲག་པོ་མཚོན་ཐུབ་པ་དང་། ཤད་ཀྱིས་དེ་ལྟར་དུ་སྟོན་མི་ཐུབ།

                 ལྔ། ཉིས་ཚེག

ཉིས་ཚེག(:)ནི། ཚིག་ཕྱི་མ་འདྲེན་པ་དང་སྔ་མར་འགྲེལ་འདེབས་པར་སྤྱོད་དེ། བོད་ཡིག་ལ་རྟགས་འདིའི་དོད་དུ་རུང་བའི་ཚིག་ཕྲད་དམིགས་བསལ་བ་མེད་པས་ཇི་བཞིན་སྤྱོད་དགོས།

         1. ཚིག་ཕྱི་མ་འདྲེན་པའམ་ཚིག་ཕྱི་མ་གལ་ཆེ་བར་སྟོན་པ།  [38]

         དཔེར་ན། པད་མ་ཚེ་བརྟན: བོད་ཀྱི་གློག་བརྙན་ལ་རེ་བ་ཡོད།

          ལྟ་བུར། “ན་རེ”དང“བཤད་རྒྱུར”སོགས་བྲིས་ཚེ་དོན་བདེ་བླག་ཏུ་སྟོན་པས་རྟགས་འདི་ལོགས་སུ་འབྲི་བའི་དགོས་པ་མེད་ཟེར་ན། དེབ་དང་དཔྱད་རྩོམ་སོགས་སུ་དེ་ལྟར་འབྲི་རུང་ཡང་། དྲ་རྩོམ་དང་སྒོས་སུ་གསར་འགྱུར་གྱི་ཁ་བྱང་སོགས་སུ་ཇི་ལྟར་དོན་བསྡུས་ཤིང་ཡིག་འབྲུ་ཉུང་ཚེ་དེ་ལྟར་དུ་སྤྱོད་བདེ་བས་རྟགས་འདི་འབྲི་བའི་དགོས་པ་ཆེ་བར་མཐོང་། 

    2.ཚིག་སྔ་མའི་རྗེས་སུ་སྦྱར་ཏེ། ཚིག་ཕྱི་མ་གསལ་བཤད་དུ་འདྲེན་པ།[39]

དཔེར་ན། ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་གྱི་ཨང་རྟགས: IOL.Tib.J. 1375 ལྟ་བུའོ། །

3. དུས་ཚོད་སོགས་ཀྱི་དབྱེ་བ་སྟོན་པ། [40]

དཔེར་ན། ༣ : ༤༥   12:45

          ཞེས་པ་ལྟ་བུར། བརྗོད་བྱ་འདི་དག་མཚོན་པ་ལ་ཚིག་ཕྲད་ཅིག་བཙན་གྱིས་སྦྱོར་བའི་དགོས་བ་མེད་པར། རྐྱེན་ཡིག་གསར་དུ་དྲངས་པས་ཆོག

                   དྲུག འདྲེན་རྟགས།

འདྲེན་རྟགས(“”)ནི། ལུང་འདྲེན་པ་དང་སྐབས་དོན་དམིགས་བསལ་བ་མཚོན་བྱེད་དུ་འཇུག [41] བོད་ཡིག་ལ་ཅེས་ཞེས་སོགས་ཀྱི་ཚིག་ཕྲད་ཡོད་པས་འདྲེན་རྟགས་འདི་གསར་དུ་སྦྱོར་མི་དགོས་པར་བཤད་མོད། སྐབས་དོན་ཞིབ་ཏུ་ཕྱེས་ཚེ་དགོས་པ་ཡོད་དེ།

1. ལུང་འདྲེན་པ།

འདྲེན་རྟགས་ལ་ནང་གསེས་ཀྱི་རིགས་གཉིས་ཡོད་དེ། ལུང་འདྲེན་གཅིག་ཁོ་ན་ཡིན་དུས་འདྲེན་རྟགས་རྐྱང་མ(‘’)སྤྱོད་པ་དང་།  ལུང་བརྩེགས་མ་འདྲེན་པ་ལ་འདྲེན་རྟགས་བརྩེགས་མ(“”)སྤྱོད།

ཚེ་རིང་གིས་ང་རང་ཕ་ཡུལ་ལ་འགྲོ་རྒྱུ་ཡིན་ཞེས་བཤད། ཅེས་པ་དང་། ཁོས་ང་ལ་ཁྱོད་གང་དུ་འགྲོ་ཞེས་དྲིས། ཞེས་པ་སོགས་ནི་ཚིག་ཕྲད་སྦྱར་བས་དོན་སྟོན་པས་འདྲེན་རྟགས་མེད་ཀྱང་དོན་ལ་འཁྲུལ་བ་མི་འབྱུང་ཡང་། རང་གཞན་གཉིས་ཀྱི་སྐད་ཆ་མཉམ་དུ་ཡོད་པའི་སྐབས་སུ་འདྲེན་རྟགས་ངེས་པར་དགོས་ཏེ།

          དཔེར་ན།

          “ཚིགས་སུ་བཅད་པའི་མཚམས་སྦྱོར་རྣམས། །ཅུང་ཟད་བསྡུས་པ་ཡོད་ནའང་། །”ལས་འདིར་ཞུགས་པའི་གང་ཟག་གིས། །གཞུང་ལ་སྦྱར་ནས་ཤེས་པར་བྱ། ། ཞེས་པ་དང་།

          “ཆོས་བདག་ལགས།” གསོལ་ཐབ་པའི་མིག་ལ་མཆི་མ་ཞིག་འཁོར་ཡོད་པ་འདྲ། [42]

               ཞེས་པ་ལྟར། སྐབས་འདི་དག་ལ་བོད་ཡིག་གི་ཚིག་ཕྲད་ཅེས་ཞེས་སོགས་སྦྱོར་བའི་ཐབས་མེད་པས། འདྲེན་རྟགས་མ་སྤྱད་ཚེ་སྐབས་དོན་གསལ་བོར་མཚོན་མི་ནུས་ཏེ། ཚིག་དང་པོར་འདྲེན་རྟགས་མེད་ཚེ་སྐད་ཆ་གང་རང་གིས་བྲིས་པ་དང་གང་ལུང་དྲངས་པ་མི་ཤེས་ཤིང་། ཚིག་གཉིས་པར་འདྲེན་རྟགས་མེད་ན་ཚིག་ཧྲིལ་བོ་མི་གཅིག་གིས་བཤད་པ་ལྟར་སྐབས་དོན་འཁྲུལ་འགྲོ། དེའི་རྐྱེན་གྱིས། སྐབས་འདི་དག་ཏུ་རྟགས་འདི་སྤྱོད་དགོས།

      2.སྐབས་དོན་དམིགས་བསལ་བ་མཚོན་པ།

   རྟགས་འདི་ཐ་སྙད་དང་ཚིག་སོགས་ཀྱི་སྐབས་དོན་དམིགས་བསལ་བ་མཚོན་བྱེད་དུའང་སྤྱོད་དེ། བོད་སྐད་ལ་དེའི་དོད་དུ་རུང་བའི་ཚིག་ཕྲད་མེད།

        དཔེར་ན།

         ཁོ་ནི“འཆར་ལྡན་བུ་སྐྱེས་ཀྱི་དཔེ་ལེགས་མི་སྣ”རུ་བདམས། [43]

         “རྣོ་ལྕགས་ཨར་འདམ”་གྱིས་གྲུབ་པའི་དཔལ་ཡོན་དེར་ཞེན་ཁ་ལོག་པའི་ངང་ཚུལ་ཤུགས་བསྟན་དུ་སྤྲོས་འདུག [44]

          ཅེས་པ་ལྟར། སྐབས་འདིར་འདྲེན་རྟགས་སུ་བཀོད་པའི་ཐ་སྙད་དེ་དག་གིས་སྐབས་བབ་ཀྱི་བསྟན་བྱ་དམིགས་བསལ་བ་ཞིག་སྟོན་པས། འདྲེན་རྟགས་མ་སྤྱད་ཚེ་དེ་ལྟར་མཚོན་ཐུབ་པ་མིན།

                   བདུན། གུག་རྟགས།  

གུག་རྟགས()ནི། བསྟན་བྱ་ངེས་སླ་བའི་ཆེད་དུ་མིང་སོགས་ཀྱི་ཟུར་དུ་གསལ་བཤད་འབྲི་བར་སྤྱོད་དེ།[45] སྔར་བོད་ཡིག་གི་གླེགས་བམ་སོགས་སུ་ཡིག་ཆུང་གིས་འབྲི་བ་ཕལ་ཆེར་འདིའི་དོད་དུ་རུང་།[46] ཡིན་ནའང། གུག་རྟགས་ལྟ་བུར་ཀློག་བདེ་ལ་གསལ་ཆ་ཐོན་པ་ཞིག་མིན།   དེང་དུས་བོད་ཡིག་ལ་གུག་རྟགས་ཀྱི་དོད་དུ་ཨང་ཁང་གཡས་གཡོན་དུ་བཏགས་ཡོད་པའི་རྟགས༼     ༽ འདི་འབྲི་བ་མང་།    རྟགས་འདི༼    ༽   གུག ་རྟགས་ཀྱི་དོད་དུ་འབྲི་རུང་ཡང་། ཀུན་དོད་གཅིག་ཆོད་ཀྱིས་དཔེ་རྟགས་སོགས་ལའང་སྤྱོད་པ་ནི་ཞིབ་ཆ་མ་ཕྱེས་པའི་སྐྱོན་དུ་མཐོང་།

   1. ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་ས་ཆ་དང་མི། དེབ་སོགས་ཀྱི་མིང་བོད་ཡིག་ཏུ་ཕབ་རྗེས། ཀློག་པ་པོས་ངེས་སླ་བའི་ཆེད་དུ་བོད་མིང་གི་ལོགས་སུ་དེ་དག་གི་མ་ཕྱི་འབྲི་བ་ཡོད་དེ། སྐབས་དེ་དག་ཏུ་གུག་རྟགས་སྤྱད་ན་ཤིན་ཏུ་སྟབས་བདེ།

        དཔེར་ན།

       དེ་དང་ཆ་མཚུངས་པའི་རིག་ཚན་གཞན་ཞིག་ནི་སློབ་ཁྲིད་རིག་པ(教学论)ཞེས་པ་དེ་རེད། [47]

       དེབ་དེ་སྤེལ་བ་ནས་བཟུང་རིམ་བཞིན་དེང་རབས་བསླབ་ཚན་གྱི་རིག་གཞུང་སྨྲ་བའི་ཐའེ་ལེ(泰勒，R.W.Tyler)ཡི་དགོངས་པ་གྲུབ་ཐུབ་པ་བྱུང་། [48] ལྟ་བུའོ། །

2. བསྟན་བྱ་གང་ཞིག་གཞུང་དངོས་ནས་ཞིབ་ཏུ་སྟོན་པའི་དགོས་པ་མེད་ཀྱང་། གཞུང་སྤྱི་ལ་གོ་བ་དཔྱིས་ཕྱིན་པ་ལོན་ཆེད་བསྟན་བྱ་གང་དེའི་ཟུར་དུ་གསལ་བཤད་འབྲི་དགོས་པ་ཡོད་དེ།  དེ་དག་ལའང་གུག་རྟགས་སྤྱོད་དགོས། [49]

དཔེར་ན།

ས་སྟག(1818)ལོ་ཟླ་བ་ལྔ་པའི་ཚེས་གཅིག་ལ། [50]

ཐོག་ཁང་གི་མདུན་ཕྱོགས་ཏེ་སྟེང་འོག་ཏུ་ཆབ་སྒོ་རེ་དང་སྒེའུ་ཁུང་གསུམ་བཞི་བཏོན་ནས་མཛེས་པར་བྱེད་ལ། (ཕལ་ཆེར་ཁང་མིག་རེར་སྒེའུ་ཁུང་རེ་གཏོད་སྲོལ་ཡོད།) དེང་དུས་ཁང་ཐོག་ཏུ་ཤེལ་ཁྲ་སྒྲིག་སྦྱོར་བྱེད་མཁན་ཡང་མང་། [51]ཞེས་པར་ལྟར་ཡིན།

3.གནའ་ཡིག་སོགས་ཀྱི་དག་ཡིག་རང་སོར་བཞག་སྟེ་ད་ལྟའི་འབྲི་སྲོལ་ཟུར་དུ་འདོགས་པ།[52]

དཔེར་ན།

རྗེ་བོ་ལིག་སྙ་ཤུར། བློན་པོ་ཁྱུང་པོ་ར་སྩངས(སངས) རྗེ་ཞེས་དང་། [53]

              ཞེས་པ་ལྟར། སྐབས་འདི་དག་ཏུ་ཚིག་ཕྲད་སྤྱོད་རུང་བ་མ་ཡིན་པས་རྟགས་འདི་སྦྱོར་དགོས།

                 བརྒྱད། འཕྲེད་རྟགས།

འཕྲེད་རྟགས(—)ནི། རྩོམ་པ་པོ་དང་ངག་གི་རྒྱུན་རིང་བ་སྟོན་པར་འཇུག་སྟེ། [54]བོད་ཡིག་ཏུ་མ་སྤྱད་ཐབས་མེད་མིན་ཡང་། རྟགས་འདི་བཀོལ་ན་བསྟན་བྱ་ངེས་སླ་བར་འགྱུར་ཏེ།

1.     ལུང་ཁུངས་སྟོན་པ།

དཔེར་ན། རྨི་ལམ་དུའང་མ་རྨིས་ན། །གཞན་གྱི་དོན་དུ་ག་ལ་སྐྱེ། །

                                                  — ཞི་བ་ལྷ།

2.     ངག་གི་རྒྱུན་རིང་བ་མཚོན་པ།

དཔེར་ན། “འོན་ཀྱང— འོན་ཀྱང— མོ་སྲོག་ཆགས་གཞན་པ་ཞིག་ཏུ་སྐྱེས་ན་མི་ཆོག་གམ།”[55]  ཞེས་པ་ལྟར་རོ། །

                     དགུ། སྦྲེལ་རྟགས།

སྦྲེལ་རྟགས(-)ནི། ས་ཆ་དང་ཆུ་ཚོད། ལོ་གྲངས་སོགས་ཀྱི་བར་མཚམས་སྦྲེལ་བྱེད་དུ་འཇུག་སྟེ།[56] འཕྲེད་རྟགས་ལས་ཐུང་།

དཔེར་ན། པེ་ཅིན-བོད་ལྗོངས། ༣༣༠-༤༤༥

ཞེས་པ་ལྟར། བོད་ཡིག་ཏུ་སྐབས་འདི་ལ་ཚིག་ཕྲད་ནས་སྦྱར་བས་དོན་སྟོན་ཐུབ་ཀྱང་། རྟགས་ཀྱིས་མཚམས་ཕྱེས་ན་མཐོང་ཚོར་གྱི་ནུས་པ་ལྡབ་ཀྱིས་མཐོ་བས། དྲ་བའི་གསར་འགྱུར་གྱི་ཁ་བྱང་སོགས་སུ་བྲིས་ན་བརྗོད་བྱ་ངེས་སླ་བའི་ཁྱད་ཆོས་ཡོད།

                 བཅུ། བསྡུས་རྟགས།

བསྡུས་རྟགས(…)ནི། བསྟན་བྱ་ཆ་ཚང་བར་མ་རྫོགས་པ་མཚོན་བྱེད་ཡིན་ཏེ།[57] བོད་ཡིག་ལ་སོགས་སྒྲ་ལྟ་བུས་སྐབས་དོན་རྫོགས་མེད་པ་མཚོན་ཡང་། བསྟན་བྱ་མ་རྫོགས་པ་ལ་བྱེ་བྲག་གི་གནས་སྐབས་མི་འདྲ་བ་ཡོད་པས། དོན་གྱི་ཞིབ་ཕྲ་མཚོན་པ་ལ་བསྡུས་རྟགས་འདི་འགོད་དགོས་ཏེ།

1. ལུང་ཁུངས་སྡུད་པ།

དཔེར་ན།  《བརྡ་སྤྲོད་གསལ་བྱེད་ངག་སྒྲོན》དུ། ……ཝ་བཏགས་ནི། །ཀ་ཁ་ག་ཉ་ད་ཚ་དང་། །ཞ་ཟ་ར་ལ་ཤ་ཧ་འོ། །[58]

2. ཡི་གེའི་བཟློས་འབྲི་སྡུད་པ།

དཔེར་ན། མི་དེ་སོད་ཅིག སོད་ཅིག ……ཅེས་པ་ལྟ་བུ།

3. བསྟན་བྱའི་མཇུག་མ་རྫོགས་པར་ཤུགས་བསྟན་གྱི་དོན་ཡོད་པར་མཚོན་པ།

དཔེར་ན། མདང་ངས་རྨི་ལམ་ཞིག་རྨིས་སོང་། རྨི་ལམ་དུ་ཨ་མ་ལ་མཇལ། རྨི་ལམ་དུ་ཨ་ཕ་ལ་མཇལ། རྨི་ལམ་དུ…… ཞེས་པ་ལྟ་བུ།

4.སྨྲ་བ་དང་བྲལ་བའི་དོན་མཚོན་པ།

དཔེར་ན། “ཁྱོད་ཀྱིས་བོད་སྐད་བཤད་ལོས་ཤེས།”

“……

གློ་བུར་དུ་ཁོའི་གདོང་དམར་པོར་གྱུར།

5. སྐད་ཆ་རྒྱུན་མར་བཤད་མ་ཐུབ་པར་ཁེགས་པའི་དོན་མཚོན་པ།

  དཔེར་ན། “ང……པེ་ཅིན་དུ……མ……སོང་།”

    ཞེས་པ་ལྟ་བུར། སྐབས་འདི་དག་ལ་སོགས་སྒྲ་སྦྱོར་བའི་སྐབས་མེད་ལ། ཚིག་ཕྲད་གཞན་དག་ཀྱང་སྦྱོར་ཐུབ་པ་མ་ཡིན་པས་རྐྱེན་ཡིག་འདི་གསར་ཏུ་མ་སྦྱར་ཚེ། སྐབས་དོན་གྱི་བརྗོད་བྱ་མང་པོ་དངོས་སམ་ཤུགས་ནས་ཡལ་འགྲོ། དེ་ཡང་བསྡུས་རྟགས་ཀྱི་དོད་དུ་ཚེག་འབྲི་བ་ཡོད་ཀྱང་ཡང་དག་པར་མ་མཐོང་སྟེ། རྐྱེན་ཡིག་ཕྱོགས་འདྲ་བ་རྣམས་ཕན་ཚུན་གྱི་དོད་དུ་སྤྱོད་རུང་བ་ཡིན་ཚེ། འཕྲེད་རྟགས་དང་བསྡུས་རྟགས་གཅིག་བྱས་པས་ཆོག་ལ། དབྱིན་ཡིག་གིDashདངHyphenགཉིས་ཀྱང་སོ་སོར་འབྱེད་དགོས་པ་མ་ཡིན་པ་སོགས་ཐལ་དྲགས་པའི་སྐྱོན་ཡོད་པས། ཚེག་དང་བསྡུས་རྟགས་ལ་བྱེད་ལས་ཐ་དད་པ་ཡོད་བཞིན་དུ་སྤྱོད་ཚུལ་ཡང་མི་འདྲའོ། །

                   བཅུ་གཅིག ནན་རྟགས།

ནན་རྟགས་ནི་སྐབས་དོན་གྱི་ཐ་སྙད་གལ་ཆེ་བ་རྣམས་མཚོན་བྱེད་དུ་འཇུག་སྟེ།[59] དབྱིན་ཡིག་དང་རྒྱ་ཡིག་ལ་ཐ་སྙད་གང་གི་འགབ་ཏུ་རྟགས་འདི(﹒)འབྲི། བོད་ཡིག་ལ་ངས་གཟུང་ཉི་ཟླ (༵)དང་ངས་བཟུང་སྒོར་རྟགས(༷)སྤྱོད་སྲོལ་ཡོད་ལ།[60] དེ་གཉིས་ཀྱང་བསྟན་བྱ་བརྣན་པར་འཛིན་བྱེད་ཡིན་པས། བོད་ཡིག་ལ་རྟགས་འདི་གཉིས་སྔར་སྲོལ་བཞིན་སྦྱར་བས་འཐུས།

                བཅུ་གཉིས། དཔེ་རྟགས།

དཔེ་རྟགས་ནི་དེབ་སོགས་ཀྱི་མིང་མཚོན་བྱེད་དུ་འགོད་དེ།[61] དཔེ་རྟགས《》འདི་ནི་རྒྱ་ཡིག་ལ་ཆེད་དུ་བཟོས་པར་གྲགས་པ་དང་།[62] དབྱིན་ཡིག་ཏུ་དཔེ་མིང་བསེགས་ནས་འབྲི་བ་ལས་དཔེ་རྟགས་ལོགས་སུ་མི་འགོད། ཡོངས་གྲགས་སུ་བོད་ཡིག་གི་བསྟན་བཅོས་ཁག་ཏུ་དེབ་མིང་འདྲེན་དུས་དཔེ་རྟགས་སྤྱོད་པའི་སྲོལ་མི་མཐོང་ཡང་། བརྗོད་བྱ་དམིགས་བསལ་བའི་སྐབས་སུ་དཔེ་རྟགས་མེད་ན་མཚོན་བྱ་ངེས་དཀའ་ལ། སྐབས་འགར་དོན་ལ་འཁྲུལ་གཞི་འབྱུང་བའང་་ཡོད་པས། བོད་ཡིག་ལ་དཔེ་རྟགས་འདི་སྤྱོད་དགོས་པར་སྙམ།

དཔེར་ན། ཁྱུང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ད་ཡོད་ཡིག་ཚགས་སུ་བཀོད་པ་སྔ་ཤོས་ཕལ་ཆེར་《ཞང་ཞུང་སྙན་རྒྱུད་ཀྱི་བོན་མ་ནུབ་པའི་གཏན་ཚིགས》འདི་ཉིད་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་ཆོག་པར་བསམ། [63]《རྣམ་སྨིན》དང《སྡོམ་པ་སྲུང་བ》 《སེམས་ཁུར》 《བར་ཆད》《ཕྱིར་ལོག་པ》བཅས་ལ་མཚོན་ན། [64]ཞེས་པ་ལྟར། ཚིག་འདི་དག་ལ་དཔེ་རྟགས་མ་བཀོད་ཚེ་དོན་གྱི་སྔ་ཕྱི་ལ་བལྟས་ནས་དེབ་མིང་ཡིན་མིན་དཔྱད་དགོས་ཤིང་། ལན་རེར་དཔྱད་ཀྱང་ངེས་དཀའ་བས་དཔེ་རྟགས་འདི་སྤྱོད་དགོས་སོ། །

                   བཅུ་གསུམ། དབྱེ་རྟགས།

དབྱེ་རྟགས(·)ནི། རུས་དང་མིང་། སྤྱི་དང་བྱེ་བྲག་སོགས་ཀྱི་ཁྱད་པར་འབྱེད་བྱེད་དུ་འཇུག་སྟེ།[65]

           1.རུས་མིང་།

        དཔེར་ན། ཁར· མར་ཁེ་སི། མཁར་རྨེའུ· བསམ་གཏན། 

          2.སྤྱི་བྱེ་བྲག

        དཔེར་ན། སྤྱོད་འཇུག· ཤེས་ཕྱིན་གྱི་ལེའུ།  བཀའ་འགྱུར· འདུལ་བ། ཞེས་པ་ལྟ་བུའོ། །

                     བཅུ་བཞི། སྐུང་རྟགས།

         སྐུང་རྟགས(×)ནི། མིང་དང་ས་གནས། ལོ་ཟླ་ཚེས་གྲངས་སོགས་ཇི་བཞིན་དུ་སྟོན་མི་འོས་པའམ་གསལ་ཐག་མ་ཆོད་པའི་རིགས་བསྐུངས་ནས་འབྲི་དགོས་པ་ལ་སྤྱོད་དེ། [66]དཔེར་ན།

        ད་ལོར་བསླབ་འབྲས་མི་ལེགས་པའི་སློབ་མ་ཚེ××ཡིས་དཔྱད་རྩོམ་བསྐྱར་དུ་ཕྲིས།  གན་རྒྱའི་དུས་ཡུན་གྱི་རྣམ་གཞག་འདི་ལྟར་འབྲི་དགོས། ××××ལོའི་ཟླ××ཚེས་××ནས་××××ལོའི་ཟླ་××ཚེས་××བར་གན་རྒྱར་འགལ་མི་ཆོག
        ཞེས་པ་ལྟར། དོན་སྐུང་བའམ་ཡི་གེའི་དོད་དུ་དཔེ་འདྲེན་པ་ལ་རྟགས་འདི་སྤྱོད་དགོས།

                 བཅོ་ལྔ། ཆད་རྟགས།

      ཆད་རྟགས(□)ནི། ཡིག་རྙིང་སོགས་དག་སྒྲིག་བྱེད་དུས། ཡི་གེ་མི་གསལ་བའམ་ཆད་ལྷག་ཤོར་བ་རྣམས་མཚོན་བྱེད་ཡིན་ཏེ། [67]

              དཔེར་ན། བཙན་པོ□སྲོང་རྩན་གྱི་རིང་ལ། [68]ཁྱོད་ཀྱྀས་ནྀ་□བཏང་ན། ངས་པོ་ནི་མད་དུ་རུང་ཞེས་བཀའ་སྩལཏོ། །

             ཞེས་པ་ལྟར་སྔར་གྱི་ཡིག་རྙིང་རྣམས་དག་སྒྲིག་བྱེད་དུས་རྟགས་འདི་ཤིན་ཏུ་མཁོ། དེ་ཡང་རྐྱེན་ཡིག་གི་སྔ་ཕྱིར་གང་འདོད་ཀྱིས་ཚེག་སྦྱོར་བ་ནི་ཡང་དག་པར་མི་བསམས་ཏེ། རྐྱེན་ཡིག་འདི་དག་ཀྱང་ཤད་ལྟ་བུའི་རྐྱེན་གྱི་ཡི་གེ་ཡིན་པས། དོན་ལ་འཁྲུལ་ཆ་མེད་ན་ཚེག་སྦྱོར་བའི་དགོས་པ་མེད།

                                                                མཇུག་སྡུད་པ།

       མདོར་ན། ད་ལྟའི་སྔོན་ཐོན་སྐད་ཡིག་གཞན་དག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལ་བལྟས་ཚེ། དེ་དག་ལའང་དང་པོ་ནས་རྐྱེན་ཡིག་མེད་པར། ཐོག་མའི་དུས་སུ་སྐད་ཆའི་སྦྱོར་བའི་གོ་རིམ་དང་ཚིག་ཕྲད་ཀྱིས་དོན་གྱི་ཁྱད་པར་སྟོན་ཡང་། ཕྱིས་སུ་ཡི་གེ་རྒྱ་ཆེར་དར་ནས་བསྟན་བྱ་གོ་སླ་བར་མཚོན་ཐུབ་པའི་ཆེད་དུ། རྐྱེན་ཡིག་བྱུང་བའི་མགོ་ཚུགས་ཡོད། རྐྱེན་ཡིག་ཀྱང་དང་པོ་ནས་འཐུས་ཚང་བ་མ་ཡིན་པར་བསྟན་བྱ་ཇི་ཙམ་ཞིབ་ཚགས་པར་གྱུར་ཚེ་དེ་ལྟར་དུ་འཐུས་ཚང་དུ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། སྤྱིར་ཡི་གེ་ནི་ངག་གི་གདངས་རིས་སུ་ཕབ་སྟེ་བརྡ་སྟོན་བྱེད་ཅིག་ཡིན་པས། ཇི་ཙམ་གྱིས་གོ་བདེ་ཞིང་ཁ་གསལ་བ་ཡིན་ཚེ། དེ་ཙམ་གྱིས་དོན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པར་སྟོན་ཐུབ། ཡང་ཁ་ཤས་ཀྱིས་སྔར་ལོ་པཎ་བཀའ་དྲིན་ཅན་རྣམས་ཀྱིས་ཆོས་གཞུང་གི་གནས་ལུགས་ཤིན་ཏུ་ཕྲ་ཞིང་ཕྲ་བ་རྣམས་བསྒྱུར་ཞིང་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་སྐབས་སུ་རྐྱེན་ཡིག་འདི་དག་མེད་ཀྱང་དོན་བདེ་བླག་ཏུ་བསྟན། ད་ལྟའང་དེ་ལས་ལྷག་པ་ཞིག་སྟོན་རྒྱུ་མེད་ཟེར་ན། སྔར་གྱི་ཆོས་གཞུང་ཟབ་ཅིང་དོན་ལེགས་པར་བསྒྱུར་བའང་བདེན་མོད། འདིར་བཤད་པར་བྱ་བ་ནི་སྐད་ཡིག་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ངོས་ནས་དེང་གི་སྟོབས་ཅན་སྐད་ཡིག་མང་པོར་དཔེར་བལྟས་ཤིང་། སྒོས་སུ་སྐད་ཇི་ཙམ་གྱིས་གོ་སླ་བ་དང་ཀློག་བདེ་བ་ཡོང་ཕྱིར་དང་། གོང་གི་དཔེ་བརྗོད་དུ་བསྟན་པའི་གནས་སྐབས་དེ་དག་ཏུ་རྐྱེན་ཡིག་འདི་དག་མེད་ཐབས་མེད་པར་འདོད་པ་ཡིན།

སྐད་ཡིག་སོ་སོའི་འབྲི་དང་གྲུབ་ཚུལ་མི་འདྲ་བའི་དབང་གིས། ཐུན་མོང་གི་རྐྱེན་ཡིག་འདི་དག་སྐད་ཡིག་བྱེ་བྲག་པ་ཞིག་ཏུ་སྤྱོད་དུས་རང་རང་གི་བབ་དང་མཐུན་པར་ལེགས་བཅོས་གནང་དགོས་པ་ནི་གོར་མ་ཆགས་ཏེ། རྒྱ་ཡིག་གི་རྐྱེན་ཡིག་ཕལ་ཆེ་མོ་དབྱིན་ཡིག་ནས་དྲངས་ཀྱང་། རྐྱེན་ཡིག་ཁ་ཤས་རང་གི་འབྲི་ལ་གཞིགས་ནས་བཅོས་བསྒྱུར་བྱས་ལ་ལྟོས། བོད་ཡིག་ལའང་རྐྱེན་ཡིག་འདི་དག་དགོས་ངེས་པ་ཡིན་ཡང་། འབྲི་ལུགས་ཐད་ནས་བོད་ཡིག་གི་ཡིག་གཟུགས་དང་མཐུན་པར་བཟོ་དགོས་ཏེ། ད་ལྟའི་བོད་ཡིག་གི་མཐེབ་གཞོང་དུ་རྐྱེན་ཡིག་འདི་དག་མེད་པས། རྟགས་རེ་འབྲི་བ་ལ་མཐེབ་གཞུང་གི་གཏག་ཐབས་རེ་བརྗེ་དགོས་ཤིང་། རྒྱ་ཡིག་གི་རྐྱེན་ཡིག་རྣམས་བྲིས་ཚེ་བོད་ཡིག་དང་འབྲེལ་མི་ཆགས་པར་རྟགས་དང་ཡི་གེ་ཁ་ཐོར་དུ་འགྲོ་བ་དང་། དབྱིན་ཡིག་གི་གཏག་ཐབས་བཞིན་བྱས་ན་འབྲི་ལེགས་ཀྱང་དཔེ་རྟགས་ལྟ་བུའི་རྐྱེན་ཡིག་མེད་པ་སོགས་ཀྱི་གནད་དོན་ལ་ཞིབ་ཏུ་བལྟས་ཚེ། རྐྱེན་ཡིག་འདི་དག་བོད་ཡིག་ལ་དོ་མཉམ་ཞིང་འབྲེལ་ཆགས་པ་ཞིག་བཟོ་དགོས་ལ། བོད་ཡིག་གི་མཐེབ་གཞོང་དུའང་གསར་དུ་སྣོན་དགོས། སྔ་མར་རྐྱེན་ཡིག་འདི་དག་འབྲི་ལོབས་སུ་མ་གྱུར་བས། ཐོག་མའི་དུས་སུ་འབྲི་མི་བདེ་བར་སྙམ་པའམ། མིག་ལ་མི་མཛེས་པར་བསམ་པའམ། སྐད་ཡིག་ལ་ལྷད་ཞུགས་པར་སྒོམ་པའམ། ཕན་ཚུན་འབྲེལ་མི་ཆགས་པར་འདོད་པ་སོགས་ཀྱི་ཚོར་སྣང་ཅི་རིགས་པ་འབྱུང་སྲིད་ཀྱང་། གོང་དུ་ཞུས་པའི་སྐད་ཡིག་གཞན་དག་གི་ལོ་རྒྱུས་དང་སྒོས་སུ་རྐྱེན་ཡིག་འདི་དག་སྤྱད་པའི་དགེ་མཚན་ཡང་ཡང་བསམས་ཏེ། རྒྱུན་མར་སྤྱད་ན་རིང་པོར་མི་ཐོགས་པར་གཏན་ཆགས་སུ་འགྲོ་ལ། དེ་དུས་རྐྱེན་ཡིག་འདི་དག་ཀྱང་དབུ་ཁྱུད་དང་ཤད་འབྲི་བ་བཞིན་དུ་གོམས་མི་འགྲོ་བའི་ངེས་པ་གང་ནས་རྙེད།

 གསལ་བཤད། རྩོམ་ཁུངས: 2017ལོའི <<བོད་ལྗོངས་སློབ་གསོ>> དེབ་གཉིས་པ།

ཟུར་མཆན།
__________________________

[1] ཨུར་སུ་ལཱ (Ursula Bobossrsky) ལྟར་ན། དབྱིན་ཡིག་གི་ཐ་སྙད་དེ་ནི། ལཱ་ཏིན་གྱི་ཐ་སྙད Punctusཞེས་པ་ལས་བྱུང་བར་བཞེད། ཐ་སྙད་དེའི་དོན་ནི་ཚེག་ཅེས་པ་སྟེ། ཚིག་གི་མཚམས་འབྱེད་པའི་དོན་ཡིན་པར་བཤད། རྒྱ་ཡིག་གི་ཐ་སྙད་དེ་ནི། དུས་རབས་སྔོན་མའི་དུས་མགོར་གསར་དུ་བཟོས་པར་བརྗོད་དེ། 点ཡིས་ཚིག་གི་ཡན་ལག་རྫོགས་ཡོད་མེད་མཚོན་པ་དང་། 标ཡིས་ཐ་སྙད་དང་ཉམས་མཚོན་པས། དེ་གཉིས་མཉམ་དུ་སྦྱར་ཏེ་མིང་དེ་ལྟར་བཏགས་པར་བཞེད།

[2] ས་པཎ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་སོགས་ཀྱིས་མཛད། དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པའི་གསུང་རབ། པོད་གཉིས་པ། སུམ་རྟགས་དང་དག་ཡིག མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།2004ལོའི་ཟླ་དང་པོ། ཤ168

[3]  སྲོག་གི་ཡི་གེ་དང་རྐྱེན་གྱི་ཡི་གེའི་རྣམ་གྲངས་འདྲེན་ཚུལ་ལ་བཞེད་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་ཁ་ཤས་ཡོད་དེ། བསོད་ནམས་རྩེ་མོའི་ཡི་གེའི་བཀླག་ཐབས་ལྟར་ན། ཚེག་ནི་སྲོག་གི་ཡི་གེ་དང་། དབྱངས་བཞི་ནི་ཡན་ལག་གི་ཡི་གེ ཤད་དང་དབུ་ཁྱུད་ནི་རྐྱེན་གྱི་ཡི་གེ་ཡིན་པར་བཞེད། ངག་དབང་བསྟན་དར་གྱི་ཡི་གེའི་བཤད་པ་མཁས་པའི་ཁ་རྒྱན་དུ། སྲོག་གི་ཡི་གེ་ནི་དབྱངས་བཞི་དང་ཚེག་ཡིན་པ་དང་། རྐྱེན་གྱི་ཡི་གེ་ནི་དབུ་དང་ཤད་ཡིན་པར་བཞེད་པས། རྣམ་གྲངས་ལ་ཞིབ་ཕྲའི་ཁྱད་པར་ཡོད་ཀྱང་། ཤད་དང་དབུ་ཁྱུད་ཀྱི་དགར་སྟངས་ནི་ཆ་མཚུངས་སོ། །

[4] དེབ་འདི་གཉིས་སུ་དབྱིན་ཡིག་གི་བྱུང་ཚུལ་ངོ་སྤྲད་ཡོད། Dennis Freeborn, From Old English to Standard English, Second Edition, Foreign Language Teaching and Research Press & Macmillan Pushers Ltd 2000.8, P 9  David Crystal, The Cambridge Encyclopedia of the English Language, Cambridge University Press,2003,P7

[5] Paul Saenger, Space between words: Origin of the silent reading, Stanford University Press,2000 P1-10 གཞན་ཡང་། དཔྱད་རྩོམ་ཁ་ཤས་སུ་སྔོན་གྱི་དུས་རབས་དགུ་བར། Mesha Stele གནའ་ཡིག་ཏུ་རྐྱེན་ཡིག་སྤྱད་ཡོད་པར་འདོད་ཀྱང་། ཡིག་ཆ་ཁུངས་ལྡན་མ་མཐོང་བས་འདིར་ཡོངས་གྲགས་ཀྱི་ལུགས་བཞིན་དུ་བྱས།

[6] Paul Saenger, Space between words: Origin of the silent reading, Stanford University Press,2000. P7-8

[7] Paul Saenger, Space between words: Origin of the silent reading, Stanford University Press, 2000. P54

[8] E.Otha WINGO, Latin Punctuation in the Classical Age, The Hague, Netherlands:De Gruyter,1972, P22 

[9] Dennis Freeborn, From Old English to Standard English, Second Edition, Foreign Language Teaching and Research Press & Macmillan Pushers Ltd 2000.8, P31, P53,P55

[10] Dennis Freeborn, From Old English to Standard English, Second Edition, Foreign Language Teaching and Research Press & Macmillan Pushers Ltd 2000.8, P31, P53,P55 སོགས་ཏུ་གསལ་བའི་གནའ་བོའི་ཡིག་རྙིང་ལ་བལྟས་ཚེ། སྐབས་དེར་ཚིག་གི་དབྱེ་མཚམས་འབྱེད་བྱེད་ལ་རྐྱེན་ཡིག(.)(:)ལྟ་བུ་རེ་གཉིས་ལས་མེད་པར། དོན་གྱི་ཞིབ་ཆ་ཐ་སྙད་དང་ཚིག་གི་སྦྱོར་བས་མཚོན་ཡོད།

[11] དབྱིན་ཡིག་གི་ལོ་རྒྱུས་ལ་དུས་རིམ་གསུམ་ཕྱེས་ཡོད་དེ། དུས་རབས་ལྔ་བ་ནས་བཅུ་གཅིག་ནི་གནའ་བོའི་དུས་རིམ་དང་། དུས་རབས་བཅུ་གཅིག་ནས་བཅོ་ལྔ་ནི་དུས་རབས་བར་མའི་དུས་རིམ། དེའི་རྗེས་ལ་དེང་རབས་དབྱིན་ཡིག་ཏུ་འབོད། གནའ་བོའི་དུས་རིམ་དང་དུས་རབས་བར་མའི་དུས་རིམ་གྱི་སྐབས་སུ་དབྱིན་ཡིག་ལ་མཐའ་འཁོར་གྱི་སྐད་ཡིག་སོ་སོས་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཏེ། དབྱངས་གསལ་དང་ཐ་སྙད། བརྡ་སྤྲོད་བཅས་ལ་འགྱུར་བ་མང་པོ་བྱུང་། ཆོས་སྤེལ་བྱ་འགུལ་གྱི་དགོས་མཁོ་སྐོང་བ་དང་དཔར་སྐྲུན་ལས་རིགས་དར་བ་སོགས་ཕྱི་ནང་གི་རྐྱེན་གྱིས་དབྱིན་ཡིག་ལ་རྐྱེན་ཡིག་འཐུས་ཚང་དུ་གཏོང་ཐུབ་པར་ནུས་པ་གལ་ཆེན་ཐོན་ཡོད་པར་བཤད།

[12] དཔེར་ན། Do you have a pen.(ཁྱོད་ལ་སྨྱུ་གུ་ཡོད་དམ།) Have you ever been there.(ཁྱོད་དེར་འགྲོ་མྱོང་ངམ།) What fools they are.(ཁོ་ཚོ་ཇི་འདྲའི་གླེན་པ་ལ།) What a slow train this is.(མེ་འཁོར་འདི་ཇི་འདྲའི་དལ་བ་ལ་ཨང་།)ལྟ་བུར། གནའ་བོའི་དབྱིན་ཡིག་ལ་ཚིག་གི་དོན་ཐ་དད་པ་སྟོན་པར་རྐྱེན་ཡིག་མི་འདྲ་བ་སྦྱོར་སྲོལ་མེད་པར། བྱ་ཚིག་གི་སྔ་གཞུག་ལ་བལྟས་ཚེ་ སྨྲ་བྱེད་ཀྱི་ཚིག་དང་འདྲི་ཚིག་ སོགས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ཤེས་ཐུབ། འདིར་གོ་བདེ་བའི་ཆེད་དུ་དེང་རབས་དབྱིན་ཡིག་གི་ཚིག་དྲངས་པ་ལས། གནའ་སྐད་ཀྱི་ཚིག་སྦྱོར་ནི་དབྱིན་ཡིག་གི་ལོ་རྒྱུས་བྲིས་པའི་དེབ <> འདི་རུ་གསལ།

[13] David Crystal, The Cambridge Encyclopedia of the English Language, Cambridge University Press,2003,P68 དེབ་འདིར་བསྟན་པའི་རྐྱེན་ཡིག་དགུ་ནི་(.)(:)(,)(?)(!)(())([])(’)(-)བཅས་ཡིན།

[14] David Crystal, The Cambridge Encyclopedia of the English Language, Cambridge University Press,2003,P68

[15] རྒྱ་ནག་གི་ཡི་གེ་ནི་གསལ་བྱེད་ཀྱི་ཡི་གེ་མིན་ཞིང་། ཐ་སྙད་ཕན་ཚུན་བར་མཚམས་འབྱེད་མི་དགོས་པས ། ཚིག་མཚམས་འབྱེད་བྱེད་ཀྱི་རྐྱེན་ཡིག་ཁོ་ན་ལས་མ་བྱུང་།

[16] 武晓兰和江海燕著， 标点，跳动的文字音符，宁夏人民出版社，2006年12月第一版，4页  གནའ་བོའི་རྒྱ་ནག་གི་ཡི་གེར་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་རྐྱེན་ཡིག་མཚན་ཉིད་པ་བྱུང་བའི་སྐོར་ལ་བཞེད་ཚུལ་མི་འདྲ་བ་ཁ་ཤས་འདུག་སྟེ། ཁ་ཤས་ཀྱིས་ཧན་རྒྱལ་རབས་ནས་རྐྱེན་ཡིག་བྱུང་ཡོད་པར་འདོད་པ་དང་། འགའ་ཤས་ཀྱིས་ཐང་རྒྱལ་རབས་ནས་བྱུང་བར་འདོད། ཡང་ཁ་ཤས་ཀྱིས་མ་ཧྲི་བརྡ་སྤྲོད་བརྩམས་པ་ནས་བྱུང་བར་འདོད་པ་སོགས་ཡོད། ཡོངས་གྲགས་སུ་རྐྱེན་ཡིག་གི་མཚན་ཉིད་ཚང་ཞིང་རྒྱུན་པར་སྤྱད་པ་ལ་གོང་བསྟན་གྱི་རྟགས་གསུམ་ལས་མེད་པ་ཅུང་ཁུངས་བཙུན་པར་འདུག བརྡ་སྤྲོད་སྨྲ་བ་ཁ་ཤས་ཀྱིས་སྔར་གྱི་དེབ་ཏུ་རྐྱེན་ཡིག་གི་མཚན་ཉིད་ཆ་ཚང་བར་འཛོམས་པ་ལ་རྟགས(、)(。)འདི་གཉིས་ལས་མེད་པར་འདོད་པའང་འདུག

[17] དེབ་འདི་ལྟར་ན། (李永兴著 古汉语句读，商务印书馆2001年，65页；107页) ཚིག་གི་ཡན་ལག་ཆ་ཚང་བར་རྫོགས་པ་ལ་句་དང་། ཚིག་ཕྱི་མ་འདྲེན་རྒྱུ་ཡོད་པ་ལ་读་ཟེར། དེབ་ཁ་ཤས་སུ“句读”ལ་ངོས་འཛིན་སྟངས་མི་འདྲ་བ་ཡོད་ཀྱང་། གོང་གི་དེབ་དེའི་བཞེད་ཚུལ་ནི་ཡོངས་གྲགས་སུ་ཁས་ལེན་པས་འདིར་དེའི་རྗེས་སུ་འབྲངས།

[18] 李永兴著， 古汉语句读，商务印书馆2001年， 949页；1070页； 1207页

[19] 李永兴著， 古汉语句读，商务印书馆2001年; 武晓兰和江海燕著， 标点，跳动的文字音符，宁夏人民出版社，2006年12月第一版；

[20] 武晓兰和江海燕著， 标点，跳动的文字音符，宁夏人民出版社，2006年12月第一版，20-24页

[21] 胡适著，胡适学术文集：语言文字研究，中华书局出版，1998年2月，360页

[22]  胡适著，胡适学术文集：语言文字研究，中华书局出版，1998年2月，35页；357页

[23] 胡适著，胡适学术文集：语言文字研究，中华书局出版，1998年2月，351-360页 1918ལོར། ཧུའུ་ཧྲི་སོགས་ཀྱིས་ན་གཞོན་གསར་བ་དུས་དེབ་སོགས་སུ་རྐྱེན་ཡིག་སྤྱོད་ཚུལ་གྱི་རྩོམ་ཡིག་བཀོད་དེ་སྐུལ་མ་ཡང་ཡང་བྱས་པ་སོགས་ཀྱིས་ལྟ་བ་འདི་ཁྱབ་བརྡལ་དུ་འགྲོ་བ་ལ་ཕན་ཐོགས་པར་གྲགས།

[24] 郭攀著，二十世纪以来汉语标点符号研究，华中师范大学出版社，2009年,360-371页，འདིར། 1994ལོར་རྒྱབ་ཁབ་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ལྷན་ཚོགས་ཀྱིས་གཏན་འབེབས་བྱས་པའི་རྐྱེན་ཡིག་དང་དེ་དག་གི་སྤྱོད་སྟངས་བཀོད་འདུག

[25] ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་དང་རྡོ་རིང་གི་ཡི་གེ ཅོང་ཡིག་སྔ་ཤོས་ལ་བལྟས་པས་ཤེས་ཐུབ།

[26] ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལPT1286དང་PT1144རུ་དབུ་ཁྱུད་བྲིས་པ་མཐོང་རྒྱུ་འདུག

[27] ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་གྱི་ཨང་རྟགས:IOL.Tib.J 750 OR 8212.187

[28] དེབ་འདིར་ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་ཁ་ཤས་གཞིར་བཞག་ནས་བོད་ཡིག་གི་ཡིག་གཟུགས་ཀྱི་འགྱུར་རིམ་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་འདུག Brandon Dotson and Agnieszka Helman-Wazny, Codicology, Paleography, and Orthography of Early Tibetan Documents, Methods and a Case Study, Arbeitskreis Tibetische und Buddhistische Studien Universityat Wien,2016

[29] སྔར་གྱི་མཁས་དབང་ཚོས་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་སྐད་དམ་ཡིག་སྐད་གཙིགས་སུ་འཛིན་ཏེ། དཔེར་ན། མཁས་གྲུབ་དགེ་ལེགས་དཔལ་བཟང་གིས་མཛད་པའི་སྨྲ་བ་རྣམ་པར་ངེས་པ་རབ་དགའི་འཇུག་པ་ཞེས་བྱ་བ་ལྟ་བུ། འདིའི་སྐོར་ལ་བན་ཏེ་ཁུ(Leonard van der kujip) ཡིས་མཁས་གྲུབ་རྗེའི་ཡུལ་ལུང་རིང་ལུགས་དང་ཡུལ་སྐད་སྐོར་གྱི་ལྟ་ཚུལ་ལ་དཔྱད་པ་ཞེས་པའི་དཔྱད་རྩོམ་ཞིག་བྲིས་ཡོད།

[30]  དམུ་དགེ་བསམ་གཏན། བརྡ་སྤྲོད་བློ་གསལ་དགའ་སྟོན། ཀན་སུའུ་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1980ལོར་དཔར། ཤ11

[31] ལྕགས་ཐར་རྒྱལ། བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད། ཀན་སུའུ་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོའི་ཟླ9པར་དཔར། ཤ472

[32] 江狄和龙从军著， 藏文字符研究，社会科学文献出版社，2010年8月1日，207-208页

[33] ཚ་སྤྲུལ་ངག་དབང་བློ་བཟང་། སུམ་ཅུ་བའི་སྙིང་པོ་ལེགས་བཤད་ལྗོན་དབང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2001ལོར་པར་གཞི་གཉིས་པ་དཔར། ཤ126

[34] གནའ་དུས་ལེའུ་མཚམས་སྟེང་འོག་ཕྱེ་ནས་འབྲི་བ་ཤོག་གུ་གྲོན་པའི་ཆེད་ཡིན་ཡང་། ད་ལྟ་སྟེང་འོག་གྱི་བར་གསེང་གསལ་བས་འདི་མ་སྦྱར་ཡང་རུང་ཞེས་ལྕགས་ཐར་རྒྱལ་གྱིས་བཞེད།

[35] ལྕགས་ཐར་རྒྱལ། བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་སྤྱི་རྣམ་རིག་འཕྲུལ་སྣང་མཛོད། ཀན་སུའུ་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000ལོའི་ཟླ9པར་དཔར། ཤ472

[36] Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, Merriam-Webster INC,.MA. U.S.A. P1543

[37] Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, Merriam-Webster INC, MA. U.S.A. P1541

[38] 郭攀著，二十世纪以来汉语标点符号研究，华中师范大学出版社，2009年,367页

[39] 郭攀著，二十世纪以来汉语标点符号研究，华中师范大学出版社，2009年,367页

[40] Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, Merriam-Webster INC,.MA. U.S.A. P1539

[41] Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, Merriam-Webster INC,.MA. U.S.A.  P1543

[42] དུས་དེབ། སྦྲང་ཆར། 2015.1 སྦྲང་ཆར་རྩོམ་སྒྲིག་ཁང་། ཤ69

[43] དུས་དེབ། སྦྲང་ཆར། 2015.2 སྦྲང་ཆར་རྩོམ་སྒྲིག་ཁང་། ཤ95

[44] དུས་དེབ། སྦྲང་ཆར། 2015.2 སྦྲང་ཆར་རྩོམ་སྒྲིག་ཁང་། ཤ177

[45] Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, Merriam-Webster INC,.MA. U.S.A. P1544

[46] སྔར་གྱི་གླེགས་བམ་སྣ་རིང་དུ་འདི་བཞིན་བྲིས་པ་མང་སྟེ། དཔེར་ན། TBRCསུ་ཉར་བའི་གུ་རུ་ཆོས་དབང་གི་རང་རྣམ་དུ་དཔེར་བརྗོད་གསལ།

[47] དུས་དེབ། བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག 2014.2 བོད་ལྗོངས་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་། ཤ98

[48] དུས་དེབ། བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག 2014.2 བོད་ལྗོངས་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་། ཤ98

[49] Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, Merriam-Webster INC,.MA. U.S.A. P1542

[50] དུས་དེབ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ། 2015.2 ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས། ཤ112

[51] དུས་དེབ། བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག 2014.1 བོད་ལྗོངས་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་། ཤ78

[52] Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, Merriam-Webster INC,.MA. U.S.A. P1542

[53] དུས་དེབ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ། 2015.2 ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས། ཤ29

[54] Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, Merriam-Webster INC,.MA. U.S.A. P1540

[55] དུས་དེབ། སྦྲང་ཆར། 2015.2སྦྲང་ཆར་རྩོམ་སྒྲིག་ཁང་། ཤ94

[56] Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, Merriam-Webster INC,.MA. U.S.A. P1545

[57] Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, Merriam-Webster INC,.MA. U.S.A. P1540

[58] དུས་དེབ། བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག 2014.2 བོད་ལྗོངས་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་། ཤ131

[59] Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, Merriam-Webster INC,.MA. U.S.A. P1544

[60] 江狄和龙从军著， 藏文字符研究，社会科学文献出版社，2010年8月1日，196页

[61] 郭攀著，二十世纪以来汉语标点符号研究，华中师范大学出版社，2009年,369页

[62] ཁ་ཤས་ཀྱིས་རྒྱ་ཡིག་གི་དཔེ་རྟག་ནི་འཇར་མན་གྱི་ཡི་གེ་ནས་ཚུར་དྲངས་པར་བཤད་ཀྱང་ཁུངས་བཙུན་པ་ཞིག་མ་རྙེད་པས། རྒྱ་ཡིག་གི་རྐྱེན་ཡིག་ལོ་རྒྱུས་སུ་གསལ་བ་བཞིན་བྱས།

[63] དུས་དེབ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ། 2015.2 ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་ཞིབ་འཇུག་ལྟེ་གནས། ཤ29

[64] དུས་དེབ། སྦྲང་ཆར། 2015.2 སྦྲང་ཆར་རྩོམ་སྒྲིག་ཁང་། ཤ168

[65] Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, Merriam-Webster INC,.MA. U.S.A. P1544

[66] 苏成培编著，标点符号的应用，中国物资出版社，1986年出版，74页

[67] 苏成培编著，标点符号的应用，中国物资出版社，1986年出版，74页

[68] ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་གྱི་ཨང་རྟགས: IOL.Tib.J. 1375

རྩོམ་སྒྲིག་པ། ལྷ་སྐྱིད།

(མཆོད་མེའི་པར་དབང་གཞན་གྱིས་དགོལ་མི་རུང)

རྩོམ་ཁུངས། ངེད་དྲ་བ།