བོད་ཀྱི་རྩོམ་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་ཀྱི་དགར་ཚུལ་ཐད་ནས་རང་དང་གཞན་གྱི་འདོད་པ་གླེང་བ།༡
གཞན་ལུགས་གླེང་བ།
བོད་རིགས་རྩོམ་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་ཀྱི་དགར་ཚུལ་ལ་ད་སྔ་ཡན་ཆོད་དུ་བཞེད་པ་མི་མཐུན་པ་ཆེན་པོ་གསུམ་ཡོད།གཅིག་ནི་ཀྲུང་དབྱང་མི་རིགས་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོས་པར་དུ་བཏབ་པའི<<བོད་ཀྱི་རྩོམ་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས>>ཀྱི་བཞེད་པ་སྟེ།༡.གནའ་རབས་དང་བྲན་གཡོག་ལམ་ལུགས་དུས་སྐབས་ཀྱི་རྩོམ་རིག(གནའ་ནས་སྤྱི་ལོ་842ལོ)དང་།༢.བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་གྱི་མངའ་ཁོངས་བཅད་བཟུང་དུས་སྐབས་ཀྱི་རྩོམ་རིག(843-1264ལོ)དང་།༣.བཀས་བཀོད་བརྒྱུད་འཛིན་ཞིང་བྲན་ལམ་ལུགས་སྤྱི་ཚོགས་སྔོན་མའི་དུས་ཀྱི་རྩོམ་རིག(4265-1644ལོ)དང་༤.བཀས་བཀོད་བརྒྱུད་འཛིན་ཞིང་བྲན་ལམ་ལུགས་སྤྱི་ཚོགས་གཞུག་མའི་དུས་ཀྱི་རྩོམ་རིག(1644-1949ལོ)བཅས་བཞི་རུ་དབྱེ་ཡོད།དེ་ལས་གཞན་ཞིག་ནི་མཚོ་སྔོན་ཕྱོགས་ཀྱི་རྒན་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བཞེད་པ་སྟེ།༡.གནའ་རབས་རྩོམ་རིག(གནའ་ནས་སྤྱི་ལོ629)༢.བཙན་པོའི་དུས་སྐབས་ཀྱི་རྩོམ་རིག(629-847)༣.བོད་སིལ་བུའི་སྐབས་ཀྱི་རྩོམ་རིག(847-1264ལོ)༤.ས་ཕག་རིན་གཙང་སྐབས་ཀྱི་རྩོམ་རིག(1265-1642ལོ)༥.དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སྐབས་ཀྱི་རྩོམ་རིག(1642-1949ལོ)སྟེ་མཚམས་ལྔ་རུ་བཅས་ཡོད།བཞེད་པ་མི་མཐུན་པ་འདི་གཉིས་ཀས་ཀྱང་གཙོ་བོར་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ངོ་བོ་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་མམ་ཡང་ན་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དབྱེ་བ་བཅད་པ་ཡིན་པར་མངོན།དེ་དག་གི་ལོ་ཚུགས་629ལོ་དང་།842ལོ།1265ལོ།1642ལོ།1949ལོ་སོགས་ནི་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་མཚོན་ན་དངོས་གནས་གནམ་སའི་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་མཚམས་རེད།
629ལོ་ནི་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་གཅིག་གྱུར་གྱི་རྒྱལ་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་ཁྲིར་འཁོད་པའི་ལོ་དང་།842ལོ་ནི་རྒྱལ་པོ་གླང་དར་བཀྲོངས་ནས་གཅིག་གྱུར་གྱི་རྒྱལ་པོ་མེད་པའི་བོད་སིལ་བུའི་འགོ་ཚུགས་ལོ་དང་།1264ལོ་ནི་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་བོད་ས་གནས་ཀྱི་སྲིད་དབང་བཟུང་ནས་བོད་སིལ་བུའི་མཇུག་གྲིལ་ཏེ་ཆོས་སྲིད་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་ལམ་ལུགས་ཚུགས་པའི་ལོ་དང་།1642ལོ་ནི་ས་ཕག་རིན་གཙང་གི་དབང་རྩོད་དྲག་པོའི་མཇུག་གྲིལ་ནས་གུ་ཤྲི་བསྟན་འཛིན་ཆོས་རྒྱལ་གྱིས་བོད་ཀྱི་སྲིད་དབང་རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་མོར་ཕུལ་ཏེ་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་གི་སྲིད་དབང་ཚུགས་ལོ་དང་།1949ལོ་ནི་ཀྲུང་ཧྭ་མི་དམངས་སྤྱི་མཐུན་རྒྱལ་ཁབ་དངོས་སུ་ཚུགས་པའི་ལོ་སྟེ་བོད་མི་རིགས་འདིའི་ལོ་རྒྱུས་ཧྲིལ་བོ་དང་།ལྷག་པར་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་བཤུལ་ལམ་རིང་མོའི་སྟེང་ན་གོང་གི་ལོ་ཚིགས་དག་གིས་དངོས་གནས་ཕྲེང་བའི་མདོ་འཛིན་གྱི་ཚུལ་བཟུང་ནས་ཡོད་པ་རེད།དེ་ཡང་རྩོམ་རིག་ལ་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བ་ཚུར་སྣང་གི་ཁྱད་ཆོས་ཡོད་ལ།དབང་སྒྱུར་མཁན་དང་དབང་སྒྱུར་མྱོང་མཁན་གྱི་གྲལ་རིམ་ཡོད་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ནང་དུ་ཆབ་སྲིད་ཀྱིས་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ནས་གོ་ས་ཆེས་ཆེན་པོ་བཟུང་ཡོད་པ་དང་།ཆབ་སྲིད་རང་ཉིད་དཔལ་འབྱོར་གྱི་སྤྱི་སྡུད་ཀྱི་མཚོན་བྱེད་ཡིན་པས་ཕྱིར་ན།སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བ་ཚུར་སྣང་ཅན་གྱི་རྩོམ་རིག་དེ་ཡང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་དང་བསྟུན་ནས་འགྱུར་ལྡོག་འབྱུང་བ་སྨོས་མ་དགོས།དེས་ན་རྩོམ་རིག་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འབྲེལ་བའི་སྟེང་ནས་བཤད་ན་གོང་གི་བཞེད་པ་གཉིས་ལ་རྒྱུ་མཚན་ཅུང་འཛོམས་པོ་ཡོད་པ་ང་ཚོས་མཐོང་ཐུབ།
ཡིན་ན་ཡང་།རྩོམ་རིག་དང་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ནི་དུས་དང་རྣམ་པ་ཀུན་ཏུ་མཐའ་གཅིག་ཏུ་དེ་ལྟར་ཡིན་ངེས་ཤིག་མ་ཡིན་པར།དུས་སྐབས་མི་འདྲ་བ་དང་།གནས་སྐབས་མི་འདྲ་བའི་གནས་བབ་བྱེ་བྲག་པའི་འོག་ཏུ་འབྲེལ་བ་གཞན་གྱི་རྣམ་པ་ཅན་འབྱུང་ངེས་ཡིན།ང་ཚོ་བོད་ལ་མཚོན་ན་ལྷག་པར་དུ་དེ་ལྟར་ཡིན་ཏེ།གཅིག་ན།བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་ནས་སྲིད་དབང་འཕྲོག་ལེན་དང་བརྗེ་རེས་ཀྱི་རྣམ་གྲངས་མང་ནས་མང་དུ་བྱུང་བ་ཡིན་མོད།འོན་ཀྱང་གྲུབ་མཐའ་སོ་སོ་དང་དབང་སྒྱུར་པ་སོ་སོས་སྲིད་དབང་རྐྱང་བའི་ངོས་ནས་སྲིད་རྩོད་དབང་འཁྲུག་བྱས་པ་ལས་དེ་དང་མཉམ་དུ་བོད་སྤྱི་ཚོགས་སྤྱིའི་རྣམ་པ་དང་།ཐོན་སྐྱེད་ནུས་ཤུགས་དང་།ཐོན་སྐྱེད་འབྲེལ་བ་སོགས་ལ་བསྒྱུར་བཅོས་ཆེན་པོ་འབྱུང་མ་ཐུབ་པ་དང་།བོད་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འགལ་བ་གཙོ་བོ་ཐག་གཅོད་མ་ཐུབ་པས་ཕྱིར་ན།རྩོམ་རིག་གི་བརྗོད་བྱའི་དོན་གྱི་འབྱུང་གནས་བོད་མི་དམངས་ཀྱི་འཚོ་བར་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་མ་ཐུབ།དེས་ན་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བ་ཚུར་སྣང་ཅན་གྱི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དབྱེ་མཚམས་ལ་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་འདི་བཟུང་བར་འོས་མིན་གྱི་ཆ་ཡོད།
གཉིས་ན།བསམ་པའི་བཀོད་པའི་ཕྱོགས་སུ་གཏོགས་པའི་རྩོམ་རིག་འདི།སྤྱིར་ཐོན་སྐྱེད་ནུས་ཤུགས་དང་ཐོན་སྐྱེད་འབྲེལ་བའི་བར་གྱི་འགལ་བ་དང་།དཔལ་འབྱོར་རྨང་གཞི་དང་སྟེང་གི་བཀོད་པའི་བར་གྱི་འབྲེལ་བས་གྲུབ་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རྣམ་པའམ་ནང་དོན་མཚོན་པར་བྱེད་པ་ཉིད་ཡིན་ཀྱང་།འོན་ཀྱང་དེ་མཚོན་པའི་ཚུལ་ནི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ནང་དོན་དེ་དང་མཉམ་གཤིབ་མ་ཡིན་ལ།དུས་མཚུངས་ཀྱང་མ་ཡིན།ལྷག་པར་དུ་རྩོམ་རིག་གི་གོ་རྟོགས་ཅུང་དམའ་བ་དང་།རྩོམ་རིག་གི་འདུ་ཤེས་སམ་ལྟ་བའི་(文学观念)ངོས་ནས་དངོས་ཡོད་དང་འབྲེལ་དམ་དུ་མ་ཆགས་པའི་མི་རིགས་ཤིག་ལ་མཚོན་ན། ཆབ་སྲིད་དང་འཚོ་བའི་ངོས་ནས་འཕོ་འགྱུར་ཆེན་པོ་བྱུང་རུང་།རྩོམ་རིག་གིས་དེ་མ་ཐག་ཏུ་གནས་ཚུལ་དེ་དག་ཚུར་སྣང་བྱེད་པ་ཤིན་ཏུ་དཀའ་བའི་གནས་ཡིན།བོད་ལ་དཔེར་མཚོན་ན་ས་ཕག་རིན་གཙང་དགའ་ལྡན་ཕོ་བྲང་སོགས་ཀྱི་རིང་ལ་བོད་གངས་ཅན་གྱི་ལྗོངས་འདིར་མི་ཤི་རྟ་འགྱེལ་གྱི་འཁྲུག་ལོང་ཕལ་ཆེར་རྒྱུན་མ་ཆད་པ་ལོ་རྒྱུས་དེབ་ཐེར་དག་ན་གསལ་ཡང་།སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བ་ཚུར་སྣང་ཅན་གྱི་རྩོམ་རིག་གི་སྟེང་ནས་ང་ཚོས་དོན་རྐྱེན་དེ་དག་གི་ཟུར་ཙམ་ཡང་མཐོང་མི་ཐུབ་པ་འདི་ལྟ་བུ་རེད།དེས་ན་ཆབ་སྲིད་ལ་འགྱུར་ལྡོག་ཆེན་པོ་བྱུང་བའི་ལོ་བྱེ་བྲག་པ་དེ་དག་གཞིར་བཟུང་ནས་རྩོམ་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ལའང་ལོ་འདི་ནས་ལོ་འདིའི་བར་ཞེས་དབྱེ་བར་གྱུར་པ་ཅུང་ཟད་རིགས་པ་མ་ཡིན་ནོ་སྙམ།
གསུམ་དུ་ན།རྩོམ་རིག་གི་འབྱུང་གནས་སམ་ཚུར་སྣང་གི་ཡུལ་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བ་དང་དངོས་ཡོད་འདི་གྲུབ་ཆ་མང་པོ་ཞིག་གིས་གྲུབ་པ་ཡིན་ཏེ།མི་ཁེར་རྐྱང་བ་ཡིན་ན་འང་འདྲ།མི་རིགས་ཤིག་ཡིན་ནའང་འདྲ།རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཡིན་ན་འང་འདྲ།དེ་ཉིད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་ནང་དོན་ལ།ཆབ་སྲིད།དཔལ་འབྱོར།མིའི་འབྲེལ་བ།བསམ་པའི་འཁྱེར་སོ།དུས་རབས་ཀྱི་དགོངས་པ།ཆོས་ལུགས་སོགས་རྣམ་པ་ཆེས་ཤིན་ཏུ་མང་པོ་ཡོད་པ་ཡིན་ལ།གྲུབ་ཆ་འདི་དག་གིས་མི་རིགས་དང་རྒྱལ་ཁབ་དེའི་དུས་རིམ་ངེས་ཅན་ཞིག་གི་ནང་དུ་བཟུང་བའི་གོ་ས་དང་རྩོམ་རིག་གིས་གང་ལ་དམིགས་ཀྱིས་བཟུང་བའི་ཚད་ཀྱང་ཆ་མཉམ་པ་དང་བཏང་སྙོམས་པ་ཞིག་ཡིན་མི་སྲིད།ལར་ཆབ་སྲིད་གསར་བརྗེ།ལར་དཔལ་འབྱོར་གོང་སྤེལ།ལར་ཆོས་ལུགས་དད་པ།ལར་འཇིག་རྟེན་སྣང་བ་ཡིན་ངེས།དུས་རབས་ངེས་ཅན་པ་དེའི་ནང་དུ་བྱ་གཞག་གང་ཞིག་གིས་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ནས་གོ་ས་ཆེན་པོ་བཟུང་བ་ཡིན་ན།རྩོམ་རིག་གི་ནང་དོན་ཡང་རང་གི་འབྱུང་གནས་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ཀྱི་བྱ་གཞག་གཙོ་ཆེ་བ་དེ་དང་འབྲེལ་དམ་པར་འགྱུར་བ་ཡིན།རྩོམ་རིག་དང་སྤྱི་ཚོགས་དང་།རྩོམ་རིག་དང་དངོས་ཡོད་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་དམ་པོ་འདི་རྩོམ་རིག་རང་གི་ཆོས་ཉིད་ཡིན་པས་འདི་ལ་ང་ཚོར་མི་མཐུན་པ་གང་ཡང་ཡོད་པ་མ་ཡིན།དེ་བས་ན།རྩོམ་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ལ་དུས་ཀྱི་དབྱེ་བ་ཕྱེ་དུས་ཀྱང་རྩོམ་རིག་རང་གི་ནང་དོན་ནམ་རྩོམ་རིག་གི་མཚོན་བྱར་གྱུར་པའི་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ཀྱི་བྱ་གཞག་གལ་ཆེན་དག་ཡལ་བར་འདོར་མི་རུང་།ཆབ་སྲིད་ཀྱིས་འཚོ་བའི་ནང་དོན་ཕལ་ཆ་བཟུང་ཡོད་འི་མི་རིགས་ཤིག་ཡིན་ན།དེའི་རྩོམ་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ལ་དུས་ཀྱི་དབྱེ་བ་ཕྱེ་དུས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་གཙོར་བྱ་འོས་ལ།དཔལ་འབྱོར་གཙོར་བྱས་པ་ཡིན་ན་དཔལ་འབྱོར་གཙོ་བ་དང་།སྒྱུ་རྩལ་གཙོར་བྱས་པ་ཡིན་ན་སྒྱུ་རྩལ་གཙོ་བ་དང་།ཆོས་ལུགས་གཙོར་བྱས་ཀྱི་མི་རིགས་ཤིག་ཡིན་ན་ཆོས་ལུགས་དེ་བསམ་གཞིག་གི་ཡུལ་དུ་བྱ་དགོས་པ་ལས་མཐའ་གཅིག་ཏུ་ཆབ་སྲིད་ཀྱིས་གཅིག་གོ་གཉིས་ཆོད་བྱས་པས་དངོས་པོའི་གནས་ཚོད་དང་འགལ་བར་འགྱུར་ངེས་ཡིན།
ང་ཚོ་བོད་ལ་མཚོན་ན།ཆབ་སྲིད་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་མེད་པ་མིན་ཡང་།སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་ནང་དོན་གྱི་ཆ་ནས་བཤད་ན།ཆབ་སྲིད་ལས་ཆོས་ལུགས་འདིས་བོད་མི་དམངས་ཀྱི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་ནས་གོ་ས་སྤོམ་ཆེ་བ་ཞིག་བཟུང་ཡོད།རྩོམ་རིག་འདི་ཉིད་ཀྱང་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ལག་ཆར་གྱུར་པ་ལས།ཆབ་སྲིད་ཀྱི་ལག་ཆར་གྱུར་པ་ཆེས་ཆེར་ཉུང་།ཐ་ན་མེད་ཅེས་ཀྱང་མི་ཆོག་དམ་པ་དང་ཆེས་ཐད་ཀར་བ་ཡིན་པས།དེས་ན་བོད་ཀྱི་རྩོམ་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ལ་དུས་ཀྱི་དབྱེ་བ་ཕྱེ་དུས་ཆབ་སྲིད་ཉིད་གཞིར་འཛིན་བྱེད་པ་མི་རིགས།
གོང་གི་བཞེད་པ་གཉིས་པོས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ལ་དབྱེ་བ་ཕྱེ་དུས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སམ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་འཕོ་འགྱུར་གཞིར་བཟུང་བར་གྱུར་པ་འདི་ངས་བསམ་ན་རྒྱའི་རིག་གནས་དང་རྒྱའི་རྩོམ་རིག་གི་དུས་ཀྱི་དབྱེ་སྟབས་ཀྱི་ཤན་ཞུགས་པ་ཡིན་པར་འདོད་དེ།རྒྱས་རང་གི་རྩོམ་འབྱུང་ལ་དུས་ཀྱི་དབྱེ་བ་འབྱེད་དུས་རྒྱལ་རབས་སོ་སོའི་སྒོ་ནས་དབྱེ་ཡོད་པ་ང་ཚོས་ཤེས་གསལ་ལྟར་རེད།འོན་ཀྱང་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གི་ཆུ་ཚད་དང་རྩོམ་རིག་གི་ལྟ་བ་སོགས་རྒྱ་མི་རིགས་ལྟ་བུ་ཞིག་མ་ཡིན་པས།གནས་ཚུལ་བྱེ་བྲག་པ་ལ་བྱེ་བྲག་པའི་སྒོ་ནས་དཔྱད་པ་གཏོང་དགོས།ཀྲུང་གོ་རྒྱལ་ཁབ་སྤྱི་དང་བོད་ལ་བཅིངས་གྲོལ་ཐོབ་ཚུན་ནས་ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་པའི་བར་ལ་མར་ཁེ་སི་རིང་ལུགས་ལར་སྣང་བ་འགས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དར་ཆ་མཐོ་ནས་མཐོར་བསྒྲེངས་ཏེ་མི་དམངས་ཐམས་ཅད་ཀྱི་བསམ་བློ་དང་འདུཤེས་ཀུན་གཞིའི་སྟེང་ལ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གྲིབ་མ་སྟུག་པོས་སྒྲིབ་སྟེ།ཐམས་ཅད་ཀྱི་ཡོད་ཚད་ལ་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་མིག་ཤེལ་ཐོགས་པར་འགྱུར་བའང་།ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་པ་ཡན་གྱི་མིའི་ཐུན་མོང་གི་རང་གཤིས་སུ་གྲུབ་ཡོད་པ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དངོས་ཡོད་རེད།དེའི་སྟབས་ཀྱིས་དེང་འདིར་རྒྱའི་མཁས་པ་མང་པོ་ཞིག་གིས་ཀྱང་ཀྲུང་གོའི་རྩོམ་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་བསྐྱར་འབྲི་བྱེད་དགོས་ཞེས་འབོད་སྐུལ་ཚ་བོ་གཏོང་བཞིན་པ་ལྟར་རེད།
གོང་གི་བཞེད་པ་དེ་གཉིས་ལས་ད་དུང་གཞན་ཞིག་ཡོད་པ་ནི།<<བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག>>1999ལོའི་དེབ་གཉིས་པའི་སྟེང་དུ་སྤེལ་བའི་དགའ་བ་ཕ་སངས་ཀྱི་དབྱེ་ཚུལ་སྟེ།གནའ་རབས་རྩོམ་རིག(ཐོག་མ་ནས་ཁྲི་རལ་བ་ཅན)དང་།ཉེ་རབས་རྩོམ་རིག(ཁྲི་རལ་བ་ཅན་ནས་བོད་ཞི་བའི་བཅིངས་གྲོལ་ཐོབ་རེག་བར)དང་།དེང་རབས་རྩོམ་རིག(བོད་ཞི་བའི་བཅིངས་གྲོལ་ཐོབ་ཚུན)གོ།ཁོང་གིས་གཙོ་བོར་རྩོམ་རིག་རང་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་གོ་དོན་གྱི་སྟེང་ནས་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་པར་མངོན་ཏེ།ཁོསདེ“འང་ཐོག་མར་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཞེས་པའི་གོ་དོན་གང་ཡིན་པ་ཤེས་རྟོགས་བྱ་རྒྱུ་ནི་གནད་ཀྱི་དམ་པ་ཡིན་པ་དཔེར་ན།ཨུ་རུ་སུའི་སྐད་དོན་དུ་ཡི་གེའི་སྒོ་ནས་མཚོན་པའི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཞེས་པ་དང་།འཇར་མན་གྱི་སྐད་དོན་དུ་ཚིག་གི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་རྒྱ་ནག་གི་སྐད་དོན་དུ་གཞུང་གི་ལོ་རྒྱུས་སམ་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཞེས་སོགས་བརྗོད་པ་ལྟར་ན།ཡི་གེ་དང་སྐད་བརྡ་དང་དེ་མཚོན་བྱེད་ཀྱི་གཟུགས་གཉིས་ཀྱི་འགྱུར་བའི་ལོ་རྒྱུས་ནི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྣམ་པགཙོ་བོ་ཡིན་པ་དང་།བརྗོད་བྱ་བསམ་ཆོས་ཀྱི་འགྱུར་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྣམ་པ་གཙོ་བོ་ཡིན་པ་དང་།བརྗོད་བྱ་བསམ་ཆོས་ཀྱི་འགྱུར་བའི་ལོ་རྒྱུས་ནི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ནང་དོན་གཙོ་བོ་ཡིན་པ་མཚོན་ཐུབ”ཅེས་འཁོད་པ་དང་།དེ་ནས་ཁོས་རྗོད་བྱེད་བརྡ་གསར་རྙིང་གི་འགྱུར་བ་སྐད་གསར་བཅད་ཐེངས་གཉིས་པའི་དུས་དང་།བརྗོད་བྱ་བསམ་པའི་འགྱུར་བ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་བསྣུབས་འགོ་ཚུགས་པའི་ལོ་སྟེ་མངའ་བདག་ཁྲི་རལ་བ་ཅན་འདས་པའི་ལོ་841པ་དེ་གནའ་རབས་རྩོམ་རིག་དང་ཉེ་རབས་རྩོམ་རིག་གི་དབྱེ་འཚམས་སུ་བྱས་པ་དང་།“དེའང་བོད་ཞི་བའི་བཅིངས་གྲོལ་མ་བཏང་རྗེས་སུ་ཕལ་སྐད་གཙོ་བོར་བྱེད་པའི་སྲོལ་དེ་ཞི་བའི་བཅིངས་གྲོལ་བཏང་རྗེས་སུ་ཕལ་སྐད་གཙོ་བོར་བྱེད་པའི་ཁ་ཕྱོགས་སུ་འགྱུར་བ་བྱུང་བ་དང་།བསམ་བློར་སློབ་སྟོན་བྱེད་པའི་ཁ་ཕྱོགས་སུ་འགྱུར་བ་བྱུང་བ་དང་།བསམ་བློར་སློབ་སྟོན་བྱེད་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་རྨང་གཞིར་བྱེད་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་དེ་རིམ་བཞིན་མར་ཁེ་སི་རིང་ལུགས་ཀྱིས་ཚབ་བྱེད་པ་སོགས་ཀྱི་གསར་བརྗེ་ཆེན་པོ་བྱུང་བ་ལས།བོད་ཞི་བའི་བཅིངས་གྲོལ་འབྱུང་ཐབས་ཀྱི་གྲོས་མཐུན་ལ་དངོས་སུ་མིང་རྟགས་བཀོད་པའི་དུས་དེ་ཤེད་ཙམ་ནི་བོད་ཀྱི་ཉེ་རབས་དང་དེང་རབས་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དུས་མཚམས་དབྱེ་རྟགས་འཁྲུལ་མེད་ཅིག་རེད་སྙམ་ཡོད།
དེ་ལ་སྤྱིར་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་གཞུང་ལུསག་ལྟར་ན།༡.ཐིག་རིས་དང་ཚོན་མདངས་ལ་བརྟེན་ནས་སྣང་བརྙན་གསར་བྱེད་པའི་གཟུགས་སྒྲུབ་སྒྱ་རྩལ(造型艺术)༢ .སྒྲ་དང་དབྱངས་འགྲོས་དབྱངས་རྟ་བཅས་ལ་བརྟེན་ནས་སྣང་བརྙན་གསར་བཟོ་བྱེད་པའི་འཁྲབ་སྟོན་སྒྱུ་རྩལ་(表演艺术)དང་།༣.སྐད་ཆ་ལ་བརྟེན་ནས་སྣང་བརྙན་གསར་བཟོ་བྱེད་པའི་སྐད་ཆའི་སྒྱུ་རྩལ་ལམ་རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ(文学艺术 )དང་།༤.སྔ་མ་གསུམ་པོ་གཅིག་འདུས་ཀྱིས་སྣང་བརྙན་གསར་བཟོ་བྱེད་པའི་སྤྱི་འདུས་སྒྱུ་རྩལ(综合艺术)བཞི་ཡོད་ལ།དེ་བཞི་བོའི་དབྱེ་བ་དེ་གཙོ་བོ་སྒྱུ་རྩལ་རང་རང་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཏེ་རང་གྲུབ་བྱེད་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་འམ་ལག་ཆ་ལ་གཞི་བཅས་ནས་བྱུང་བ་ཡིན།དེས་ན་དགའ་བ་པ་སངས་ཀྱིས་རྩོམ་རིག་རང་གི་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རྒྱུ་ཆ་སྟེ།སྐད་ཆའི་འགྱུར་ལྡོག་ལ་ཆེས་གཟབ་གཟབ་དང་ཆེས་ནན་ཏུར་དུ་མཛད་པ་ལ་རིགས་པའི་ཆ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་ཡོད།འོན་ཀྱང་སྐད་ཆའི་སྒྱུ་རྩལ་ལམ་རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ་དང་།“ཡི་གེའི་སྒོ་ནས་མཚོན་པའི་སྐད་ཆའི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས”སམ“སྐད་ཆ”ལས་གཞན་ད་དུང་དེའི་གོ་དོན་གྱི་ངོས་ན་འབྲེལ་སྒྲའི་བདག་ཉིད་གཅིག་པའི་འབྲེལ་བ་ཅན་གྱི“སྒྱུ་རྩལ”ཞེས་པའི་མིང་ཟུར་བ་ཞིག་ཡོད་པ་འདིར་གནད་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡོད་པ་ཡིན།ཡི་གེ་དང་ཚིག་དང་སྐད་ཆ་ལ་བརྟེན་པ་ཙམ་གྱིས་སྒྱུ་རྩལ་རྩོམ་རིག་ཡིན་མི་སྲིད།སྒྱུ་རྩལ་རྩོམ་རིག་ཡིན་དུས་རྩོམ་རིག་རང་གི་རྒྱུ་ཆའམ་ལག་ཆའི་སྐད་ཆ་དེ“སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཐབས”ཀྱིས་བཀོད་སྒྲིག་བྱེད་དགོས་པ་ཞིག་ཡིན།འདིའི་སྟེང་ནས་རྩོམ་རིག་དང་རྩོམ་རིག་མ་ཡིན་པའི་རྩོམ་གྱི་ཁྱད་པར་བྱུང་བ་ཡིན།སྐད་ཆའི་སྒྱུ་རྩལ་ལམ་རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ་ལ།རྩོམ་རིག་གི་རྒྱུ་ཆ་སྐད་ཆ་དེ་མེད་མི་རུང་དུ་གནས་པ་ཡིན་ཡང་།གཙོ་བོ་གནད་ས་ནི་རྒྱུ་ཆ་དེ་དག་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཐབས་ཀྱིས་བེད་སྤྱད་ནས་སྣང་བརྙན་ལས་གཞན་ད་དུང་དེ་ལས་ལྷག་པའི་སྒྱུ་རྩལ་རྩོམ་རིག་ཏུ་འགྲོ་བྱེད་ཀྱི་སྣང་བརྙན་གསར་བཞེངས་ཀྱི་རྩོམ་ཐབས(སྐད་ཆ་བཀོད་སྒྲིག་བྱེད་སཏངས)ལ་གལ་ཆེན་དུ་དམིགས་ཐུབ་པ་དགོས(རྩོམ་རིག་གི་ཕྱིའི་རྣམ་པ་ཟེར་བའང་འདི་ཡིན)གལ་ཏེ་རྗོད་བྱེད་སྐད་ཆ་ཁོ་ན་ཉིད་ལ་དམིགས་ནས་བརྡ་དང་སྐད་ཆ་ལ་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་བ་ཙམ་གྱིས་རྩོམ་རིག་གི་ཕྱིའི་རྣམ་པ་ལ་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་བར་གྱུར་པ་དང་འབྱུང་དགོས་པ་ཞིག་ཡིན་ན།མ་འོངས་པའི་རྩོམ་རིག་གི་ལོ་རྒྱུས་ཅུང་འབྲི་ཁག་པོ་ཡིན་ངེས་སྙམ།འདི་ནི་རྗོད་བྱེད་སྐད་ཆའི་ཐད་ནས་དོགས་སློང་ཅུང་བགྱིས་པ་ཡིན་ལ།ཁོང་གིས་བསྟན་པའི་བརྗོད་བྱ་བསམ་ཆོས་ཀྱི་ཐད་ནས་ཅུང་དཔྱོད་ན།
ཁོས་མངའ་བདག་ཁྲི་རལ་བ་ཅན་དང་བོད་ཞི་བའི་བཅིངས་གྲོལ་གྱི་དུས་འདི་གཉིས་བསམ་པའི་ཐད་ནས་འགྱུར་ལྡོག་ཆེན་པོ་བྱུང་བའི་དུས་སུ་བྱས་ཏེ།རྩོམ་འབྱུང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་བརྗོད་བྱའམ་ནང་དོན་ལའང་འཕོ་འགྱུར་ཆེན་པོ་བྱུང་བར་ཁ་ཚོན་བཅད་པ་ལ།གཅིག་ན།གོང་དུ་བསྟན་པ་ལྟར་གྱི་བསམ་པའི་འགྱུར་བ་དང་རྩོམ་རིག་གཉིས་མཉམ་གཤིབ་དུས་མཉམ་དུ་བྱས་པའི་སྐྱོན་འབྱུང་སྟེ།བསམ་པའི་འགྱུར་བ་དང་བསྟུན་ནས་རྩོམ་རིག་ལའང་འགྱུར་ལྡོག་འབྱུང་རུང་ཡོད་ཀྱང་།དེ་ལྟར་འབྱུང་ངེས་ཤིག་མ་ཡིན།སྤྱི་ལོ841པའི་སྔ་གཞུག་གཉིས་ཀྱི་རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་རང་མཚན་པར་བལྟས་ནའང་འགྱུར་བ་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད་པ་ང་ཚོས་མཐོང་དཀའ་ལ།སྤྱི་ལོ1951པའི་སྔ་གཞུག་གཉིས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་ལའང་མངོན་གསལ་ཅན་གྱི་ཁྱད་པར་ཡོད་པ་ཆེས་ཤིན་ཏུ་མཐོང་དཀའ།
གཉིས་སུ་ན།གལ་ཏེ་བསམ་བློའི་འཕོ་འགྱུར་དང་རྩོམ་རིག་གི་འགྱུར་བ་གཉིས་མཉམ་གཤིབ་དུས་མཉམ་ཡིན་པའི་དབང་དུ་བཏང་དུ་བཏང་ནའང་།ངས་བསམ་ན་སྤྱི་ལོ་841པ་དང་སྤྱི་ལོ1951པ་གཉིས་ལ་སྐལ་ཆེན་པོ་མེད་སྙམ།ཀུན་གྱིས་ཤེས་གསལ་ལྟར།བོད་ཀྱི་བསམ་བློའི་ཕྱོགས་ནས་ཆེས་ཐོག་མར་གདོད་མའི་ཆོས་ལུགས་ཀྱིས་དབང་བསྒྱུར་པ་དང་།དེ་ནས་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བསྟན་པས་དབང་བྱས་པ་དང་།རྒྱལ་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་ནས་བཟུང་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་བོད་དུ་བསྒྱུར་པ་དང་།རྒྱལ་པོ་གླང་དར་དུས་སུ་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་བསྣུབས་པ་ཡིན་ཡང་དེ་ཡང་ཕྱི་ཚུལ་གྱི་རྟགས་དང་ཆོ་ག་འདུལ་བའི་རྒྱུན་དང་དགེ་ཚུལ་སློང་གི་རྟགས་ཙམ་ལ་གནོད་པ་བྱས་པ་ལས་བོད་འབངས་སྤྱིའི་སེམས་ཀྱི་གཏིང་ལ་སྣུམ་གྱིས་གོས་ཟིན་པ་ལྟ་བུའི་ནང་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བསམ་པའི་འཁྱེར་སོ་དང་རིན་ཐང་ལྟ་བར་འགྱུར་ལྡོག་ཆེན་པོ་བཟོ་མ་ཐུབ།དེའི་སྟབས་ཀྱིས་གླང་དར་གྱི་ཆོས་ལུགས་བསྒྱུར་བཅོས་ཀྱང་ཕམ་ཁའི་ངང་མཇུག་གྲིལ་བ་དེ་རེད།དེ་བས་གླང་དར་བསྟན་བསྣུབས་འདིས་བོད་འབངས་སྤྱིའི་བསམ་བློའི་ཕྱོགས་ལ་དུས་ཀྱི་དབྱེ་བ་འབྱེད་མཚམས་བྱེད་ཆོག་པའི་དགོས་པ་ཐོན་མེད་སྙམ།དེ་ནས་བཟུང་སྟེ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གྲུབ་མཐའ་སོ་སོའི་འཐེན་འཁྱེར་ཙམ་ལས་གང་ལྟར་ནང་པའི་ཆོས་ཀྱིས་དབང་བསྒྱུར་བྱད་པ་གཅིག་མཚུངས་རེད།སྤྱི་ལོ1951པར་མཚོན་ནའང་བོད་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ངོ་བོ་དང་།ཆབ་སྲིད་ཀྱི་རྣམ་པ་དང་།དཔལ་འབྱོར་གྱི་སྒྲིག་གཞིར་འགྱུར་ལྡོག་ཆེན་པོ་བཟོས་པ་ཡིན་ཡང་།བོད་འབངས་སྤྱིའི་བསམ་པའི་ཐད་ནས་ངས་བསམ་ན་ད་དུང་ཡང་དུས་རབས་དཀྱིལ་དང་མཚུངས་པར་སྐྱབས་འགྲོ་བཟློག་བསྒྱུར་བྱམས་སྙིང་རྗེ།འདོད་ཆུང་ཆོག་ཤེས་སོགས་ཕྱི་མ་ཕན་ཆད་གཙོར་བྱས་ཀྱི་མངོན་མཐོ་ངེས་ལེགས་ཀྱི་བསམ་པས་ཟིན་པ་འབའ་ཞིག་གོ།ངས་བསམ་ན་སྤྱི་ཚོགས་གསར་པའི་བསམ་བློ་གསར་པའི་དྭངས་མ་ནི་ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་པ་ནས་བོད་སྐྱེ་འབངས་ཀུན་གྱི་ཀུན་གཞིའི་མཚོ་མོར་ཡོངས་སུ་བསྐྱིལ་བའོ་སྙམ།སྤྱི་ལོ841པ་ཡིན་ནའང་འདྲ།སྤྱི་ལོ1951པ་ཡིན་ནའང་འདྲ།བོད་མི་རིགས་ལ་མཚོན་ན་གཉིས་ཀའང་བླ་ནས་འོག་གི་བཙན་ཐབས་ཀྱི་བསྒྱུར་བཅོས་ཡིན་པ་ལས།འོག་ནས་བླ་རུ་ངང་ཤུགས་ཀྱི་བྱུང་བའི་སྤྱི་ཁྱབ་བམ་ཡོངས་ཁྱབ་རང་བཞིན་ཅན་གྱི་འཕོ་འགྱུར་ཞིག་མ་ཡིན་པས།དུས་འདི་གཉིས་བོད་སྤྱི་ཚོགས་སྤྱིའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་ཆེན་མོའི་ནང་དུ་བཞག་ནས་བལྟས་ན།དེ་ནི་བསམ་པའི་འཕོ་འགྱུར་ཐད་ནས་དེ་འདྲའི་དོན་ལ་གནས་པ་ཅན་གྱི་གསལ་ཐག་ཆོད་པའི་ལམ་ཚོད་རྡོ་རིང་གཉིས་མ་རེད་སྙམ།
གོང་གི་འདོད་པ་གསུམ་པོ་གང་ཡིན་ཡང་རང་རང་ལ་བདེན་དོན་གྱི་ཅུང་ཟད་རེ་ཡོད་ལ།ལྷག་པར་དུ་འདོད་པ་གསུམ་པས་རྩོམ་རིག་གི་སྐད་ཆ་དང་བསམ་བློའི་ཆ་ནས་དཔྱད་པ་ནི་རྩོམ་རིག་རང་གི་ཕྱིའི་རྣམ་པ་དང་ནང་དོན་གྱི་ཆའི་ཆོས་ཉིད་དང་ཆེས་ཉེ་བར་གྱུར་པ་ཡིན་ཡང་།ཁོ་རྗོད་བྱེད་དམ་རྣམ་པའི་ཆ་ནས་སྐད་ཆ་ཁོ་ནའི་སྟེང་ནས་ལུས་པ་ལས་སྐད་ཆའི་སྒྱུ་རྩལ་ལ་དོ་སྣང་བྱེད་མི་ཐུབ་པ་དང་།བརྗོད་བྱའི་ནང་དོན་གྱི་ཆ་ནས་སྤྱི་ལོ841པ་དང་1951པའི་སྟེང་ནས་བཞག་པ་ནི་ཆེས་ཕངས་པའི་གནས་སོ།།
རྩོམ་ཁུངས། ཡུན་ནན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།